6.1 De verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 8: Verlichting en revoluties

Leerdoelen

• Aan het einde van de les kun je de kenmerken van de Verlichting noemen en ken je een aantal belangrijke verlichte denkers. 

De Verlichting

• Periode (vanaf ongeveer 1700) waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand, de rede, de ratio.
• Sommige mensen  waren daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt.


• De verlichtingsdenkers  vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn.
• Verlichtingsdenkers houden van discussie, zij zijn het zeker niet altijd eens.

Belangrijkste onderwerpen waar over nagedacht werd

• Politiek
• Geloof
• Rechtspraak
• Ontwikkeling van volken

Geloof

• Twijfel over God
• Twijfel over de bijbel
• Afwijkende mening moet kunnen
• Toch blijven verlichtingsdenkers wel gelovig
• Vergelijkingen met andere religies

Voltaire

• God heeft de wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeit zich niet meer actief met de wereld 

• Mechanistisch wereldbeeld

Spinoza

• God is geen persoon (geen man op een wolk), maar 
• God is in alles in de natuur terug te vinden

• Maar: ook in de Republiek mochten zijn ideeën niet gepubliceerd worden.
• Te radicaal voor zijn tijd

Nadenken over: Politiek en staat

Drie belangrijke nieuwe ideeën:

• John Locke: natuurlijke rechten
• Rousseau: volkssoevereiniteit
• Montesquieu: trias politica

John Locke

• natuurlijke rechten: recht op leven, bezit en vrijheid

('mensenrechten')

• regering regeert op basis van vertrouwen

Jean-Jacques Rousseau 

• Volkssoevereiniteit (macht ligt bij het volk)

• Regering is alleen uitvoerder van de wil van de burgers

maakt de wetten

voert de wetten uit

controleert of burgers zich aan de wetten houden

Nadenken over: rechtspraak

• Bewijs vaak onbetrouwbaar: Kritiek op bekentenissen na marteling. 

• Lijfstraffen: schieten doel voorbij?
  

Nadenken over: ontwikkeling van volkeren

• Vooruitgangsdenken
• Geschiedenis is lang proces 
•  Samenleving verbetert steeds

• Kijk op 'primitieve' volkeren
• Cultuurrelativisme, maar ook:
• Europees superioriteitsgevoel

Verlichting

Rationeel denken en vrijheid leiden tot een betere wereld, is de gedachte