V5 - Literatuurgeschiedenis De verlichting 2021-2022

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DE ACHTTIENDE EEUW

vwo 5 - 2021-2022

Jill Bos- van den Wijngaart

Amy Hartevelt

Welk conflict heerste in de achttiende eeuw?

1. Franse tegen Nederlandse schrijvers
2. de burgers tegen de boeren
3. de patriotten tegen de prinsgezinden
4. de Bataven tegen de stadhouders

DICHTGENOOTSCHAPPEN

PERFECTIONISME

ZOUTELOZE KUNST

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• iedereen gelukkig
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

DE VERLICHTING

- de rationalisten willen de maatschappij veranderen + dus invloed uitoefenen op de openbare mening

- schrijven zij vooral voor de burgerij die zij

tot een democratischer levenshouding willen inspireren

door middel van hun tijdschriften

- wetenschap belangrijk (Descartes - Spinoza) - vrijheid van meningsuiting en denken

- politieke veranderingen 

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau
• ook hier zijn Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• deze gevoelsstroming wordt gezien als een vroege uiting
   van de romantiek
• opvoedkundige rol

Literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman

Literaire uitingen in de 18e eeuw

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

Literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

Pieter Langendijk

• komt uit Haarlem
• schrijft blijspelen en kluchten
• bespot allerlei vormen van bedrog
• "Het wederzijds huwelijksbedrog".

Hubert Corneliszoon Poot

melancholische natuurpoëzie

voorloper van de romantiek

Justus van Effen

"De Hollandsche Spectator"

bestemd voor burgerij.

In dit tijschrift kunnen zij

hun stem laten horen.

Van Effen heeft vooruitstrevende

standpunten

Hiëronymus van Alphen

- "Proeve van kleine gedigten voor kinderen"

- moderne opvoeding

- het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan

geen dwang

- vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring

- Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

'De Pruimenboom'

Jantje zag eens pruimen hangen,

O! als eieren zo groot.

 't Scheen dat Jantje wou gaan plukken,

schoon zijn vader 't hem verbood.

Hier is, zei hij, noch mijn vader, noch de tuinman, die het ziet:

Aaan een boom, zo vol geladen, mist men vijf, zes pruimen niet.

Maar ik wil gehoorzaam wezen, en niet plukken: ik loop heen.

Zou ik, om een hand vol pruimen, ongehoorzaam wezen? Neen.

Voord ging Jantje: maar zijn vader, die hem stil beluisterd had,

Kwam hem in het loopen tegen vooraan op het middelpad.

Kom, mijn Jantje, zei de vader, kom, mijn kleine hartendief!

Nu zal ik u pruimen plukken; nu heeft vader Jantje lief.

Daarop ging Papa aan 't schudden, Jantje raapte schielijk op;

Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen, en liep heen op een galop.

Betje Wolff

- Ze is een domineesvrouw.

- Ze voelt zich aangesproken door
Rousseau die de vrijheid hoog in
het vaandel heeft staan.

- Ze gaat schrijven.

- Ze heeft hele andere ideeën dan van

een domineesvrouw wordt verwacht. 

Betje Wolff

- Ze verdedigt in "De menuet en de domineespruik" een ouderling die op de bruiloft van zijn dochter een menuet

heeft gedanst tot grote ergernis van de strenge christenen.

- Ze maakt ze belachelijk door de spot te drijven met de pruiken die predikanten dragen. Dat mag namelijk ook niet.

- Hoe stout is een menuet eigenlijk?

Betje Wolff en Aagje Deken

- Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

- Het accent ligt op de vrijheid.

- Geschreven met humor.

De literatuur in de 18e eeuw is beïnvloed door:

1. de burgerij
2. de verlichting
3. de romantiek
4. de kinderen

De Hollandsche Spectator wordt uitgegeven door:

1. Pieter Langendijk
2. Hubert Corneliszoon Poot
3. Jean Jacques Rousseau
4. Justus van Effen

Een toneelstuk waarin allerlei opvattingen en gewoontes bespot worden, noemen we:

1. een burgerklucht
2. een burgerblijspel
3. een zedenblijspel
4. een zedenklucht

Het spectatoriaal tijdschrift richt zich vooral op:

1. burgers
2. vrouwen
3. kinderen
4. dichters

"Het wederzijds huwelijksbedrog" is geschreven door:

1. Hubert C. Poot
2. Jean J. Rousseau
3. Pieter Langendijk
4. Justus van Effen

H.C. Poot is vooral bekend van zijn:

1. streekromans
2. melancholische essays
3. natuurpoëzie
4. didactische poëzie

Hiëronymus van Alphen vindt dat kinderen:

1. slim moeten zijn
2. netjes moeten zijn
3. braaf moeten zijn
4. vrij moeten zijn

De belangrijkste les die "De pruimenboom" ons leert is dat:

1. Jantje zijn eigen inzicht volgt
2. Jantje zijn vader gehoorzaamt
3. Jantje goed opgevoed is
4. Jantje een keurige jongen is

Betje Wolff is een vrouw:

1. die de emancipatie hoog in het vaandel heeft staan
2. die het geloof hoog in het vaandel heeft staan
3. die het amusement hoog in het vaandel heeft staan
4. die de vrijheid hoog in het vaandel heeft staan

De wijze les die we leren uit "Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart" is dat:

1. ook meisjes zich persoonlijk moeten ontwikkelen
2. meisjes voorzichtig moeten zijn in de liefde
3. er allerlei gevaren loerden in de 18e eeuw
4. meisjes zich niet mogen vermaken

Betje Wolff en Aagje Deken

Voorlezen fragment uit literatuurboekje

Actualiteit Rijksmuseum: 

 https://www.rijksmuseum.nl/nl/pers/persberichten/rijksmuseum-verwerft-18de-eeuws-glas-met-portret-betje-wolff-dankzij-genereuze-schenking 

Femme savante (geleerde vrouw) of nette huisvrouw? Jet Sterkman -Nederlandse Taal en Cultuur in Groningen https://neerlandistiek.nl/2022/03/de-vrouw-volgens-betje-wolff-femme-savante-of-nette-huisvrouw/?no_cache=1646298691 

Betje Wolff verkondigt nieuwe ideeën over de plaats van de vrouw in de maatschappij en in huis. Ze is een voorvechtster van een intellectuele opvoeding en levenswijze voor vrouwen. Vrouwen moeten de kans krijgen om hun eigen mening te uiten over zaken als de politiek, zonder te worden weggezet als femme savante.

Aan de ene kant stelt Betje Wolff de vrouw dus gelijk aan de man op het gebied van rede en intellect, aan de andere kant betoogt ze op basis van de natuurlijke verschillen tussen man en vrouw dat de man het meest geschikt is als hoofd van het gezin en de vrouw als opvoedster en huishoudster. Aan de man-vrouwverhouding in het huwelijk veranderen haar ideeën weinig.

Betje Wolff is in zekere zin feministisch, aangezien ze opkomt voor de positie van de vrouw en betoogt dat de vrouw van nature gelijkwaardig is aan de man. Modern of radicaal is Betjes feminisme niet, maar in de achttiende eeuw had ze daar waarschijnlijk ook niets mee bereikt.

Volgens moderne begrippen is Betje Wolff niet revolutionair, maar voor haar eigen tijd waren haar ideeën wel degelijk vooruitstrevend. Daarbovenop schrijft ze speciaal voor vrouwen en moedigt ze vrouwen aan om voor zichzelf op te komen. Zo draagt ze bij aan het creëren van een vrouwenwereld die van dezelfde waarde is als de mannenwereld, maar toch net even anders.