Hoofdstuk 1 per leerdoel

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Geschiedenis havo 4

1.1 Het leven van jager-verzamelaars

Tekst

H1: 1.1 t/m 1.3

Tijdvak: tijd van jagers en boeren, tot 3000 v.C.

periode: prehistorie

H1: jagers en boeren

Kenmerkende aspecten:

1. de levenswijze van jager-verzamelaars
2. het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
3. het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen

Tekst

Op welke bronnen is onze kennis van de prehistorie gebaseerd

• Afhankelijk van ongeschreven bronnen: hierdoor is weinig bekend over de cultuur of het individu
• Alles dat we weten komt uit de archeologie

1.1 Het leven van jagers-verzamelaars

Tekst

De moderne mens (homo sapiens) is geëvolueerd van apen in Afrika. Deze mensen leefden in een samenleving van jagers-verzamelaars

....

• Er was een duidelijke rolverdeling tussen mannen en vrouwen
• Leven in kleine groepen, nomadisch leven
• Weinig bezit
• Grove werktuigen, later ingewikkelder

Hoe de moderne mens zich verspreidde

Welke levenswijze hadden de jagers-verzamelaars

levenswijze

Tekst

Hoe ontstaat landbouw

Door klimaatverandering wordt de grond vruchtbaarder. Rond 9000 v.C. ontstaat per toeval landbouw doordat 

mensen ontdekken dat uitgezaaide zaden 

nieuwe planten veroorzaken

• mensen gaan zelf gewassen verbouwen
• vanaf 8000 v.C. beginnen de eerste 
  boeren aan veeteelt 

1.2 De opkomst van de landbouw

ontstaan landbouw

Tekst

Het ontstaan van de landbouw (akkerbouw+veeteelt) was een ingrijpende verandering: een revolutie.

Deze landbouwrevolutie verspreid zich vanuit het Midden-Oosten door migranten

Maar landbouw ontstaat ook zelfstandig in
andere gebieden zoals China, Midden-Amerika
 etc.

Hoe ontstaat landbouw

Tekst

Oorzaken:

• Klimaatverandering: geter milieu
• Planten gedomesticeerd en dieren getemd

Gevolgen:

• Akkers en vee leveren meer producten op, zware grond ook bebouwd
• opbrengsten nemen toe door veredeling en technische vooruitgang -----> bevolkingsgroei

Welke oorzaken en gevolgen had landbouw

Tekst

Landbouwsamenleving: mensen leven van de landbouw (ook wel agrarische samenleving)

Kenmerken

• sedentaire levenswijze: huizen bij akkers, bezit wordt belangrijk
• ze zijn autarkisch (zelfvoorzienend)
• er zijn producten door nijverheid omdat niet iedereen meer boer is 
• groei sociale ongelijkheid door verschillen in macht en aanzien: bijv. ook slavernij

Hoe landbouwsamenlevingen ontstaan

Tekst

Sociale ongelijkheid blijkt o.a. ook uit graf monumenten.

• meer giften bij rijken voor in het hiernamaals

Eerste godsdiensten waren polytheïstische natuurgodsdiensten om natuurverschijnselen te verklaren.

Goden werden tevreden gehouden met 

rituelen en door te offeren.

Hoe landbouwsamenlevingen ontstaan

Tekst

Hoe de eerste steden ontstonden

Een stad is een van het platteland afgescheiden plaats met veel bewoners waarvan de meesten geen boer zijn.

De eerste steden ontstaan in Mesopotamië.

Steden ontstaan doordat boeren meer voedsel

produceerden dan ze nodig hadden.

• overschotten voeden 'anderen' 
• ontstaan landbouw-stedelijke samenleving

1.3 De eerste steden

eerste steden

Tekst

voor betekenis begrippen zie boek: voorbeeld sociale hiërarchie

Welke politieke ontwikkelingen zijn er?

Een vorst met gehoorzamende onderdanen

in een staat. In stadstaten was de koning

ook opperpriester dit versterkt zijn gezag.

Onderste laag moest hun oogst als belasting afstaan: hierdoor kon de overheid voedsel verstrekken aan de rest van de bevolking

Welke groepen ontstaan in de landbouw-stedelijke samenleving

vorst

elite

Tekst

Nieuwe materialen (glas, ijzer) worden ook gebruikt in de godsdienst om de goden en hun mythe uit te beelden.

Door de complexe samenleving was er organisatie nodig voor het bestuur. Langzamerhand ontstaat er schrift: spijkerschrift is het eerst. Schrift = einde prehistorie!

Als een samenleving zo ontwikkeld is dan
spreken we van een beschaving

Welke culturele ontwikkelingen vinden plaats?

𒋝𒀼𒔼𐏓𒀂𒐕𒀼𒁓𒀼𒐖𒐕𒔼 𒐕𒔼 𒋝𒀼𒉼𒀼𒁇𒁓𒐕𒋝. 

spijkerschrift