2.3. Delfstoffen in soorten en maten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

We beginnen met een entreeticket!

2.3. Delfstoffen in soorten en maten

Welk gesteente hoort bij welke omschrijving?

Dit gesteente wordt diep in de aarde gevormd

Dit gesteente wordt vaak bij of onder water gevormd

Dit gesteente wordt gevormd als lava of magma afkoelt

Stollingsgesteente

Metamorf gesteente

Sedimentgesteente

Klei

Schalie

Schist

Leisteen

het is een ….

1. Sedimentair gesteente
2. Stollingsgesteente
3. Metamorf gesteente

Zandsteen is een voorbeeld van

1. een sedimentgesteente
2. een stollingsgesteente

Wat voor soort gesteente is marmer?

1. metamorf gesteente
2. sedimentgesteente
3. stollingsgesteente
4. plooiingsgesteente

Op welke manier kan een stollingsgesteente een metamorfe gesteente worden?

1. Door verwering en erosie
2. Door hoge- druk en temperatuur
3. Door hoge druk en erosie
4. Door hoge- druk en temperatuur en verwering

Waarom is het kalksteen in Limburg niet veranderd in marmer?

Welk gesteente hoort er niet bij?

1. Zandsteen
2. Schalie
3. Kalksteen
4. Leisteen

Welk gesteente hoort er niet bij?

1. Marmer
2. Leisteen
3. Basalt
4. Schist

Schist en wolkenkrabbers

• Schist is een metamorf gesteente

Schist is een hard gesteente en vormt daarmee de perfecte fundering voor het immense gewicht van een wolkenkrabber

In tegenstelling tot Londen

2.3. Delfstoffen 

Aan het einde van de paragraaf...

• Weet je dat er, afhankelijk van hoe ze zijn ontstaan, verschillende soorten delfstoffen zijn;
• Kan je het verschil in ontstaanswijze tussen ertsen en fossiele brandstoffen uitleggen;
• Kan je met het behulp van kaarten belangrijke vindplaatsen van delfstoffen aangeven. 

Wat zijn delfstoffen?

Delfstoffen

Stoffen die uit de aarde worden gehaald omdat ze nuttig zijn voor de mens

Delven = uitgraven

In welke hoofdgroepen worden delfstoffen ingedeeld?

• metalen
  -> ijzer, aluminium, goud, zilver, maar ook indium, kobalt, tantaal, lithium
• fossiele brandstoffen
  -> aardolie, aardgas, steenkool, bruinkool
• diverse grondstoffen
  -> keukenzout, grind, kalksteen, zand

Wat zijn ertsen?

Dit zijn de mineralen waarin een metaal zit en waaruit op economische wijze een grondstof kan worden gewonnen.

Dus....alle ertsen zijn mineralen, maar niet alle mineralen zijn ertsen.

Voorbeelden van ertsen zijn:

• ijzererts
  
• kopererts
  
• zilvererts
  
• gouderts
  

Hoe halen ze die delfstoffen nu uit de aarde?

Dagbouw

Schachtbouw

Mijnbouw

 Filmpje+ kijkvragen

Nodig > schrift, pen

Welke delfstoffen hebben we in Nederland?

En hoe zijn die hier gekomen?

Klimaat  →  tropisch klimaat 

Carboon: 350 tot 290 miljoen

 jaar gelede

Ligging →  rond de evenaar

→ Tropisch moeras

Precambrium

De eerste periode is het Precambrium:

• De continenten verschijnen
• De aarde bevroor meerdere malen
• Er was allleen leven onder water
• Aan het einde ontstonden de eerste levensvormen op het aardoppervlak

Paleozoïcum

De tweede periode is het Paleozoïcum.

• continenten bewegen naar elkaar toe
• supercontinent Pangea is gevormd
• Tijdperk van de trilobieten: Trilobieten worden gekenmerkt door een lichaam dat zowel in de lengte- als in de breedte in drie stukken is gedeeld

Mesozoïcum

De derde periode is het Mesozoïcum:

• planten en dieren veranderen
• tijdperk van de dinosauriërs en ammonieten: Ammonieten behoren met hun opgerolde schelp tot de fraaiste fossielen. Het zijn de resten van een uitgestorven groep inktvissen
• Pangea valt uit elkaar en huidige continenten ontstaan

Kenozoïcum

• Tijdperk van de zoogdieren - langzoom ontstonden het leven zoals we dat nu kennen, met aan het einde de mens: 300.000 jaar geleden
• uitsterven van dinosauriërs - 65 miljoen jaar geleden
• leven zoals wij dat nu kennen ontstaat (met aan het einde de mens)

Planten → veen → bruinkool → steenkool

                                                                                                   3 fases:

2

2. Door sedimentatie komt het veen steeds dieper te liggen. Met de diepte stijgt de temperatuur. Daardoor kan het pakket veen omgezet worden in bruinkool.

3

3. Wordt de druk en vooral temperatuur nog hoger, dan zal bruinkool veranderen in steenkool en gaat het laatste water en gas eruit. Deze 3 fases samen worden het inkolingsproces genoemd.

1

1. Afgestorven planten komen onder water te liggen, in een moeras. Door zuurstof te kort, verteren de planten niet. Er ontstaat veen.

Waar liggen de grootste steenkool voorraden in Nederland?

Waar liggen de grootste steenkool voorraden?

Planten → veen → bruinkool → steenkool

3 fases:

1. Afgestorven planten komen onder water te liggen, in een moeras. Door zuurstoftekort, verteren de planten niet. Er ontstaat veen. 

2. Door sedimentatie komt het veen steeds dieper te liggen. Met de diepte stijgt de temperatuur. Daardoor kan het pakket veen omgezet worden in bruinkool.

3. Wordt de druk en vooral de temperatuur nog hoger, dan zal bruinkool veranderen in steenkool. Deze 3 fases samen worden het inkolingsproces genoemd.

Hoe kan in Groningen dan toch aardgas in de bodem zitten?

0

Moedergesteente: steenkool; het gesteente waarin aardgas ontstaat.

Reservoirgesteente: poreuze gesteente waarin aardgas zit opgeslagen.

Zandsteen

Zoutsteen

Opdrachten

Maak 

Hoofdstuk 2

§8

Opdr. 1, 2, 4, 5, 6, 7