Literatuur Les 7: Burgers in de maak, De briefroman en Wolff & Deken

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Literatuur Les 7 

Burgers in de maak 

De Briefroman

Wollf en Deken

Herhalen 

Les 6

Schrijven voor geld & De Verlichting

Wat is waar?

1. Broodschrijvers konden goed leven van hun werk
2. Broodschrijvers leden een hard bestaan
3. Broodschrijvers waren financieel onafhankelijk
4. Broodschrijvers werden goed beschermd

De Bataafse Republiek was een staatsvorm in de Lage Landen

1. van 1790 tot 1800
2. van 1795 tot 1825
3. van 1790 tot 1806
4. van 1795 tot 1806

Spinoza stond aan de wieg van de:

1. Verlichting
2. Renaissance
3. De Brabantse Omwenteling
4. De Bataafse Republiek

De Verlichting had als doel meer "licht in de duisternis te brengen". Wat werd daarmee bedoeld?

1. meer kennis hebben leidt tot meer geluk
2. meer mogelijkheden voor de arbeidersklasse
3. meer ontplooiing van en voor vrouwen
4. religie toegankelijker maken voor alle mensen

Het zware leven van broodschrijvers leidde ertoe dat ze:

1. Ingingen tegen de heersende adel in de grote steden
2. Ingingen tegen de gangbare politieke en religieuze situatie
3. Opriepen tot lijfelijk verzet tegen de politieke heersers in de grote steden
4. Opriepen tot een revolutie tegen de kerk

Wie van onderstaande was geen broodschrijver?

1. Justus van Effen
2. Elisabeth Wolff
3. Hans de Leeuw
4. Gerrit Paape

Spinoza was geen voorstander van:

1. scheiding van kerk en staat
2. vrijheid van meningsuiting
3. vrijheid van denken
4. het idee dat God een menselijke gedaante zou hebben

Wat is een spectatoriaal tijdschrift?

1. Een periodiek over van alles en nog wat
2. Een beschouwend tijdschrift geschreven voor een kleine groep mensen
3. een tijdschrift dat maar twee keer per jaar uitkwam
4. een tijdschrift met rebelse ideeën

Waarom waren koffiehuizen zo populair in de 18e eeuw?

1. Daar hoorde je het laatste nieuws
2. Alleen daar kon je koffie drinken
3. Alleen daar werden de spectatoriale tijdschriften te koop aangeboden
4. Alleen daar mochten broodschrijvers hun werken verkopen

Wat was volgens Spinoza NIET waar?

1. Dat de natuur zichzelf in beweging houdt
2. Dat God verantwoordelijk is voor de natuur
3. Dat geesten en wonderen niet bestaan
4. Dat de scheiding van kerk en staat een slecht idee is

Bataafse Republiek: regentenheerschappij

Burgers in de maak

• Internationale ontwikkelingen: 

• John Locke, Jean-Jacques Rousseau: het karakter van een kind is kneedbaar en hun eigen ervaringen (van kinderen) kregen een centrale rol in het proces van kennis verwerven. 

• (Dus niet meer alles uit een boekje of opgelegd door volwassenen. Ook spelen, ook de natuur beleven en dergelijke.)

Burgers in de maak

• De ideeën uit het buitenland dringen langzaam ook in Nederland door. Vooral kinderen uit rijke gezinnen profiteren, zij krijgen vaak privéonderwijs. Arme kinderen moesten werken of gingen naar een  zogenaamde eenmansschool.
• In de loop van de 18e eeuw steeds meer leer- en leesboeken voor kinderen. Nieuwe opvoedingsidealen in hogere kringen.
• Oprichting van de 'Maatschappij tot Nut van 't Algemeen': genootschap dat zich inzette voor scholing voor het hele volk. Stichten scholen, bibliotheken en gaven betaalbare boeken uit. Uitgangspunt: kennis bevorderd deugd.

Burgers in de maak

In pedagogische boeken werd de vader als belangrijkste opvoeder gezien. 'Opvoeding mislukt zonder vaderlijk gezag.'

Betje Wolff vond dat onzin en schreef 'Proeve over de opvoeding aan de Nederlandsche moeders' (1779). 

Moeders konden hun eigen kinderen ook onderwijzen als ze maar kennis had. Moeders konden dit zelfs beter dan vaders vanwege emotionele betrokkenheid bij de kinderen. Dit geluid was ook internationaal te horen en de status van het moederschap steeg. Moeders moesten zich gaan ontwikkelen: betere moeders zorgen voor betere burgers.

De briefroman

De briefroman

• 18e eeuwse literatuur vooral door en voor burgers. Schrijvers uit deze laag beschouwden zichzelf als de intellectuele elite van de burgerij waar ze deel van uit maakten.  Vrouwen speelden nu een belangrijkere rol ls schrijfster. De bekendste daarvan in Nederland zijn Betje Wolff en Aagje Deken. Hun beroemde briefroman: De Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart. Beroemd was ook de in het Frans schrijvende Belle van Zuylen.
• De roman was een uitermate geschikte literaire vorm voor de ontdekking van het persoonlijke en het innerlijke, dat centraal stond tijdens de Verlichting. (De mens als individu.)
• Spectatoriale tijdschriften, kinderliteratuur en imaginaire reisverhalen razend populair. 
• Imaginaire reisverhalen waren populair omdat ze konden worden gebruikt om door over een denkbeeldig land te beschrijven de situatie in het eigen land scherp kunnen bekritiseren.
• Satire is ook erg populair: spottende teksten die belerend en kritisch zijn bedoeld. Vaak worden maatschappelijke groeperingen, zoals geestelijken of burgerij of adel, bekritiseerd.

Sara Burgerhart

• Gaat over het jonge meisje Sara Burgerhart en wat ze allemaal aan wijze levenslessen leert. (Ze vlucht weg bij haar strenge tante en gaat in een pension wonen. Ze gaat te veel houden van luxe en mode en loopt daardoor moreel gevaar. Ze valt voor de verkeerde man maar aan het eind komt alles goed.)
• Bevat tal van opvoedkundige adviezen.
• Zedenroman: pleidooi voor een goede opvoeding, goede leiding, huiselijk geluk. 
• Een vrouw moest zich niet bezighouden met luxe en mode maar zich richten op het geluk dat te vinden was in huwelijk en gezin. 
• Het boek was bedoeld voor Nederlandse Juffers.
• Geschreven in realistisch en zeer leesbaar Nederlands.

Mevrouw Bentinck

• De schrijfster was via het Bentinckarchief in Arnhem in aanraking gekomen met de geschiedenis van de achttiende-eeuwse regent Willem Bentinck en zijn vrouw Charlotte Sophie von Aldenburg en hun mislukte huwelijk.Uit de publicaties die tot dan toe over beide echtelieden geschreven waren, kwamen ze naar voren als gecompliceerde persoonlijkheden. 
• Een boek over dat onderwerp zou bovendien reliëf geven aan het karakter van Bentinck en zou een beeld schetsen van een vrouwelijke emancipatie in het tijdperk van de Verlichting.
• Al vrij spoedig kreeg de auteur het idee dit keer geen historische roman te schrijven, maar een boek te maken in de vorm van een collage van authentieke stukken, waar nodig aan elkaar geregen door verbindingsteksten. 

Betje Wollff en Aagje Deken

Betje:

• Zelf geschaakt door jonge vaandrig, liet haar in de steek.
• Daarna getrouwd met 17 jaar oudere dominee. Hij overleed in 1777. Daarna samenwonen met Aagje Deken.
• Schreef satirische gedichten (uitgegeven in dichtbundels) en pamfletten waarin ze ten strijde trok tegen streng gelovigen.
• Broodschrijfster. patriot, vaderlandsliefde, ook hier schreef zij over.

Aagje: Wees in weeshuis. gezelschapsdame, schreef gedichten en publiceerde deze.

Wolff & Deken:

• Ontmoet in 1776. Samenwonen na overlijden man van Aagje. 1781: Buitenhuis Lommerlust gekocht, werkten in het tuinhuisje. Dit werd later een 'starwatcher' plek.
• 1787: Vluchten naar Frankrijk (patriotten verslagen): politieke vlucht maar ook voor gezondheid. Hun kapitaal werd slecht beheerd en dus terug naar Nederland (1789) en daar een weduwepensioen aanvragen. 
• Schreven nog twee grote briefromans maar ook een radicaal politiek tijdschrift: Politique Afleider (1798), niet gepubliceerd. 
• Waren inspiratie voor velen, (o.a. Belle van Zuylen en Rhijnvis Feith met zijn Julia)  , er kwamen steeds meer romans op de markt met vrouwen in de hoofdrol. (Een soort begin van vrouwenemancipatie)

Betje Wolff en Aagje Deken schreven aan het einde van de achttiende eeuw over de:

1. adel
2. burgerij
3. geestelijken
4. literaire wereld

Voordat ze Aagje leerde kennen schreef Betje Wolff:

1. gedichten en pamfletten over kolonialisme
2. gedichten en pamfletten tegen zeer streng gelovigen
3. gedichten en pamfletten tegen de uitbuiting van arbeiders
4. gedichten en pamfletten tegen de ondergeschikte positie van de vrouw

De bloei van het verschijnsel broodschrijver in de achttiende eeuw is onlosmakelijk verbonden met het verlichte ideaal van:

1. aandacht voor de gevoelens van de burgerij
2. kritiek op de adel
3. navolging van de kerk
4. kennis vergaren en verspreiden

In de achttiende eeuw werd scholing steeds belangrijker. Er kwamen ook steeds meer leer-en leesboeken voor kinderen. Belangrijk was ook de oprichting van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Dankzij dit genootschap kregen voortaan ook:

1. arme kinderen les
2. meisjes les
3. meisjes en jongens verplicht basisonderwijs
4. nationale examens een eerste aanzet

Welke onderwerpen belichten Wolff en Deken niet?

1. opvoeding
2. religie
3. vaderlandsliefde
4. vrouwenemancipatie

Wolff en Deken leefden een tijd in Frankrijk maar ze kwamen terug naar Nederland omdat ze:

1. berooid waren
2. het schrijven misten
3. te veel heimwee hadden
4. zoveel invloed hadden