Samenvatting + opdracht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 1

Tijd van Jagers en Boeren

Steentijd

De steentijd of het stenen tijdperk is de periode uit de prehistorie waarin mensen stenen werktuigen gebruikten en nog geen metalen (helemaal aan het eind van de steentijd werden van sommige metalen wel sieraden gemaakt).

Prehistorie

Prehistorie is de periode, meestal vanaf het ontstaan van mensachtigen, uit de geschiedenis waarvan we geen geschreven bronnen hebben gevonden, of deze bronnen niet begrijpen. 

15.000 v. Chr.

• Laatste stuk van de laatste IJstijd

• Nederland was voor een groot deel toendra: gras, mos en lage struiken

• Wilde dieren: mammoeten, wolven, paarden en rendieren

• Er woonden ongeveer 1000 mensen in Nederland

Jager-verzamelaars

• Leven van de natuur

• Mannen: jagen (ook: vissen)

• Vrouwen: verzamelen van bessen, noten enz.

Jager-verzamelaars

• Leven in kleine groepen (ongeveer 30-50 mensen)

• Geen vaste woonplaats: nomaden

• Trekken achter hun eten aan
  
• Eenvoudige woningen: hutten/grotten

• Weinig bezittingen

Scheppingsverhalen (1)

Er bestaan veel scheppingsverhalen: verhalen over het ontstaan van de wereld en het leven daarop. 

Het verhaal van Adam en Eva is het scheppingsverhaal van joden, christenen en moslims.

 

God schiep in 6 dagen de hemel en de aarde en wat daartussen is: de zon, de maan en de sterren, de planten en de dieren. Aan het einde van de 6e dag schiep God een man en een vrouw: Adem en Eva. 

Adam en Eva leefden in een paradijs en genoten er van alle heerlijke dingen in de natuur. Ze mochten een ding niet van God: de vruchten eten van een bijzondere boom, de boom van kennis van goed en kwaad. 

De duivel, die verscheen als een slang, haalde Eva over om van de verboden vruchten te eten. Zij haf de appel door aan Adam. Vanaf dat moment begrepen zij het verschil tussen goede en slechte dingen. Ze schaamden zich voor hun naaktheid. Als straf stuurde God Adam en Eva weg uit het paradijs. 

Wetenschap

Volgens de evolutietheorie van Charles Darwin zijn planten en dieren in miljoenen jaren langzaam veranderd en zijn nieuwe soorten ontstaan. 

Uit opgravingen blijkt dat de mens evolueerde van aapachtige voorouders tot moderne mens.

Er zijn mensen die de evolutietheorie verwerpen. Zij kijken vanuit een godsdienstig standpunt naar de vroegste geschiedenis. 

Wetenschap: systematisch onderzoek en de kennis die daardoor ontstaat

evolutie: langzame verandering

standpunt: mening, zienswijze

Klimaatsverandering

• Rond 10.000 v. Chr

• De aarde wordt warmer

• Nederland: moerassen en bossen

• Delen van Afrika en Midden-Oosten: droger 

Noord-Afrika en

Midden-Oosten

• Droog klimaat: minder begroeiing en water (ontstaan woestijnen)
  

• Te weinig voedsel: dieren trekken weg naar vruchtbare gebieden

• Mensen trekken ook weg of gaan andere middelen van bestaan zoeken om in leven te blijven

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)
  

• Midden-Oosten: Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije

• 'De kraamkamer van de beschaving': ontstaan van steden en het schrift

Landbouwrevolutie

• Revolutie betekent verandering
  

• Jager-verzamelaars worden boer

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Mensen stoppen te leven als nomaden

• Het ontstaan van de eerste steden:
• landbouwsamenleving

• Mensen krijgen meer bezittingen

• Er ontstaat meer ongelijkheid: de één heeft meer bezittingen dan een ander.

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

• Tóch landbouw in Europa: mensen verhuizen uit gebieden waar gebrek aan landbouwgrond is en komen hier terecht

Boeren in Nederland

• Zuid-Limburg: bandkeramiekers (tot 4400 v. Chr)

• Noord-Nederland: trechterbekercultuur (rond 3500 v. Chr.)

• Vanaf 3000 v. Chr. zijn er in Nederland geen jager-verzamelaars meer

Bandkeramiek

Trechterbekercultuur

Dood en begraven

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden

• Zowel begraven als cremeren: urnenvelden

• Doden kregen bezittingen mee: vermoedelijk geloven in leven na de dood

Verering van voorouders 

Boeren geloofden in een hiernamaals: leven na de dood.

 

Hunebedden waren familiegraven waarmee voorouders werden vereerd. Het waren monumenten: gedenktekens.

Verering van voorouders 

Doden kregen sieraden, werktuigen en bekers (potten) met eten en drinken mee voor in het hiernamaals.

Op de afbeelding zien we een trechterbeker uit een hunebed.

Verering van goden in de natuur

Boeren vereerden goden in de natuur. Natuurgodsdiensten ontstonden doordat mensen veel onbegrijpelijke dingen meemaakten. 

De boeren probeerden met rituelen de goden tevreden te houden. Ze maakten ook kunst.

Boeren geloofden dat achter ieder natuurverschijnsel een god zat. Ze vereerden de maan, de bliksem, een rivier of een grote boom. Dit noemen we een natuurgodsdienst. Het geloof in goden ontstond waarschijnlijk doordat er veel onbegrijpelijke dingen gebeurden in de natuur. Iemand werd ziek of de oogst mislukte. Door rituelen (plechtige, magische handelingen) zoals dansen en zingen, probeerden mensen de goden tevreden te stellen. 

Verering van goden in de natuur

Natuurgodsdienst: geloof waarbij natuurverschijnselen vereerd worden

Ritueel: (ceremonie) plechtige handeling

Kunst: iets moois maken

Kleine verschillen tussen jager-verzamelaars

Jager-verzamelaars leefden als nomaden in kleine groepen. Daardoor waren er maar kleine verschillen in:

• Bezit
• Aanzien 
• Macht

macht: als je anderen kunt laten doen wat je wilt. Jager-verzamelaars namen samen besluiten.

Kleine verschillen tussen jager-verzamelaars

Bezit: ze konden weinig meenemen. 

Aanzien: waardering, hoe belangrijk iemand wordt gevonden.

Macht: als je anderen kunt laten doen wat je wilt. Jager-verzamelaars namen samen besluiten.

Grote verschillen tussen boeren

In de landbouwsamenleving ontstonden grotere verschillen in bezit, macht en aanzien.

• Verschil in bezittingen
• Er kwamen dorpshoofden
• Mensen met meer bezit of macht hadden meer aanzien

Grote verschillen tussen boeren

Dit soort verschillen tussen mensen en groepen in een samenleving noemen we sociale verschillen.

Boeren moesten met meer mensen rekening houden en afspraken maken. Als er conflicten waren, moesten ze die samen oplossen.

Sociaal: gaat over mensen en groepen in de samenleving 

Conflict: ruzie

Opdracht

Zelf aan de slag met je begrippenlijst en samenvatting. Het document vind je bij het huiswerk van vandaag.

Ga op fluistertoon met deze opdracht aan de slag.

Hier heb je de hele les de tijd voor + gedeelte van de volgende les.