Kenmerkende aspecten

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

TOETS

Kenmerkende aspecten en tijdvakken

1. De volgende liederen staan in willekeurige volgorde en zijn gecomponeerd in verschillende tijden, zet ze in de juiste volgorde van vroeg naar laat: 

-Met het lied Happy days are here again voerde de Amerikaanse president Roosevelt campagne voor zijn plannen die de gevolgen van de Beurskrach moesten oplossen.  

-In het lied de Internationale riepen socialisten de fabrieksarbeiders op zich te verzetten tegen de slechte leef- en werkomstandigheden tijdens de industriële revolutie.

-Het Oost-Indischvaarderslied werd gezongen aan boord van de eerste VOC-schepen die op weg waren naar Azië.

-Onder het zingen van de Marseillaise trokken de Franse soldaten ten strijde tegen het Oostenrijkse leger, dat de Franse democratische revolutie wilde neerslaan. 

-In het lied Russians bekritiseerde de Britse zanger Sting de scheiding van de wereld door het IJzeren Gordijn.  

-Door het zingen van het Wilhelmus keerden de Nederlandse opstandelingen zich tegen de Spaanse soldaten van Alva. 

2. Zie volgende dia, deze bron is geschikt als illustratie bij twee kenmerkende aspecten van de vroegmoderne tijd. Licht dit toe door:
- het kenmerkende aspect van de zestiende eeuw te noemen waarbij deze bron past en 
- uit te leggen welk kenmerkend aspect van de zeventiende eeuw al in de bron herkenbaar is.

Jan Huyghen van Linschoten is een Nederlandse zeevaarder, die heeft gevaren in Portugese dienst. Door zijn Portugese contacten heeft hij informatie verzameld over de zeeroute naar China en Japan. Hierover publiceert hij in 1596 een boek, dat veel belangstelling trekt en vele malen wordt herdrukt in de Republiek.  Hij schrijft over Korea: 

  

Vlak boven Japan, rond de 34ste en 35ste breedtegraad en niet ver van de Chinese kust, ligt nog een groot eiland, namelijk het schiereiland Korea. Hierover hebben we nog geen betrouwbare berichten voor wat betreft de grootte en het volk, noch over de producten die er te vinden zijn.  

  

 

3. Naast de 'discussies over de sociale kwestie' past deze bron (zie volgende dia voor grotere tekst) ook bij andere kenmerkende aspecten van die tijd. Welke?

1. de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving
2. de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen
3. voortschrijdende democratisering
4. de opkomst van emancipatiebewegingen

In 1863 publiceert de Nederlandse schrijver J.J. Cremer zijn novelle Fabriekskinderen. Een bede, doch niet om geld. Hij leest zijn novelle in het hele land voor. De belangstelling van het publiek is erg groot.  In dit fragment beschrijft Cremer een textielfabriek in Leiden:  

In het midden van die sombergekleurde rij (spinmachines) – het helderst door een van de gasvlammen verlicht, daar zie je Saartje, het kind van Gerrit Zwarte, het arme kind dat koorts heeft, dat zich ongelooflijk snel en gelijkmatig moet haasten. Je herkent het arme meisje wel, al schrik je terug nu je haar droevig figuurtje in het volle licht beter kunt zien. Een hoofd, een heel hoofd is zij kleiner dan je dochtertje, dat op dit uur gezond, met roze wangen, op het zachte kussen ligt te dromen en even oud is als zij. Je schrikt terug bij het zien van dat vieze en fletse gezichtje, met die open mond en die onnatuurlijk glinsterende oogjes. Je wendt de blik van haar af, en je oog blijft gevestigd op het jongetje naast haar. Tien jaar oud, maar hij lijkt een kind van zeven lentes – wat zeg ik, een kind van zeven barre winters te zijn. Telkens en telkens werpt hij een versufte blik op de grofspinner (de opzichter die de machine bedient), die zijn werk aan de andere kant van de machine bespiedt; en angstig beweegt hij snel de handjes, want weet je, al twee keer heeft hij van hem een stevige tik met de stok gehad, hier op de schouder, erg vals! Erg vals en gemeen!   

 

4. De buitenlandse politiek van Bismarck kreeg aan het einde van de negentiende eeuw steeds meer kritiek in Duitsland.
Verklaar die kritiek met een kenmerkend aspect uit de negentiende eeuw.

5. Deze foto, (meer info zie volgende dia), kan worden gebruikt om twee kenmerkende aspecten van de tweede helft van de twintigste eeuw te illustreren.
Toon dit aan voor beide kenmerkende aspecten.

Deze foto is gemaakt tijdens een actie van Nederlandse militairen tegen Indonesische vrijheidsstrijders op West-Sumatra (in Indonesië).  De vlag in de hand van de soldaat is een vlag van de Indonesische communistische partij, de PKI.  

  

 

Een foto uit Indonesië uit 1949

6. In 1916 werd door het gemeentebestuur van Amsterdam een badhuis aan de Zaanstraat geopend, waar mensen voor vijf cent een bad konden nemen. Drie gegevens over dit badhuis:  

 Elk gegeven past bij een ander kenmerkend aspect uit de twintigste eeuw.  Leg voor twee van de gegevens uit, welk kenmerkend aspect uit de twintigste eeuw erbij past.   Let op: je mag een kenmerkend aspect maar één keer gebruiken. 

Let op er blijven er 2 over.

1 In de winter van 1944-1945 werd het badhuis wegens gebrek aan brandstof gesloten.

2 In 1985 werd het badhuis gesloten vanwege sterk teruglopende bezoekersaantallen.

  3 In 1993 werd het gebouw heropend als hammam (een Oosters badhuis).

'het voeren van twee wereldoorlogen'

 'de ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen'

' de crisis van het wereldkapitalisme'

 'de toenemende westerse welvaart vanaf de jaren zestig'

'de eenwording van Europa'

7. Een van de belangrijkste verbindingswegen in Berlijn is de straat langs de Brandenburger Tor naar de Potzdammer Platz.  Hieronder staan zes gebeurtenissen die met de geschiedenis van deze straat te maken hebben:     Zet de gebeurtenissen rond deze straat in de juiste chronologische volgorde, van vroeger naar later. Noteer alleen de nummers. 

1 Toen Friedrich Ebert, de eerste president van de Republiek van Weimar, tijdens zijn ambtsperiode overleed, werd de straat naar hem genoemd.

2 De straat werd kort na de Pruisische overwinning op Oostenrijk in een veldslag bij Königgrätz genoemd naar deze plaats. 

3 De straat werd genoemd naar Hermann Goering, de NSDAP-voorzitter van de Rijksdag.

4 Langs de oostzijde van de straat werd een begin gemaakt met het afbreken van de Muur.

5 De straat werd tijdens de Eerste Wereldoorlog genoemd naar Budapest, een hoofdstad van Oostenrijk-Hongarije, de belangrijkste bondgenoot van Duitsland. 

6 De geallieerde bezettingsmacht van Berlijn besloot de naam Ebertstraat in ere te herstellen.

8. In 1538 stierf de Maastrichtse geleerde Mattheus Herbenus. Zijn bibliotheek bevatte een kostbare uitgave van de Geographica van de Griekse historicus en geograaf Strabo (64 v.Chr.-23 na Chr.), een soort encyclopedie van de toen bekende wereld. De belangstelling van Herbenus past bij twee verschillende kenmerkende aspecten van zijn tijd. Toon dit aan.

9. Stel: je schrijft een boek over continuïteit en verandering in de zeventiende eeuw. Je behandelt twee kenmerkende aspecten uit deze periode:
− A 'het ontstaan van wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie' en
− B 'de wetenschappelijke revolutie'.
Geef aan of de kenmerkende aspecten wel of niet bij de bron (zie volgende dia) passen.

1. De bron past wel bij kenmerkend aspect A en niet bij kenmerkend aspect B
2. De bron past wel bij kenmerkend aspect A en wel bij kenmerkend aspect B
3. De bron past niet bij kenmerkend aspect A en wel bij kenmerkend aspect B
4. De bron past niet bij kenmerkend aspect A en niet bij kenmerkend aspect B

De Haarlemse koopman Isaac Massa reist verschillende malen naar Rusland. Hij weigert in 1609 mee te werken aan een expeditie die Siberië wil bereiken via de Noordelijke IJszee. Hij schrijft:  

  

Het valt te betwijfelen of Amerika in de buurt van China niet aan deze drie werelddelen vastzit met een landengte zoals Afrika aan Azië vastzit bij de Rode Zee. Dat kan best mogelijk zijn, want wie kan zeggen of het daar open is? De enige informatie daarover kan worden gevonden in bepaalde geschriften van heidenen die schrijven dat het van elkaar gescheiden is waarvoor zij veel bewijzen aanvoeren.  Als het echter zo open is dan moet de zeestraat wel erg smal zijn. Want anders zou ik zeggen dat het onmogelijk zou zijn dat er mensen in Amerika gekomen zijn, omdat Adam in Azië geschapen is en omdat men nergens in de Bijbel leest dat er voor de Zondvloed al schepen of schuiten waren. 

10. De volgende gegevens (op de volgende dia) gaan over de Ierse popgroep U2.
Kies twee gebeurtenissen uit de geschiedenis van U2 en geef bij elke gebeurtenis aan, bij welk kenmerkend aspect van de tweede helft van de twintigste eeuw deze gebeurtenis past.

1 In 1976 begon een groepje schooljongens uit Dublin het bandje Feedback.   

2 In 1978 veranderden zij die naam in U2, een verwijzing naar het Amerikaanse spionagevliegtuig dat in 1960 boven de Sovjet-Unie was neergehaald.   

3 Op 14 oktober 1980 speelde de band voor het eerst in Nederland en België. Tijdens deze tournee kostte een kaartje 12 gulden (= € 5,50). 

4 In 1993 kwam Zooropa uit. Op dit album liet U2 zich kritisch uit over de daadkracht van een verenigd Europa in internationale conflicten. 

11. In 1874 publiceerde de Maastrichtse priester J.H. Wijnen een brochure waarin hij de sterk toegenomen kinderarbeid in zijn stad veroordeelde. Bij welke twee kenmerkende aspecten van de moderne tijd past de kritiek op kinderarbeid?

1. 'de opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen'
2. 'de moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie'
3. 'de industriële revolutie die in de westerse wereld de basis legde voor een industriële samenleving'
4. 'discussie over de sociale kwestie’

12 Deze poster uit de jaren dertig kan verbonden worden met twee kenmerkende aspecten van de eerste helft van de twintigste eeuw.
Noem twee kenmerkende aspecten die aan deze poster kunnen worden verbonden. (meer info op volgende dia)

Deze poster van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) verschijnt in de jaren dertig in Nederland

Teksten in de poster 

Albarda zeilt; democratie is bonzenwelvaart; bonzen bouwen gerieflijke kantoren; bonzen dineeren; wij zijn binnen; de leden stempelen; per auto naar de Rivièra; democratie is werkersarmoede; schepen roesten; zij zoeken werk; de middenstand gaat ten onder; zoo wonen duizenden; fabrieken staan leeg; de werkloosheid neemt toe; schippers zoeken vracht. 

Toelichting 

Albarda: fractievoorzitter van de sociaaldemocratische SDAP in de Tweede Kamer. 

Bonzen: invloedrijke, gewichtige personen. 

13. Een gegeven: Vanaf 30 november 1963 zond het VARA-radioprogramma 'Tijd Voor Teenagers' voor het eerst een top-10 van populaire liedjes uit op basis van een telefonisch onderzoek onder platenwinkels (waar muziek werd verkocht) in heel Nederland. Met welk kenmerkend aspect heeft dit te maken?

1. ' de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie'
2. 'de ontwikkeling van pluriforme en multiculturele samenlevingen'
3. 'de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen'
4. 'voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politieke proces '

14. In 1855 weigerde Sultan Taha van Djambi (in Nederlands-Indië) het Nederlands oppergezag te erkennen. De Nederlandse regering zette sultan Taha af en er werd een nieuwe, Nederlandsgezinde sultan aangesteld. Taha viel vanuit de binnenlanden Djambi aan. In 1885 kwam het tot een grote opstand, die door het Nederlands oppergezag werd neergeslagen. Hierbij passen twee beweringen:
1 Het optreden van de Nederlandse regering illustreert een kenmerkend aspect van de negentiende eeuw.
2 Sultan Taha kreeg in de twintigste eeuw navolging, wat een kenmerkend aspect illustreert uit de twintigste eeuw. NOEM VAN BEIDE BEWERINGEN HET KENMERKENDE ASPECT

15. De volgende historische gebeurtenissen vonden plaats in het paleis van Versailles in Frankrijk en staan in willekeurige volgorde: Zet deze gebeurtenissen in de juiste volgorde, van vroeger naar later. 

De Franse president De Gaulle leidde tijdens de Koude Oorlog de Sovjetleider Chroesjtsjov rond. De Gaulle ergerde zich, omdat hij vond dat Chroesjtsjov niet genoeg onder de indruk was van het paleis.

De nieuwe leiders van de Republiek van Weimar werden gedwongen een vredesverdrag te tekenen in het paleis. 

Het paleis werd gebruikt door de absolute koning Lodewijk XIV om zijn adel aan het hof te binden. Zo kon hij alle touwtjes in handen houden. 

Toen de Franse democratische revolutie het paleis bereikte, probeerde koningin Marie Antoinette door een geheime gang te vluchten

Het Duitse Keizerrijk werd uitgeroepen in de spiegelzaal van Versailles. 

Tijdens een staatsbezoek dineerde de Sovjetleider Michael Gorbatsjov met de Franse president in de spiegelzaal van Versailles.

16. Een schilderij omstreeks 1640-1660 gemaakt door Aelbert Cuyp. Bij dit schilderij geeft het Rijksmuseum de volgende toelichting: Een schilderij van een opperkoopman van de VOC (de Verenigde Oostindische Compagnie) in Hollandse kleding, vermoedelijk Jacob Mathieusen en zijn vrouw. Achter de koopman en zijn vrouw staat een slaaf met een parasol. Dit was in Azië een teken van macht. Op de achtergrond de retourvloot op de rede van Batavia op Java.
WELKE 2 KENMERKENDE ASPECTEN HOREN BIJ DIT SCHILDERIJ?

1. ' de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek'
2. 'het begin van de Europese overzeese expansie'
3. 'het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat'
4. 'wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie'

17. Een gegeven: Omstreeks 1500 bestudeerde de humanist Erasmus de Bijbel aan de hand van de oorspronkelijke Griekse teksten. Hierdoor ontdekte hij in de gangbare Latijnse vertaling van de Bijbel veel fouten.
Leg uit dat dit gegeven past bij twee kenmerkende aspecten van de zestiende eeuw.

18. De volgende historische gebeurtenissen staan in willekeurige volgorde. Zet deze gebeurtenissen in de juiste volgorde, van vroeger naar later.  

-Tijdens de godsdienstoorlogen in Engeland wordt de katholieke Mary Stuart in opdracht van haar nicht, de protestantse koningin Elisabeth I, onthoofd. 

- Twee maanden na de wapenstilstand waarmee de Eerste Wereldoorlog eindigt, breekt in Berlijn de Spartakistenopstand uit. Bij deze opstand wordt de radicale socialiste Rosa Luxemburg gedood. 

- In de Verenigde Staten ontstaat een jacht op communistische spionnen die atoomgeheimen verraden zouden hebben. Het echtpaar Julius en Ethel Rosenberg wordt na een proces ter dood gebracht. 

- De Franse koningin Marie-Antoinette wordt op het Plein van de Revolutie in Parijs onthoofd, omdat de democratische revolutie is geradicaliseerd. 

- Tijdens de jaarlijkse paardenrennen van Epson springt de suffragette (strijdster voor vrouwenkiesrecht) Emily Wilding Davison voor het paard van de koning. Zij wordt vertrapt door de paardenvoeten. 

- Verzetstrijdster Hanny Schaft wordt gefusilleerd door de Duitse bezetter.