5.2 'Ontdekkers' van 'nieuwe' werelden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.2 'Ontdekkers' van 'nieuwe' werelden

Herhaling

Renaissance

Middeleeuwen

Ideale mens Renaissance

Wereldbeeld renaissance 

Heroriëntatie klassieke oudheid

Wereldbeeld middeleeuwen

Humanisten

Wetenschappers van de renaissance

De nieuwsgierige en kritische mens, die zich op zoveel mogelijk terreinen ontwikkelt 

Memento mori

Carpe Diem

Realistisch, perspectief, goede verhoudingen, niet alleen religieus

Kenmerken aspecten

18 Het begin van de Europese overzeese expansie.

19 Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.

20 De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid.

21 De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa tot gevolg had.

22 Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Een bewering:
Palladio's werkwijze past bij de Renaissancetijd.
=> Geef twee verschillende argumenten voor deze bewering, waarbij je je antwoord telkens ondersteunt met een verschillend kenmerkend aspect. Let op: je mag een kenmerkend aspect maar één keer gebruiken.

Kenmerken aspecten

18 Het begin van de Europese overzeese expansie.

19 Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.

20 De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid.

21 De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa tot gevolg had.

22 Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Wereldbeeld rond 1450

• Het wereldbeeld rond 1450 beperkte zich tot Europa, Noord- Afrika en kleine delen van Azië. 
• In de late middeleeuwen werd de handel steeds internationaler. 
• In Brugge kwamen producten uit Azië en Noord-Afrika via handelaren uit Venetië en Genua, handelaren uit Noord-Europa brachten er producten uit het Noord- en Oostzeegebied naartoe-> handelsknooppunt.  
• Rond 1450 was de kaart van het Middellandse Zeegebied redelijk  gedetailleerd, in tegenstelling tot de wereldkaart. Deze kaart was nog verre van nauwkeurig of betrouwbaar.
  

Middeleeuwse kaart

Laat-Middeleeuwse kaart: Het zuiden ligt boven op deze kaart, Europa ligt rechtsonder. 

Kaart van net na de ontdekking van Amerika

Kaart van Plantius 1592

Motieven ontdekkingsreizen:

Politiek: veroveren van een groot rijk, macht en aanzien

Economie: handel in goud, zilver, zijde specerijen

Cultuur: Christendom verspreiden, avontuur, nieuwsgierigheid

Waarom op reis?

• Handel over land werd duurder door tussenhandel. 
• Technische mogelijkheden: betere schepen en navigatiemiddelen (kompas, sextant, astrolabium) 
• Zoeken naar mythische landen

Portugezen gaan eerst

• Zelf handelen met Azië zou goedkoper zijn dan handelen met Ottomanen.
• Handelen over land was onmogelijk, omdat de Arabieren/ Ottomanen de landroute in handen hadden.
• De Portugezen gingen op ontdekkingsreis om Indië te vinden. In het begin bleven ze langs de Afrikaanse kust, maar gedurende de jaren kwamen de Portugezen steeds verder.

Portugezen in India

• Vasco da Gama de eerste die India bereikt > moeizame onderhandelingen daar, weinig goederen mee terug naar Portugal.
• Twee van de vier schepen vergaan op de terugweg, grote ramp. Matrozen ziek door scheurbuik.
• Toch: grote winst uit de producenten die wel terugkomen, nieuwe expeditie gepland door Cabral. 
• Tijdens de expeditie van Cabral 'per ongeluk' Brazilië ontdekt en geclaimd.

India en Kapitaal

• In Indië steeds meer geweld => Portugezen vochten zich een plek in het handelssysteem. 
• Wel het bouwen van Factorijen: de Portugezen bezetten de kustplaatsen en versterkten deze met forten en soldaten.
• Handelsnetwerk werd steeds groter en dus steeds meer winst behaald.
• Slimme kooplieden gingen investeren in expedities naar Indië > ontstaan van Handelskapitalisme => De winst opnieuw investeren om zo nog meer winst te maken.

Spanje volgt Portugal

• Spanje werd heroverd op de Moren => Reconquista 
  
• 1492: De Spanjaarden willen nu de Portugezen gaan volgen.
• Spanje geeft de Italiaan Columbus de opdracht een nieuwe route naar Indië te ontdekken, via het westen.
• Columbus volgt de kaart van Toscanelli

Columbus' succes

• 3 augustus 1492: Columbus vertrekt met drie schepen richting Indië.
• De schepen hebben een christelijk kruis op de zeilen.
• 12 oktober 1492: Columbus gaat aan wal in, wat hij denkt, Indië.
• Bevolking wordt Indianen genoemd, het gebied San Salvador (De Verlosser naar Jezus)
  
• Eind 1492 vaart Columbus terug met nieuws over zijn overtocht.

Wereld verdelen

• In 1494 maken Spanje en Portugal afspraken: het Verdrag van Tordesillas => verdeelde de wereld in tweeën: alles ten westen van de Kaapverdische eilanden was voor Spanje, alles ten Oosten voor Portugal.
• Enkele jaren na Columbus verkende Vespucci de rest van Zuid- Amerika.
• Klein probleempje is wel dat de oostpunt van Zuid- Amerika veel verder oostelijk lag dan de Lijn van Tordesillas.
• Onbedoeld kwam Brazilië zo in Portugese handen.

Conquistadores

• Na de ontdekking van Columbus staken Spaanse avonturiers massaal de Atlantische Oceaan over.
• Deze gelukzoekers noem je Conquistadores > veroveraars.
• Trokken de nieuwe wereld in, veroverde grote gebieden in naam van Spanje.
• Conquistadores wisten vrij makkelijk te winnen > zwaarden, helmen, harnassen, vuurwapens en voor Amerika onbekende ziekten zoals de pokken. 

Azteken

• Rond 1500 wonen er al veel verschillende volkeren in Amerika.
• In het huidige Mexico: de Azteken.
• Toen de Spanjaarden verschenen was dit volk op zijn machtigst. 
• De Azteken waren een hoogontwikkelde cultuur in oppermachtig in Midden- Amerika, ze hadden bijvoorbeeld al grote steden en hadden een bloeiende economie.

Hernán Cortés

• 1519: Azteken kwamen in contact met Hernán Cortés.
• Hij wilde het gebied van de Azteken veroveren voor Spanje.
• Deed dit op een slimme manier > hij werd gezien als een God door de Azteken.
• Hij mocht met zijn leger naar de hoofdstad komen, vanwaaruit hij het Azteekse rijk vernietigde.

Ondergang van de Azteken

• De Spanjaarden maakten gebruiken van de volken die overwonnen waren door de Azteken. 
• Daarnaast hadden de Spanjaarden voordeel van hun vuurwapens, harnassen en paarden. 
• Het grootste gevaar van de Azteken was een onzichtbare vijand, namelijk ziektes die de Spanjaarden meenamen. De inheemse volken stierven massaal aan deze Europese ziektes, zoals bijvoorbeeld mazelen, pokken en de griep.
• Na twee jaar vechten gaven de Azteken zich over, van de hoogstaande cultuur was bijna niks meer over.
  

Inca's

• Ander groot Indiaans rijk: de Inca's in tegenwoordig Chili.
• Inca's hadden al lange verharde wegen voor handel en het leger.
• Geloofde in leven na de dood.

Pizarro overwint het Incarijk

• 1526: de Inca's komen in contact met Francesco Pizarro.
• Spanjaarden zagen dat de Inca's 'rijk' waren > zilver, goud, sieraden, edelstenen.
  
  
• Pizarro wilde het gebied van de Inca's graag veroveren.
• Ontmoeting met de leider, wordt gevangen genomen en uiteindelijk gedood.
• Zonder leiderschap makkelijk de Inca's te verslaan.

Spanje koloniseert Amerika

• Conquistadores kregen landgoederen in bezit. Indianen moesten werken op deze landgoederen en in de mijnen.
• Deze uitbuiting zorgde voor veel slachtoffers onder de Indianen.
• Er werd gepleit om Indianen te sparen en hiervoor Afrikaanse slaven te gaan gebruiken.
• In 1542 kwam de Spaanse geestelijke De Las Casas met Nieuwe Wetten, daarin stond dat Indianen volwaardige mensen waren die niet mochten worden uitgebuit (mits ze christen waren, anders golden de wetten niet).

Spanje koloniseert Amerika

• In de praktijk werden de wetten genegeerd en ging de uitbuiting van de Indianen gewoon door.
• Maar door de massale sterfte van de Indianen moest er worden gezocht naar een oplossing. 
• Deze oplossing werd gevonden in de Trans- Atlantische Slavenhandel.

Gevolgen

• De ontdekking van Amerika door Columbus had dramatische gevolgen voor de Indianen. 
• De komst van de Spanjaarden kostte zo'n 90% van de Indianen het leven.
• Veel Indianen werden bekeerd tot het christendom, echter niet alle Indianen wilden worden bekeerd.
• De driehoekshandel ontstond, tussen Europa, Afrika en Amerika.
• Vanuit Afrika werden slaven naar Zuid- Amerika gebracht.
• Vanuit Amerika werden naast landbouwproducten ook goud en zilver naar Europa (Spanje) gebracht. Hiermee werden oorlogen gefinancierd.

Gevolgen

• Europa beheerste de wereldhandel en kreeg de winst.
• Spanje verbood andere landen om te handelen met Spaans- Amerikaanse gebieden.
• Nederlanders, Fransen en Engelsen probeerden dit verbod te ontduiken.
• Voor Genua en Venetië  was de ontdekking van Amerika en Azië een ramp. De handelsstromen gingen nu overzee, hierdoor werden Italiaanse steden steeds minder belangrijk. 

Medische encyclopedie van Azteken

De pokken