Cursus 6 - Literatuur §6 Romantiek en realisme

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Programma H4A

Toets literatuurgeschiedenis in de toetsweek (dinsdag 18 maart) : middeleeuwen, renaissance en verlichting. Deze periodes zijn behandeld; zie uitgedeelde LessonUps.

 Lanseloet is klassikaal gelezen; samenvatting heb ik gedeeld op som. 

Deze week: romantiek en realisme.  Tijd over? --> lezen Fabriekskinderen. 

Komen we hier niet aan toe dan lezen we na de vakantie. Dan hebben we ook nog tijd genoeg. 

Woensdag toets woordenschat.

Romantiek en realisme (1800-1900)

Literatuur in de 19e eeuw

De Verlichting maakt plaats voor een tijdperk van achtereenvolgens de romantiek, het realisme en het naturalisme. Een nieuwe generatie jonge dichters en prozaïsten wil een ander soort literatuur maken en verzet zich tegen de achttiende-eeuwse rationaliteit. Deze romantici willen ontsnappen aan de werkelijkheid en verlangen naar een andere wereld. De begrippen gevoel en verbeelding vormen de kern van deze romantische literatuuropvatting

Nieuwe genres

Naast de opkomst van de romantiek staat de negentiende eeuw bekend om de opkomende interesse in de roman. De roman is een samenhangend en omvangrijk prozaverhaal.  In de 19e  eeuw beschouwt men de roman als een harmonieus kunstwerk waarin personages een bepaalde ontwikkeling doormaken. Een ander genre dat zijn intrede in de letterkunde doet, is domineespoëzie, beoefend door diverse predikanten. Deze poëzie kenmerkt zich door een moralistische toon. Onder invloed van technische ontwikkelingen, zoals de opkomst van de fotografie, vervangt het realisme de romantiek. 

De realisten houden zich bezig met het realistisch weergeven van de werkelijkheid. Proza en poëzie zijn, binnen deze stroming, minder groots en extravagant.

Kenmerken roman

- Meerdere personages

- Vaak verschillende verhaallijnen

- De vertelde tijd is relatief lang

- Er zijn vaak meerdere antagonisten

- Er is op z’n minst één round character

- Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen

Literatuur

Romantische literatuur gaat over reizen, over vroeger, over de toekomst, over de dood - over van alles en nog wat, zolang het maar niet gaat over het gewone leven in het heden. Een belangrijke literaire stroming binnen de Romantiek is die van het Realisme.  In deze romans werd juist wél de werkelijkheid getoond . In de poëzie kwam de vernieuwing van de Tachtigers. De Tachtigers vormden een los-vaste groep van schrijvers/dichters, ook wel De Beweging van Tachtig genoemd. Sommigen behoorden tot de keren, anderen bevonden zich meer in de periferie.  Een aantal bekende namen: Willem Kloos, Frederik van Eeden, Lodewijk van Deyssel, Herman Gorter en Albert Verwey. Zij vonden dat kunst (ook de literaire kunst) moest draaien om de gevoelens van de kunstenaar. Kunst mocht geen maatschappelijke boodschap hebben. Dat maakt de Tachtigers tot een soort voorbodes van de modernistische stromingen uit de twintigste eeuw. Literatuur moest geen moreel doel meer hebben, het ging om de kunst zelf.

In de 19e eeuw was er sprake van grote technische vooruitgang, maar de economische groei

 leidde tot grote sociale ongelijkheid en allerlei ellende, die daarvan het gevolg was. 

Een aantal schrijvers kwam daartegen in verzet, J.J. Cremer in Fabriekskinderen (1863) (kinderarbeid). 

Anders schrijvers wilden juist niets meer te maken hebben met de werkelijkheid en zochten hun heil in verbeelding en fantasie; Piet Paaltjens - Snikken en Grimlachjes (1867).

De romantische kunstenaars konden hun draai niet vinden in de wereld van toen; ze 'leden' aan de wereld --> Weltschmerz (Het verwoordt het gevoel van diepe droefheid en als pijnlijk ervaren melancholie ten gevolge van verdriet, ontstaan door de onvolmaaktheid van de wereld). 

Een nieuw populair genre werd de historische roman  en in de tweede helft van de 18e eeuw ontstond in Engeland 

de Gothic novel, gotische roman of romantische griezelroman is een literair genre dat mystery, romantiek en horror vermengt. 

In 1860 verscheen Max Havelaar (een boek van Multatuli pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker) een kritische roman over corrupte in het bestuur van voormalig Nederlands-Indië; tip: lees het boek voor je lijst.

Historische achtergrond

• In Europa: Industriële Revolutie: stoommachines uitgevonden, maar niet iedereen rijk! -> arbeidersklasse
• In Nederland: Patriotten in opstand -> Bataafse republiek

Daarna:

• 1810: Napoleon maakt Nederland Franse kolonie
• 1815: Napoleon verslagen, Noord en zuid samen
• 1830: Noord en zuid los -> ontstaan België

 De Romantiek -  (vluchten uit de werkelijkheid)

• Overgang Verlichting -> Romantiek
• Bijna alles wat de Verlichting niet was: Romantisch had in de 18e eeuw als betekenis: overdreven, vergezocht, fantastisch 

Let op, dit geldt niet voor de Romantiek:

• Dat meer mensen ineens verliefd op elkaar werden
• Dat mensen meer liefdesverhalen schreven
• Een roman is ook een soort verhaal; niet 

De Romantiek en wetenschap

De interesse in het natuurlijke leidt tot nieuwe takken van wetenschap:

• Antropologie- Een antropoloog houdt zich dagelijks bezig met het bestuderen en onderzoeken van menselijk gedrag en cultuurverschillen bij verschillende volkeren, culturen of bevolkingsgroepen.
• Vergelijkende taalwetenschap
• Muziekwetenschap
• Literatuurwetenschap

Romantiek in de literatuur

• Nadruk op gevoel
• Reactie op het rationalisme 
• Sensucht en weltschmerz: droefgeestigheid en een romantisch verlangen naar een onbereikbaar geluk
• Antirationalisme leidt tot nieuwe belangstelling voor het geloof -> eigen verhouding tot God

Nieuwe genres

Het escapisme (ontvluchten van de realiteit)  als tegenreactie op rationalistische karakter van de Verlichting leidt tot het ontstaan van de volgende genres:

• De historische roman (Sir Walter - Ivanhoe)
• De griezelroman (Mary Shelley - Frankenstein)
• Science-fiction (Jules Vernes)
• Het detectiveverhaal (Edgar Allan Poe)
• Geschreven sprookjes (Gebroeders Grimm)

Het realisme - tegenover de romantische vlucht - kunstenaars wilden de werkelijkheid zo objectief mogelijk weergeven

• Als tegenreactie op het lieflijke, sentimentele en fantastische van de Romantiek
• Zochten inspiratie uit het alledaagse (eerst van de middenklasse, daarna ook het arbeidersleven)
• Leidt tot de 'klassieke roman'
• Romantische schrijvers: Haverschmidt en Multatuli
• Realistische schrijvers: Nicolaas Beets en Guido Gezelle

Griezelroman

• Komt voort uit gothic novel
  
• Gebaseerd op irrationele angsten
• Bekendste voorbeeld: Frankenstein - Mary Shelley
• En: Edgar Allan Poe

Historische roman

• Authentieker dan de gothic novel
• Realistischer, maar nog wel een geromantiseerd beeld

Science-fiction

• Onbekende mogelijkheden wetenschap en techniek
• Vaak structuur van imaginair reisverhaal
• Bekendste schrijver uit 19e eeuw: Jules Vernes (bijv. 80 dagen rond de wereld)

Het sprookje

• Jarenlang mondeling overgeleverd
• Nu ook opgeschreven, bijvoorbeeld door gebroeders Grimm
• Zelf bedachte sprookjes: cultuursprookjes

Tegenreactie: het realisme

• Medio 19e eeuw: realisme
• Reactie op lieflijke, sentimentele en fanatieke kant van de Romantiek
• Gebaseerd op de realiteit van alle dag: leven van middenklassers en arbeiders

 Francois Haverschmidt (Piet Paaltjens)

• Ook een theologiestudent
• Bedacht 'Piet Paaltjens' -> een door hem verzonnen dichter
• Schreef het bundeltje Snikken en grimlachjes
• Lag voortdurend met zichzelf overhoop
• Dubbele betekenis van zijn gedichten: 

1. grappige parodieën op overdreven romantische poëzie en 
2. persoonlijke ontboezemingen -> sombere levensangst

Multatuli (Eduard Douwes Dekker)

Pseudoniem -> letterlijke betekenis 'Ik heb veel gedragen'
Max Havelaar  (1860)

• Wellicht het bekendste werk uit de Nederlandse literatuur 

-> nummer 1 in de literaire canon

• Beschrijft de ervaringen van Eduard Douwes Dekker in Nederlands-Indië
• -> streef naar verbetering van het lot van de inlanders

Gebruik roman i.p.v. essays/krantenartikelen-> groter bereik en meer overtuigingskracht

Zie planning NN = huiswerk voor morgen

Cursus 6 

§6.1 opdracht 1 en 2