4H thema 6 BS 5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Aangepast gedrag

Havo 4

Thema 6

Basisstof 5

Vandaag

Leerdoelen

• Je kunt leerprocessen herkennen en beschrijven en de functie van leren uitleggen

Programma

1. Weet je nog: hoe ontstaat gedrag?
2. Hoe leer je gedrag aan?
3. Zelf werken

Gedrag is een reactie op ...

1. Alleen interne prikkels
2. Alleen externe prikkels
3. Zowel interne als externe prikkels
4. Geen van beide

Gedrag kan ook plaatsvinden als de motivatie laag is.

1. Juist
2. Onjuist

Noem een interne en een externe prikkel die leidt tot het gedrag van de duwende aap.

Aangeboren vs. aangeleerd

Sommige reacties op prikkels kunnen we al bij onze geboorte = aangeboren gedrag. Bijvoorbeeld het zuiggedrag van jonge zoogdieren, pikgedrag van jonge meeuwen,, zwemmen van haaien, jacht van jonge krokodillen. 

Veel typen gedrag zijn niet aangeboren. Deze worden aangeleerd door leerprocessen, met name om de overlevingskansen te vergroten. 

Leermethoden

Sommige soorten gedrag worden bepaald door een combinatie van erfelijke factoren (aanwezig bij de geboorte) en leerprocessen. Het zingen van zangvogels is hier een voorbeeld van.  Ze kunnen uit zichzelf piepen/zingen, maar leren het  echte zingen (bijv. gebruik van tonen) van volwassen zangvogels van dezelfde soort.

Er zijn verschillende manieren waarop gedrag wordt aangeleerd:

• trial and error (proefondervindelijk)
• gewenning
• inprenting
• imitatie
• conditionering
• inzicht

Trial and error

= Leren met 'vallen en opstaan' (proefondervindelijk leren). Iets uitproberen en ontdekken of het werkt of niet. 

Hierdoor leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is. 

Niet alleen dieren leren proefondervindelijk, mensen ook. 

Gewenning

= Afleren om op prikkels te reageren.

Weet je nog? Gewenning zorgt ervoor dat je een prikkel steeds minder waarneemt.

Het doel van gewenning is dat het centrale zenuwstelsel niet overbelast raakt met onbelangrijke informatie (prikkels).

Inprenting

= proces waarbij iets kan alleen worden geleerd in een bepaalde, korte levensperiode (de gevoelige periode).

Veel dieren leren hun ouders of soortgenoten te herkennen vlak nadat ze uit het ei komen/geboren worden.

Konrad Lorenz ontdekte dit en liet ganzen geloven dat hij de ouder was, waardoor ze achter hem aan liepen en zwommen.

Imitatie

= Leren door te kijken naar soortgenoten of andere dieren (nabootsing). 

Zangvogels leren bijvoorbeeld hun zang van soortgenoten. Doordat deze leermethode ook veel werd gezien bij apen, noemen we het ook wel na-apen.

Wij gebruiken deze methode ook veel om te leren: als jonge kinderen door onze ouders na te doen. Praatje-plaatje-daadje!

Conditionering

= Aanleren van gedrag door 'beloning' of 'straf'.

Klassieke conditionering: een al aanwezige reflex krijgt een andere sleutelprikkel. Bijvoorbeeld: proef van Ivan Pavlov (zie plaatje). 

Operante conditionering: 

Door trial and error probeert een dier een beloning te krijgen of een straf te ontlopen. Wanneer dit gelukt is, zal die het gedrag dat hij daarvoor gebruikt heeft vaker vertonen. Bijvoorbeeld: de Skinner box (zie plaatje) waarin door uit te proberen de rat leert dat hij eten krijgt als hij, terwijl het groene lampje brand, de hendel omlaag duwt.

Inzicht

= in een onbekende situatie oplossingen bedenken voor problemen door verschillende vroeger opgedane ervaringen te combineren.

Verschilt van trial and error doordat er bij inzicht eerst een denkbeeld gecreëerd. Deze vorm van leren komt met name bij mensen voor en andere 'intelligente soorten'.

Inprenting

gewenning

proefondervinderlijk leren

inzicht

imitatie

conditioneren

leren in een gevoelige periode

oplossingen combineren

nadoen

trial and error

niet meer reageren

gedrag verandering

Tom de kat probeert van de keukentafel op het aanrecht te springen, maar glijdt uit en valt op de grond. Op welke manier leert Tom? Zal hij het snel nog een keer proberen? Leg uit.

Drugshonden leren geur van drugs te herkennen en wanneer ze dit ruiken in een koffer te gaan zitten. Hoe leren honden dit?

1. Imitatie
2. Conditionering
3. Inprenting
4. Trial and error

Wordt trekgedrag van het koekoeksjong alleen bepaald door erfelijke factoren of ook door leerprocessen?

1. Alleen door erfelijke factoren
2. Zowel door erfelijke factoren als door leerprocessen

Door welke vorm van leren heeft deze jongen dit gedrag hoogstwaarschijnlijk geleerd?

1. Imitatie
2. Inprenting
3. Oefening
4. Inzicht

Zilvermeeuwen rollen eieren die uit het nest zijn gerold, terug in het nest. Bij onderzoek is gebleken dat zij namaakeieren, die wel twintig maal zo groot zijn als de eigen eieren eerder in het nest rollen dan de eigen eieren. De namaakeieren hebben hetzelfde kleurpatroon als de eigen eieren. Is de volgende bewering hierover juist of onjuist?

Bij het inrolgedrag is sprake van een leerproces door inprenting.

Welke van deze beweringen is of welke zijn juist?

1. juist
2. onjuist

Zelf werken

Lezen

Thema 6 BS 5 (blz. 94 t/m 100)

Maken

Thema 6 BS 5 opdr. 39 t/m 49

Kun je:

• leerprocessen herkennen en beschrijven en de functie van leren uitleggen?