1.3 t/m 1.5_plaattektoniek, oorzaken en gevolgen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Actieve aarde 

schuivende continenten 

oorzaken en gevolgen

02:24

Wat klopt er geologisch gezien wél in deze video?

02:37

Wat klopt er geologisch gezien niet?

Beeldfragmenten en vragen!

Het oog geeft aan dat er vragen bij een filmfragment worden gevraagd.

Vraag en antwoord!

Het vraagteken geeft antwoord op gestelde vragen uit de slides.

Interactieve kaarten en externe weblinks!

De punaise geeft aan dat er een link kan worden bekeken met daarin interactieve kaarten, statistiek of andere websites die relevant zijn voor het onderwerp van de slide.

Tips voor het maken van aantekeningen!

Rode woorden - begrippen die belangrijk zijn voor het SO

Blauwe woorden -begrippen en woorden zijn ter verduidelijking en belangrijk bij het beantwoorden van aardrijkskundige vragen

Vandaag

gesteentecyclus (check) 

platentektoniek 

Sedimentsgesteente

Stollingsgesteente

Stijging/plooing

Verwering/Erosie

Metamorf gesteente

Sleep de begrippen naar de juiste plaats in de tekening.

Aardkorst

Mantel

Aardkern

Opbouw van de aarde

Even terug naar de les van vorige week

Welk hoofdtype gesteente is dit?

1. Stollingsgesteente
2. Sedimentgesteente
3. Metamorf gesteente

Bij nummer 1 ontstaat:

1. Sedimentgesteente
2. Stollingsgesteente
3. Metamorf gesteente

Stollingsgesteente

Dieptegesteente

Sedimentgesteenten

Convectiestromen?

Mantelconvectie is convectiestroming in vast gesteente in de aardmantel. Convectie treedt in de Aarde op twee plaatsen op: in de aardmantel en in de buitenkern. De convectie van vast materiaal in de aardmantel is een aandrijvend mechanisme van platentektoniek in de lithosfeer.

Leerdoelen §1.3 en §1.4 

• Je kan uitleggen hoe we de geologische ouderdom van de aarde meten;
• Je kunt bewijzen voor de de beweging van de platen noemen (paleomagnetisme, vergletsjering, flora en fauna); 


• Je kunt drie verschillende plaatbewegingen benoemen; 
• Je kan verschillende geologische verschijnselen bij de verschillende breukzones beschrijven en verklaren (mid-oceanische ruggen, plooiingsgebergte, diepzeetroggen, breukgebergten); 
• Je kunt het verband tussen aardbevingen en platentektoniek beschrijven en verklaren. 
• Je kan de werking van een ‘hotspot’ uitleggen;
• Je kan strato- en schildvulkanen herkennen en hun eigenschappen benoemen.

Geologische ouderdom van de aarde, 2 belangrijke principes 

1.  Alle sedimenten worden in horizontale beddingen afgezet. Als de lagen geplooid zijn, weet je dat ze door druk zijn gevormd, nadat ze eerst horizontaal zijn neergelegd. 
2. Als lagen sedimenten op elkaar liggen, is de onderliggen de laat ouder dan de bovenliggende. Principe van superpositie 

Wet van superpositie

De wet van de superpositie is een basisbegrip uit de geologie. De lagen in de bodem zijn zo gerangschikt dat de oudste lagen onderop liggen, en de jongste lagen boven, tenzij een later proces deze volgorde heeft verstoord.

Geologische tijdschaal

Relatieve en absolute tijdsindeling

Schuivende continenten, bewijs het maar.. 

• Continenten passen op veel plaatsen als puzzelstukjes in elkaar. Wegener: 
• Overeenkomsten flora en fauna'
• Gesteenten en gebergteketens Afrika en Zuid-Amerika sluiten op elkaar aan;

Tragisch verhaal, die arme Wegener... 

Moeder magneet

Meer uitleg over het magnetisch veld van de aarde

Paleomagnetisme

Paleomagnetisme is in de geologie en geofysica de richting van het magnetisch veld in gesteenten. Gesteenten kunnen magnetisch zijn als ze magnetische mineralen bevatten. Magnetische mineralen in gesteenten nemen de richting aan van het aardmagnetisch veld ten tijde van hun vorming, waardoor de steen zelf ook (zwak) magnetisch wordt.

Hoe werkt convectie in de mantel?

Mantelconvectie vindt plaats op lange ("geologische") tijdschalen. Typische stroomsnelheden zijn enkele millimeters tot enkele centimeters per jaar. Het is in de mantel de belangrijkste wijze waarop de Aarde haar interne warmte verliest. Mantelgesteente staat bloot aan een naar boven gerichte warmtestroom vanuit de aardkern. Doordat gesteente onder de drukken en temperaturen die in de mantel heersen plastisch deformeert kan er in de mantel, in tegenstelling tot de korst, stroming van vast gesteente plaatsvinden.

Kenmerken

• Heet taai vervormd mantel gesteente stijgt op
• Snelheid enkele mm/cm p/j
• Veroorzaakt beweging van de aardplaten  
• Veroorzaakt 3 typen plaatbewegingen
  

Heet, taai en vervormd

Convergent

Divergent

Transform

Mid-oceanische rug(MOR)

Een voorbeeld van een mid-oceanische rug is de Mid-Atlantische rug in de Atlantische Oceaan. De mid-oceanische ruggen spelen een belangrijke rol in het proces van platentektoniek. Bij de ruggen bewegen verschillende tektonische platen van elkaar af. Het gevolg is dat er een ruimte ontstaat tussen de platen, deze ruimte zal worden opgevuld door magma uit de asthenosfeer (de laag in de Aarde onder de lithosfeer). De magma zal aan het oppervlak stollen, waardoor hier nieuwe oceanische lithosfeer zal worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat op mid-oceanische ruggen veel vulkanisme voorkomt.

Spreidingszone?

Omdat de platen uit elkaar blijven bewegen, zal het proces door blijven gaan, waarbij steeds nieuwe lithosfeer worden gevormd bij de oceaanruggen. Men noemt in de platentektoniek een mid-oceanische rug daarom een spreidingszone. Het proces waarbij op spreidingszones oceanische korst wordt gevormd wordt oceanische spreiding genoemd.

Onder water: Mid-Oceanische rug

(Magma stolt meteen door het koude water)

Op het land: Spreidingszone
(bijv: IJsland)

Breukgebergten

Breukgebergten ontstaan waar twee continentale platen uiteen drijven. Een

deel van het gebied langs de breuk komt omhoog (horst) of zakt weg (slenk).

Plooingsgebergte

Gebergte waarvan de gesteentelagen plooien vertonen. Deze plooiingen ontstonden meestal door de werking van endogene krachten. Bijv. botsingen van twee continententale schollen.

Diepzeetroggen

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem. Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen. Er moet sprake zijn van een convergente beweging, waarbij twee platen naar elkaar toe bewegen. Hier zal dus één plaat onder de andere duiken en afsmelten, dit noem je subductie.

Slab-pull en Ridge push

Slab pull = subductie, zware oceanische kortszakt onder de relatief(lichte) continentale korst. Ridge push ontstaat bij divergente platen lang MOR's

Samenvattend: de plaatbewegingen en gevolgen voor de lithosfeer

Opdracht H1.4: 1a t/m 3d

Leerdoelen §1.3 en §1.4 

• Je kan uitleggen hoe we de geologische ouderdom van de aarde meten;
• Je kunt bewijzen voor de de beweging van de platen noemen (paleomagnetisme, vergletsjering, flora en fauna); 


• Je kunt drie verschillende plaatbewegingen benoemen; 
• Je kan verschillende geologische verschijnselen bij de verschillende breukzones beschrijven en verklaren (mid-oceanische ruggen, plooiingsgebergte, diepzeetroggen, breukgebergten); 
• Je kunt het verband tussen aardbevingen en platentektoniek beschrijven en verklaren. 
• Je kan de werking van een ‘hotspot’ uitleggen;
• Je kan strato- en schildvulkanen herkennen en hun eigenschappen benoemen.

Leerdoelen §1.5

Je kent de vulkaantypen: hotspot, stratovulkaan, schuldvulkaan, spleetvulkaan en kunt uitleggen hoe deze ontstaan en wat hun kenmerken zijn. 

Vulkanische hotspots

Een hotspot is een plek op een planeet waar vulkanisme plaatsvindt dat niet gerelateerd is aan plaatbewegingen zoals die in de plaattektoniek gelden

Vulkanisme

Schildvulkaan

Een schildvulkaan is een type vulkaan dat vlakke hellingen heeft. Schildvulkanen worden gevormd door uitbarstingen waarbij mafische (silica-arme) lava vrijkomt. Omdat mafische lava een kleinere viscositeit heeft (het stroomt makkelijk en is het minder explosief) dan felsische lava kan het snel over grote oppervlakten uitstromen en worden vulkanen met een kleine hellingshoek gevormd.

Strato-vulkaan

Een stratovulkaan is een hoge kegelvormige vulkaan die is opgebouwd uit lagen van gestolde lava en tefra. Stratovulkanen hebben relatief steile hellingen en worden gekenmerkt door regelmatig explosieve uitbarstingen. De samenstelling van lava's uit stratovulkanen is relatief felsisch (rijk aan SiO2) wat de lava viskeus maakt. Lavastromen reiken dan ook niet tot op grote afstand van de vulkaan. Pyroclastische stromen en asregens daarentegen wel.

Convergente breuk

Divergente breuk

Transforme breuk

Nieuwe aardkorst

Aardbevingen

Korst verdwijnt

Mid-oceanische rug

Gebergtevorming

Actief

Bouw de verschillende vulkaantypen na met sneeuw en /of teken ze. Maak een foto, zet die in teams. 

00:00

Welke begrippen/ concepten uit de theorie zie je terug in deze Pixar animatie? (antwoord aan het einde)

05:00

Welke begrippen/ concepten heb je gezien in deze video? (Plus korte toelichting)

Leerdoelen

• Je kan uitleggen hoe ‘convectiestromen’ de lithosfeer laten bewegen;
• Je kan ‘platentektoniek’ verklaren aan de hand van paleomagnetisme de drie soorten plaatbeweging (divergent, convergent, transform) uitleggen en verklaren; hun gevolgen beschrijven en verklaren;
• Je kan het ontstaan van mid-oceanische ruggen, plooiingsgebergten, diepzeetroggen en breukgebergten verklaren;
• Je kan de werking van een ‘hotspot’ uitleggen;
• Je kan strato- en schildvulkanen herkennen en hun eigenschappen benoemen.