les 2: chemische en mechanische verwering

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Deze les

• korte herhaling erosie
• Wat is verwering?
• Welke vormen van verwering zijn er?
• Hoe werken deze vormen van verwering?
• Waar komen deze vormen van verwering voor?

1

erosie door de wind

2

erosie door een rivier (insnijding)

3

erosie door een gletsjer (u-dal)

4

erosie door de zee

1. bij erosie valt een steen uit elkaar
2. bij erosie wordt sediment verplaatst.

Wat is juist?

1. alleen uitspraak 1 is juist
2. alleen uitspraak 2 is juist
3. beide uitspraken zijn juist
4. beide uitspraken zijn onjuist

Geef een voorbeeld van een sediment dat getransporteerd kan worden tijdens erosie

Verwering en erosie

Bij verwering valt een stuk steen uit elkaar.

Op zijn eigen plek.

Er is geen sprake van transport (verplaatsing)

Bij erosie wordt een gesteente afgesleten.

Er is transport van sedimenten nodig (verplaatsing)

beiden zijn exogene processen die zorgen voor het afbreken van een landschap

2 hoofdsoorten verwering.

Elke hoofdsoort kent weer verschillende voorbeelden.

Chemische verwering

Het gesteente valt uit elkaar doordat de chemische structuur verandert.

Waardoor: 

- Oplossen van gesteenten in zuur water

Fysische verwering

(mechanische verwering)

Het gesteente valt uit elkaar, maar behoudt de zelfde structuur.

Waardoor:

- grote temperatuurverschillen,

- vorst

- wortels van planten

Chemische verwering 

door het oplossen van gesteenten in zuur water

Vindt veel plaats met kalksteen. 

Kalksteen bestaat vooral uit calciumcarbonaat maar ook andere mineralen zoals dolomiet.

Calciumcarbonaat lost makkelijk op in zuur water.

Het calciumcarbonaat verdwijnt uit de samenstelling van de steen. Brokjes dolomiet blijven achter.

Het gesteente is dus uit elkaar gevallen doordat de chemische samenstelling verandert is.

Er hangt een druppel water met kalk aan het plafond. 

Als de druppel verdampt blijft het kalk achter. Na duizenden jaren herhalen ontstaat er een stalactiet.

Als de druppel op de grond valt en daar verdampt blijft er op de grond kalk achter. Na duizenden jaren herhalen ontstaat er een stalagmiet

In wat voor een klimaat zal je veel chemische verwering hebben?

1. droog en koud
2. vochtig en koud
3. droog en warm
4. vochtig en warm

2 hoofdsoorten verwering.

Elke hoofdsoort kent weer verschillende voorbeelden.

Chemische verwering

Het gesteente valt uit elkaar doordat de chemische structuur verandert.

Waardoor: 

- Oplossen van gesteenten in zuur water

Fysische verwering

(mechanische verwering)

Het gesteente valt uit elkaar, maar behoudt de zelfde structuur.

Waardoor:

- grote temperatuurverschillen,

- vorst

- wortels van planten

- plotseling drukverschil

Fysische / mechanische verwering

door grote dag-nacht temperatuurverschillen

Vaak in de woestijn

Overdag is het er heel warm.

De steen zwelt door de hitte een beetje op.

's Nachts is het er heel koud.

De steen wilt inkrimpen

Maar steen kan niet soepel opzwellen en krimpen. Er ontstaat spanning in de steen.

De steen breekt (deels), zonder dat de chemische samenstelling verandert is.

Leg in eigen woorden uit hoe mechanische verwering in de woestijn plaatsvindt.

Fysische / mechanische verwering

vorstverwering

Vaak in bergen en koudere gebieden.

Vloeibaar water stroomt in een spleet.

Het water bevries, daarbij zet water uit.

Er is te weinig ruimte in de spleet dus duwt het ijs het gesteente kapot.

De steen is gebroken zonder dat de chemische samenstelling verandert is.

Fysische / mechanische verwering

door het uiteen drukken van plantenwortels

Een plantenwortel groeit in een spleet in een steen.

Eerst is de wortel nog jong dus dun.

Maar de wortel groeit en wordt dikker.

Dus wordt de speet steeds wijder.

Uiteindelijk breekt de steen zonder dat de chemische samenstelling verandert.

Fysische / mechanische verwering

door plotselinge drukverschillen

Als een gesteente in de ondergrond ligt wordt deze afgedekt met andere lagen (vaak sediment).

Die drukken zwaar op de onderliggende gesteenten

Als die bovenste laag weg geërodeerd wordt neemt de druk af.

Het gesteente kan hierdoor wat uitveren.  

Maar steen is niet soepel, dus bij dat uitveren schieten de scheuren in het gesteente.

uitveren?

Net zoals wanneer het doek van een trampoline omhoog komt als je er vanaf stapt.

Verschillende vormen van verwering vinden vaak tegelijk plaats.

Hoe zie je in deze grafiek dat chemische
verwering vooral afhankelijk is van neerslag.

Terwijl bij mechanische verwering
de temperatuur vooral sturend is?

Je ziet dat chemische verwering vooral afneemt als de neerslag ook afneemt. Of het nou 5 of 25 graden is, er kan in beide gevallen nog sterke chemische verwering plaatsinden.

Bij mechanische verwering zie je juist dat als het warmer wordt, de mate van mechanische verwering afneemt. Of er nou 1250 of 500 mm neerslag valt, er blijft sterke mechanische verwering plaatsvinden.

Wat hebben we gedaan?

• korte herhaling erosie
• Wat is verwering?
• Welke vormen van verwering zijn er?
• Hoe werken deze vormen van verwering?
• Waar komen deze vormen van verwering voor?

Wat is het verschil tussen verwering en erosie?

Hoe vindt chemische verwering plaats?

Geef 3 manieren waarop mechanische verwering plaats kan vinden

Waar komt vooral mechanische verwering door het uiteen duwen van plantenwortels voor?

Zelfstandig werken

Werk aan de lesson up Natuur & Landschap: 2.4 t/m 2.14

t/m dia 24

Werken aan je PO over het MZ-gebied