5. Verlichting

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Waar hebben we het de vorige les literatuurgeschiedenis over gehad?

Renaissance

Revolutie in de Nederlandse literatuur

Wilhelmus

Rederijkersliteratuur

Pieter Corneliszoon Hooft

Joost van den Vondel

Gysbreght van Aemstel 

Maria Tesselschade Roemers(dochter) Visscher

Lachen is gezond

Lesdoelen

~ Je kennis over de Verlichting wordt opgefrist

~ Je kunt uitleggen welke veranderingen er plaatsvinden in het toneel

~ Je begrijpt waarom er behoefte is aan een nationale taal

~ Je weet wat een brievenroman is

~ Je kunt uitleggen waarom Sara Burgerhart zo'n belangrijk boek is

De Verlichting

De Verlichting was een cultureel-filosofische en intellectuele stroming in Europa die ruwweg samenviel met...

1. de 16e eeuw
2. de 15e eeuw
3. de 17e eeuw
4. de 18e eeuw

De reformatie in de zestiende eeuw zorgde ervoor dat

1. men historische zaken minder ging waarderen
2. het individu belangrijker werd
3. meer mensen Rooms Katholiek werden
4. er meer beelden in de kerken kwamen

De eeuw van de rede

Modernisering van de samenleving: 

individualisering

emancipatie (feminisme)

secularisering 

globalisering

mensenrechten 

Durf te denken 

(Kant 1724-1804)

De Verlichting

Achttiende-eeuws toneel

Moedertaal voor het vaderland

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Rhijnvis Feith

Jeugdliteratuur in de 18e eeuw

Literatuur en de koloniën

Toneel

- In de 18e eeuw minder waardering voor religieuze stukken

- Burgerlijk treurspel: vorsten en bijbelse personen moeten op het toneel plaatsmaken voor het leed van de gewone burger

- Meestal vertaald uit het Duits of Frans

- Bevatten altijd een les waaruit men kon leren hoe men een beter, verlichter mens kon worden:  over deugden als sociale gelijkheid, redelijkheid en liefde tussen ouders en kinderen. 

De Verlichting

Achttiende-eeuws toneel

Moedertaal voor het vaderland

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Rhijnvis Feith

Jeugdliteratuur in de 18e eeuw

Literatuur en de koloniën

Spreek jij dialect?

😒🙁😐🙂😃

Spreek jij jongerentaal?

😒🙁😐🙂😃

denieuweliefde.com

Standaardtaal

• De statenbijbel speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van de standaardtaal Nederlands
• Pas in de tweede helft van de achttiende eeuw ontstond een serieuze taalbeweging. 
• Belang: eigen cultuur; gevoel van eenheid creëren;  vaderlandsliefde  genereren. 

Waarom ontstaat er in de tweede helft van de achttiende eeuw een behoefte aan een nationale taal?

Behoefte aan standaardtaal

In de tweede helft van de achttiende eeuw groeide onder burgers het besef dat het voor een land belangrijk was om een eigen cultuur te hebben. Dat zou een gevoel van eenheid creëren. En dat was weer noodzakelijk om vaderlandsliefde op te wekken. Het belangrijkste bindmiddel voor zo’n gedeelde cultuur zou een standaardtaal moeten zijn. Hoe anders konden een boer uit Friesland, een bakker uit Limburg en een visser uit Antwerpen elkaar begrijpen?

De Verlichting

Achttiende-eeuws toneel

Moedertaal voor het vaderland

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

Rhijnvis Feith

Jeugdliteratuur in de 18e eeuw

Literatuur en de koloniën

Wat is proza?

Na 1780 verdween het epos (de heldendichten) onverwacht snel uit de Nederlandse literatuur. Dat kwam omdat proza inmiddels veel belangrijker was geworden om lessen en meningen over te brengen dan poëzie. Moderne genres, zoals tijdschriften, briefromans en prozatoneel, gaven schrijvers veel meer vrijheid, omdat ze minder waren gebonden aan regels.

De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart

• Brievenroman
• Eerste moderne Nederlandse roman
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• Didactische/opvoedkundige bedoelingen
• Commercieel succes
  
  
  

Betje Wolff en Aagje Deken

De schrijfsters Betje Wolff (1738-1804) en Aagje Deken (1741-1804) ontmoeten elkaar voor het eerst in 1776. Beide vrouwen schrijven dan al jaren. Zij leren elkaar beter kennen en worden al snel hartsvriendinnen. Na het overlijden van Wolffs’ man, gaan Betje en Aagje samenwonen. Zij vormen een onafscheidelijk schrijversduo.

1.

Beroepsschrijfsters

In hun meest productieve periode schrijven Betje Wolff en Aagje Deken 140 pagina’s per maand. Zij verdienen met de verkoop van de boeken en gedichten genoeg om van het schrijven hun beroep te maken.

2

In deze dia: 

-informatiebutton 1: Betje Wolff en Aagje Deken

-informatiebutton 2: Beroepsschrijfsters

Doel:
informeren

Sara Burgerhart

De Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart geeft de 18e-eeuwse lezer een inkijkje in de gevoelens van Sara Burgerhart, een jonge, verlichte vrouw. Haar zoektocht naar geluk en liefde is herkenbaar en spreekt veel mensen aan.

4

De betekenis van de briefroman

De brief is in de 18e eeuw wat e-mail en social media vandaag de dag zijn: één van de belangrijkste communicatiemiddelen voor jong en oud. Wolff en Deken borduren voort op de populariteit van de brief: ze schrijven een roman die bestaat uit brieven die de personages naar elkaar schrijven.

3.

In deze dia:

-informatiebutton 3: SB: de vorm

-informatiebutton 4: De betekenis van de briefroman

Doel:

-informeren over vorm en inhoud SB

Deze informatie is later bruikbaar om verbanden te leggen, bijv. waarom de briefroman bij de Verlichting past. 

‘Gebruik je eigen verstand!’

Wat de schrijfsters met het verhaal duidelijk willen maken is dat het goed is om over alles zelfstandig na te denken. Daarbij is het belangrijk om te luisteren naar kennis en adviezen van verstandige mensen. Dit vormt het recept om een verstandige, verlichte burger te worden.

6.

In deze dia:

-informatiebutton 6: 'Gebruik je eigen verstand!'

Na de vorm en de inhoud globaal te hebben behandeld, wordt hier meer specifiek ingegaan op de inhoud van de briefroman. Daarbij wordt duidelijk gemaakt waarom de briefroman bij de stroming van de Verlichting past. 

Doel:

-kennis verwerven

Lommerlust en het succes

De Nederlandse burgers smullen ervan om te lezen over hoe de jonge Sara op zoek gaat naar geluk en liefde. De briefroman wordt meteen na publicatie een groot succes. Uit heel het land komen mensen naar ‘Lommerlust’, het buitenhuis van Wolff en Deken in Beverwijk. De fans proberen een glimp op te vangen van de schrijfsters, die in hun tuinhuisje het “Riete Kluisje” bezig zijn met het schrijven van boeken en gedichten.

7.

In deze dia:

-informatiebutton 7: Lommerlust en het succes 

Doel:

-informeren en amuseren

De Verlichting

‘Beste vriendin!

Ik moet het herhalen: het bevalt me helemaal niet dat je je overal en altijd met de heer Jacob Brunier vertoont. Wat moeten de mensen toch van je denken? Het beste is nog dit: dat je je keuze al bepaald hebt. Zou je wel willen, Saartje, dat men je voor sukkel houdt? Want dat moet een meisje wel zijn dat omgaat met zo’n onbeduidende jongmens, als al die Bruniers zijn? Een opmerking nog: pas op dat de stroom van wereldse vermaken niet al te sterk aanzwelt. Een springvloed, Saartje, kan zeer veel schade veroorzaken en je kan erop rekenen dat die je in zijn bruisende vaart niet weg zal voeren van de afgrond waarlangs je zo luchtig trippelt!

Altijd je vriendin, A. Willis’

Brief 46: Mejuffrouw Anna Willis aan mejuffrouw Sara Burgerhart

Dit een brief uit Sara Burgerhart. Er kan eventueel een vraag over gesteld worden zoals welke boodschap wordt gegeven door de schrijfster van de brief of waar deze brief precies over zal gaan.

De betekenis en eventuele koppeling aan de Verlichting kunnen worden toegelicht door de docent (eventueel met vragen) samen met de leerlingen.