L3T4

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Ordening en evolutie

Ordenen

Om te bepalen of een organisme een bacterie, een plant, een dier of een schimmel is:

kijk naar de cellen.

 Bacteriën

• Celwand
• Geen celkern
• Altijd 1-cellig

Bijzondere eigenschap

Kapsel

• Bij slechte omstandigheden vormt een bacterie een kapsel
• Hierdoor kunnen ze overleven

Nuttige bacteriën

• Opruimen van dode resten in de natuur
• Helpen met het maken van voedsel

        - zuurkool

        - Yoghurt

• Helpen met het maken van medicijnen en hormonen

        - antibiotica

        - insuline

Schadelijke bacteriën

• Bacteriën bederven voedsel
• Bacteriën veroorzaken ziekten

        - Cholera

        - Longontsteking

        - Oorontsteking

        - Tuberculose

Goede hygiëne

1. Was je handen na het toilet en voor het eten
2. Gebruik bij het (bereiden van) eten schoon bestek, borden, pannen
3. Was of schil groenten en fruit voor je het eet
4. Zorg ervoor dat vlees, kip en vis goed gaar is
5. Bewaar klaargemaakt voedsel niet te lang
   

Schimmels

• Celwand
  

• Celkern
• Geen  bladgroenkorrels
  

Samenvatting schimmels

Ééncellige schimmels

- Gist

- Voortplanting door celdeling

Meer-cellige schimmels

- bv. paddestoelen

- Voortplanting door sporen

eigenschappen:

- kern, membraan, celwand, vacuole, cytoplasma

Nuttige schimmels

• Opruimen van dode resten in de natuur
• Helpen met het maken van voedsel

        - brood, bier, wijn, schimmelkaas

• Helpen met het maken van medicijnen bv. Penicilline
• Als voedingsmiddel

        - Gist

        - Champignons

Schadelijke schimmels

• Bederven voedsel
• Veroorzaken van infectieziekten bv zwemmerseczeem

Planten

• Celwand
• Celkern
• Bladgroenkorrels
  

Dieren

• Geen celwand
• Celkern
• Geen bladgroenkorrels

Ordening

Ezelsbrug:

Rijke Amerikanen Krijgen Op Familiefeesten
Grote Stukken Rosbief

Rijk, Afdeling, Klasse, Orde, Familie, Geslacht,
Soort en Ras

Indelen van organismen

Neadertaler                          

Homo sapiens                                        

Soort

• Organismen die onderling vruchtbare nakomelingen krijgen

Populatie

• Een groep organismen van dezelfde soort in een bepaald gebied
  

Hybriden

Wanneer 2 soorten kruisen, krijg je hybride dieren. Deze dieren kunnen zelf geen nakomelingen krijgen. Ze zijn onvruchtbaar. 

De evolutietheorie

- Willekeurige veranderingen in genotypes: Mutaties

- Natuurlijke selectie

- Ontstaan van nieuwe soorten
(isolatie, barrières)

Veranderingen in het genotype (en fenotype)

Mutaties kunnen bepaalde eigenschappen anders maken.

Natuurlijke selectie

Roofdieren zullen nu vooral de bruine muizen eten, die vallen op. Grijs is beter aan het milieu aangepast om te overleven.

Grijs = schutkleur

Natuurlijke selectie

Roofdieren zullen nu vooral de bruine muizen eten, die vallen op. Grijs is beter aan het milieu aangepast om te overleven. 

Grijs = schutkleur

Ontstaan van nieuwe
soorten

Kan ook gebeuren als een populatie
gescheiden en geïsoleerd wordt.

Barrières voorkomen voortplanten.

Argumenten voor evolutie

- Fossielen

- Overeenkomsten in bouw
- Rudimentaire organen

- Overeenkomsten in cellen 

en stoffen

Fossielen

Fossielen (versteende resten van organismen) laten zien dat er in vele jaren nieuwe soorten zijn ontstaan en uitgestorven.

Overeenkomsten in bouw

Ondanks de verschillen van buiten,

lijken alle dieren toch veel op elkaar.

Rudimentaire organen

Overblijfselen van organen die niet meer 
gebruikt worden.

Overeenkomsten in cellen en stoffen

Hoe dichter bij je evolutionair bij elkaar bent, hoe meer je cellen en stoffen (zoals eiwitten) op elkaar lijken.

Geologische 

tijdschaal

 

Een tijdperk is een 

lange periode
waarin veel gebeurd 

is. 

Ontwikkelingen van het leven op aarde

Tijdbalk van de geschiedenis van de aarde

Ontwikkelingen van het leven op aarde

Geologische tijdschaal

Deze is onderverdeeld in tijdperken

De tijdperken zijn weer onderverdeeld in perioden 

Ontwikkelingen van het leven op aarde

• Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap
  
• Hoe jonger de gemeenschappelijke voorouder in een stamboom zit, hoe verwanter groepen zijn.
  

Stambomen en verwantschap

Ontwikkelingen van het leven op aarde

De mens stamt niet af van de apen, maar apen en mensen hebben dezelfde gemeenschappelijke voorouder

Planten 

Kenmerken:

- meercellig

- organen: wortels, stengels, bladeren en bloemen

Bij de indeling van het plantenrijk in stammen wordt gelet op de plantenorganen.

Stammen

Het plantenrijk wordt ingedeeld in 4 stammen:

- mossen

- paardenstaarten

- varens

- zaadplanten

Mossen

Paardenstaarten

Varens

Zaadplanten

Naakt of bedekt?

De zaadplanten worden onderverdeeld in:

- naaktzadigen: zaden zitten tussen schubben van kegels; bij naaldbomen

- bedektzadigen: zaden zitten in vruchten (bijv. appel); bij loofbomen en struiken

Naaktzadigen

Bedektzadigen

Indeling van dieren

Symmetrie

Het eerste kenmerk waar we op gaan letten is symmetrie, daar hebben we 3 vormen van, tweezijdig symmetrisch, veelzijdig symmertrisch en niet symmetrisch. 

Je moet er op letten dat als jij een organisme door midden zou snijden, hoeveel gelijke helften je zou kunnen maken. Bij ons of bij de kever zou je twee helften krijgen die ongeveer gelijk zijn, dit is tweezijdig symmetrisch. In het geval van de zeester kun je dit op meerdere manieren doen en je krijgt steeds twee gelijke helften, deze is veelzijdig symmetrisch, en als laatste hebben we de spons, deze kunnen we niet symmetrisch doormidden hakken en is daarom ook niet symmetrisch. 

Skelet

Ook het type skelet is een belangrijke kenmerk om naar te kijken bij dieren.  hier hebben we 3 varianten van, maar deze varianten kunnen er bij verschillende dieren wel anders uitzien. 

het bovenste rijtje zijn dieren met een uitwendig skelet, dit skelet zit aan de bu

7 stammen

1. Geleedpotige

2. Gewervelde

3. Holtedieren

4. Sponzen

5. Stekelhuidige

6. Weekdieren

7. Wormen

Geleedpotige bestaan uit segmenten

Gewervelde

Hebben allemaal een wervelkolom. 

1. Vissen

2. Amfibien

3. Reptielen

4. Vogels

5. Zoogdieren

Kenmerken

1. Huid

2. Lichaamstemperatuur

3. Ademhaling

4. Voortplanting

5. Milieu