Middeleeuwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Middeleeuwen

kenmerkende aspecten

- de verspreiding van het christendom in geheel Europa

- het ontstaan en de verspreiding van de islam

- de vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid

- het ontstaan van feodale verhoudingen in het bestuur

kenmerkende aspecten

- de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving

- de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

- het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben.

kenmerkende aspecten

- de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten

- het begin van staatsvorming en centralisatie

Feodalisme

een bestuurssysteem waarbij een leenheer grond en rechten 'in leen' geeft aan een ondergeschikte leenman in ruil voor trouwe dienst; ook 'leenstelsel', 'feodalisme' of 'feodaliteit' genoemd.

Koning (leenheer)

Geestelijkheid

Adel (leenmannen)

Burgers

Feodalisme

voordelen

- oplossing voor wegvallen Romeins gezag

nadelen

- leenmannen zien grond als eigendom

- leenmannen hebben vaak meerdere leenheren > vazallen krijgen steeds meer macht

Feodalisme

Karel Martel (Karel de Strijdhamer)

> Slag bij Poitiers (732) > expansie islam gestopt

> Soldaten krijgen een stuk land/boerderijen in leen om in hun levensonderhoud te voorzien; tegenprestatie is trouw zweren aan Karel.

Karel de Grote (742-814)

- grote gebieden veroverd

- groot persoon

- rondtrekkend vorst

- keizer

> Koppeling leenstelsel aan bestuur (ook graven e.d. nu ook leenmannen)

Late middeleeuwen

1000-1500

• landbouwopbrengsten omhoog
• bevolkingsgroei
• handel neemt toe

Landbouwopbrengsten omhoog

• drieslagstelsel
  
• woeste gronden als landbouwgrond
  
• betere werktuigen (ijzeren ploeg)

Bevolkingsgroei

• Oudheid: 70 miljoen mensen 
  
• vroege middeleeuwen: ± 20-30 miljoen mensen 
  
• late middeleeuwen: ± 60-90 miljoen mensen 
  

Handel

• landbouwoverschotten worden verkocht op lokale markten
  
• steden ontstaan
• samenwerkingsverbanden ontstaan (bv. Hanze)
• infrastructuur wordt beter
• geldeconomie

Steden

Waar?

• oude Romeinse steden;

• kastelen;

• kerken en kloosters;

• kruisingen van land- en waterwegen

Steden

Kenmerken:

• economische privileges (tolrecht/recht op jaarmarkt)
• politieke privileges (rechtspraak)

Dit kan leiden tot stadsrecht

Reconquista

'herovering': de verovering door christelijke vorsten van het islamitische deel van het Iberisch schiereiland (Spanje en Portugal)

* 8e-15e eeuw

Kruistochten

'een militaire onderneming om het heilige land te veroveren of te verdedigen'

* 1095: paus Urbanus II roept op tot de eerste kruistochten

* in totaal 9 kruistochten

* 11e-13e eeuw

 

Investituurstrijd

Het conflict tussen de keizer en de paus over de benoeming van bisschoppen

Hendrik IV

Gregorius VII

voorlopig einde investituurstrijd:

• Concordaat van Worms (1122):
• bisschoppen ontvangen van
• de paus: geestelijke macht
• de keizer: wereldlijke macht
• gevolg voor de Duitse keizers:
• minder macht: hoge geestelijken waren hoge edelen > disloyaal >
• verbrokkeling Duitse Rijk

Welke bewering over de investituurstrijd is juist?

1. De investituurstrijd begon toen de Duitse koning wilde scheiden van zijn vrouw en de paus geen toestemming gaf.
2. De investituurstrijd ging over de vraag wie de Duitse bisschoppen mocht benoemen: de paus of de Duitse koning.
3. De investituurstrijd werd gewonnen door de Duitse koning, die de steun had van de machtige Duitse keurvorsten.
4. De investituurstrijd had tot gevolg dat Duitsland een eenheidsstaat werd, met een machtige koning aan het hoofd.

Centralisatie

Het begin van staatsvorming en centralisatie

Centralisatie

staatsvorming: het ontstaan van een groot gebied met één bestuur

centralisatie: besturen vanuit één punt met overal dezelfde wetten en regels

Centralisatie

Op welke manier probeerden leenheren hun verzwakte positie/macht terug te winnen?

Feodaal stelsel

- leenmannen financieel onafhankelijk

- trouw van leenmannen niet vanzelfsprekend

- Europa bestuurlijk een lappendeken

> Leenheren willen daar wat aan veranderen!

Centralisatie

- met belastinggeld soldaten inhuren

- ambtenaren in dienst nemen

oorlogen en huwelijken zorgen voor uitbreiding van het grondgebied.

Bourgondië

 - Gebied wat nu Nederland is

- Filips de Stoute krijgt provincie Bourgondië in leen

 - via huwelijken, veroveringen en aankopen gebied vergroten

 - rond 1430 voor het eerst onder 1 vorst : Filips de Goede 

 - centraal bestuur in Brussel

-  huurlegers

 - ambtenaren en juristen inhuren

 - Blijde Inkomst

Frankrijk, Duitse rijk en Engeland

Omschrijf per land:

- Het proces van staatsvorming

- In hoeverre de staatsvorming succes was

- Hoe de onderdanen politieke macht kregen

Tijd van monniken en ridders

Tijd van steden en staten

Feodalisme

Hofstelsel

Kerstening

centralisatie

Westers schisma

gildes

kruistochten

Hanze