Verlies en rouwverwerking in de gehandicaptenzorg module 5

• Welzijn
• MBO
• Studiejaar 1

Verlies en rouwverwerking

Rouw- en verliesverwerking van mensen met een verstandelijke beperking begint bij hun begeleiders

Stelling:

Begeleiders moeten hun emoties aan de kant zetten tijdens de begeleiding in rouw en verlies

Binnen deze les gaan we met het volgende aan de slag:

de verdieping in op diverse verliessituaties

hoe werkt rouwen en wat betekent dit voor de doelgroep waarmee jij werkt

wat is doorgaande rouw

Verliessituaties

• Verliessituaties zoals we allemaal kennen in bepaalde levensfases

• Crisiservaringen
  

Belangrijke gebeurtenissen (BLEG's)

De dood van een levenspartner

Echtscheiding

De dood van naast familielid of vriend

Ziekte of ongeval

Huwelijk

Verhuizing

Ontslag

Verandering van opleiding/werksituatie

Verandering in gezondheid van naaste

Zwangerschap en geboorte

Verandering in financiële situatie

Verlaten van het ouderlijk huis

Familieproblemen

Verandering van levensbeschouwing

Pensionering

Vakantie

Het leveren van een grote prestatie

Verandering levensperspectief

Kwaliteit van leven

Omgaan met levensperspectief

Als begeleiders geen kennis hebben van wat rouw en verlies kunnen betekenen, zijn cliënten daar de dupe van.

Begeleiders moeten zich realiseren dat cliënten net als ieder ander het verlies voelen, en vaak te maken hebben met meerdere verliezen

Met welke verliezen krijgen cliënten te maken?

Copingstrategieën

Vanuit nature is men gewend op een bepaalde manier met problemen om te gaan.

 

Vechten en vluchten

Bij beide zijn er mogelijkheden vanuit ratio en emotie.

Coping vind plaats op verschillende niveaus: cognitie, emotie en gedrag

Verschillende copingstijlen

• Je negeert het probleem of stelt het uit (vermijden/uitstellen)
  
• Je doet niets, omdat alles zinloos is (machteloze passiviteit
  
• Je pakt het probleem actief aan
  
• Je zoekt sociale steun
  
• Je uit je emoties
  
• Je relativeert het probleem
  
• Je zoekt afleiding
  

Copingstrategieën begeleiden

• De invloed op het dagelijks leven beperken
  
• Helpen bij uitvoering van het therapeutisch regime
  
• Dagelijks leven vergemakkelijken
  
• Spirituele zorg bieden
  
• Naasten ondersteunen
  

Fase theorie van Elisabeth Kübler-Ross

• Fase 1 : ontkenning, ongeloof
  
• Fase 2 : boosheid
  
• Fase 3 : vervanging
  
• Fase 4 : acceptatie
  
• Fase 5 : verwerking
  

Elisabeth Kübler-Ross (Zürich, 8 juli 1926 — Scottsdale, Arizona, 24 augustus 2004) was een Zwitsers-Amerikaans psychiater. Ze studeerde als arts af in Zwitserland en werd vooral in Amerika beroemd om haar pionierswerk rond stervensbegeleiding en de verschillende fasen van rouwverwerking.

Fase 1: Ontkenning

In eerste instantie reageren mensen met ongeloof op een slecht bericht (Denial). Dit algemene afweermechanisme werkt als buffer na een onverwacht schokkend bericht en geeft de persoon kans om tot zichzelf te komen.

Vervolgens zal zij geleidelijk herstellen van de schok. Het is daarbij belangrijk dat zij zijn gevoelens kan uiten bij bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon. Aan het einde van deze rouwfase gaat de persoon op zoek naar feiten, de waarheid en eventuele schuldigen.

Fase 2: Woede

Wanneer men niet meer langer kan ontkennen, ontstaan er gevoelens van woede, ergernis, jaloezie en wrok (Anger).

De woede en het onvermogen worden vooral geprojecteerd op de omgeving. De schuld wordt buiten zichzelf gezocht en bij collega´s, medewerkers en adviseurs gelegd. Soms richt de woede zich op de brenger van het slechte nieuws.

Fase 3: Onderhandelen

In deze rouwfase probeert men op allerlei manieren onder de verschrikkelijke werkelijkheid uit te komen. Er wordt in deze rouwfase onderhandeld (Bargaining).

Door zichzelf doelen te stellen, wordt het slechte nieuws verzacht. Met de werkomgeving kan in deze fase een moeizame onderhandeling op gang komen betreffende werkafspraken en het doen van beloftes. Bij (dreigend) ontslag kan men in deze fase naar de rechter stappen als vorm van tegenaanval.

Fase 4: Depressie

De waarheid dringt in deze rouwfase steeds meer door en de persoon voelt zich machteloos en niet begrepen (Depression). Daardoor gaat zij zich teruggetrokken gedragen en sluit zij zich af voor communicatie.

De telefoon wordt niet meer opgenomen en mailtjes worden niet beantwoord. Er is in deze fase kans op een vlucht in alcohol en drugs, zoals pijnstillers, kalmeringstabletten en slaapmiddelen.

Fase 5: Aanvaarding

Als de persoon zich bewust is van het feit dat zij geen hoop meer hoeft te koesteren, kan hij het slechte nieuws aanvaarden (Acceptance). Zij kan bijkomen van de vorige rouwfasen en haar verdriet accepteren.

Zij zal na verloop van tijd weer zin hebben om dingen op te pakken en plannen te maken.

De 5 fases

van rouw

Fase 1: ontkenning

Rouw begint met ontkenning. Het ontkennen van een overlijden is een vorm van zelfbescherming. Op deze manier laat je het verdriet toe op eigen tempo.

Fase 2: woede

Het verdriet valt vaak samen met woede. Als iemand eenmaal laat doordringen wat er is gebeurd, zal boosheid opspelen. Deze boosheid wordt afgereageerd op wat in hun ogen de boosdoener is.

Fase 3: onderhandelen

Iemand gaat doelen aan zichzelf stellen, zoals stoppen met roken, de marathon lopen of een wereldreis maken. Het is een poging om een beter persoon te zijn, in de hoop dat het dan weer goedkomt.

Fase 4: depressie

Het besef komt dat de vorige fasen niet uithalen waar op gehoopt was. Nu begint de echte verwerking. De realiteit komt binnen, wat lastig is om te accepteren. In deze periode voelt iemand zich machteloos en onzeker. Dit kan tot depressie leiden.

Fase 5: aanvaarding

Na voldoende tijd komt aanvaarding. Het lukt om het overlijden los te laten. De overleden dierbare wordt zeker niet vergeten, maar het eigen leven gaat langzaamaan toch weer door. Het verlies krijgt zo een plekje.

Je geeft aan in hoeverre jij een cliënt hebt begeleid bij verlies, denk hierbij ook aan het overlijden van een dierbare of het verlies van een lichaamsfunctie of het vertrek van een begeleider.
Geef aan in hoeverre je de 5 fasen van rouw en verliesverwerking herkende.
Je neemt je uitwerking mee naar de les.

Takentheorie J.W. Worden

• Aanvaarden van verlies
  
• Verwerken van de pijn
  
• Aanpassen van het leven zonder degene die er niet meer is
  
• Alles emotioneel een plek geven en verder leven
  

De Amerikaanse rouwdeskundige William Worden heeft in 1982 vier rouwtaken onderscheiden.

Taak 1 - Het aanvaarden van de realiteit van het verlies

De realiteit van het overlijden dringt geleidelijk door. Men ‘weet’ dat de dierbare is overleden, maar beseft het op een ander niveau nog niet. In de regel vraagt deze taak bij een niet-verwacht overlijden meer tijd. Besef van de onomkeerbaarheid is nodig om de pijn van het gemis te kunnen voelen. Een aspect van de aanvaarding is het innerlijk weten dat hereniging in dit leven niet meer mogelijk is.

Taak 2 - Het doorleven van de pijn en het verdriet

Volgens Worden is het noodzakelijk om de pijn te voelen en er niet voor weg te lopen. ‘Het is onmogelijk om iemand te verliezen van wie je veel hebt gehouden en geen pijn te voelen.’ Andere wetenschappers nuanceren dit: in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij het overlijden van een ouder op zeer hoge leeftijd kan dit ook met weinig verdriet gepaard gaan. Er hoeft dan ook niet altijd sprake te zijn van veel verdriet of pijn.

Taak 3 - Het aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet meer aanwezig is

De rouwende moet zich instellen op alle veranderingen.

Taak 4 - De overledene emotioneel een plaats geven en het oppakken van de draad van het leven

De relatie met de overledene blijft bestaan, maar de overledene krijgt wel een andere plaats, wordt herinnering. De emotionele energie kan hierna geïnvesteerd worden in andere dingen of in een andere relatie.

Begeleiden van de verliesverwerking

• De werkelijkheid van het verlies aanvaarden
  
• De pijn van het verlies ervaren
  
• Opnieuw leren aanpassen aan de omgeving, leegte en eenzaamheid
  
• Opnieuw leren houden van de mensen en het leven

https://www.youtube.com/watch?v=OFOuwatVzEM

Wat zijn veel gemaakte fouten bij verlies?

Bagatelliseren van verlies

Praktische oplossingen aandragen

Voorbarig geruststellen, valse beelden voorspiegelen

Naasten mijden en afstand houden

Tekenen verstoorde rouw

• Depressiviteit
  
• Angst
  
• Verslaving
  
• Verwaarlozing
  
• Stressreacties
  
• Zelfoverschatting
  

https://www.youtube.com/watch?v=7dKjOljVuI4

Doorgaande rouw

Terugkerende reacties van verdriet als gevolg van verlies of afwezigheid van aspecten van zichzelf of van een ander levend persoon die dichtbij je staat.

 - ter adoptie afstaan van een kind

 - het hebben van een gehandicapt kind

 - het hebben van een psychisch ziek kind

 - het hebben van een chronische of psychische ziekte

- zelf gehandicapt zijn of raken

 - verwerkingsproces van traumatische ervaringen

Filmpjes

https://www.youtube.com/watch?v=IEAsIt6ZVfI

  

Verzorging, orgaandonatie

https://www.youtube.com/watch?v=Vo_13VIRRAI

Afstaan voor de wetenschap

https://www.youtube.com/watch?v=HcQqEbkiNTw

Thanatopraxie

https://www.youtube.com/watch?v=5hAXoDvyIVk