1.4 Leven van de landbouw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Jagers en boeren

1.4A Leven van de landbouw

De tijd van jagers en boeren

Beeldkenmerk

Op de achtergrond zie een grottekening van een hertenjacht, gevonden in de kloof van Valltorta, Spanje. Op de voorgrond zie je een aardewerken pot (klokbeker) uit Noord-Europa. Deze twee afbeeldingen staan voor de leefwijze van mensen in de pre-historie: jagen-verzamelen en landbouw.

De levenswijze van jager-verzamelaars (jagen en verzamelen)

• §1.2 De eerste mens
• §1.3 Geen vaste woonplaats

Het ontstaan van landbouw en landbouw samenlevingen (boeren)

• §1.4 Leven van de landbouw

Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen (steden)

• §2.1 Een samenleving met steden
• §2.2 Het land van de Farao

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat de landbouwsamenleving is.

Aan het eind van deze les kun je gevolgen van de landbouwrevolutie benoemen.

10 minuten zelfstandig, in stilte, werken.

- lezen § 1.4 leven van de landbouw

- maak: 1, 2, 3 en 4

Wat denk je dat deze kaart weergeeft?

Wat is landbouw?

Landbouw ontstaat als mensen niet meer leven van wat de natuur toevallig opbrengt, maar daar zelf invloed op gaan uitoefenen door het aanplanten van bepaalde gewassen (akkerbouw) en het in gevangenschap houden van bepaalde dieren (veeteelt). 

dorpen

graan

bevolking

Nijl

Vruchtbare

10.000

Deze afbeelding geeft een voorbeeld van een boerendorp uit de nieuwe steentijd. De grote relatief stevige boerderijen wijzen op permanente bewoning. Verder zijn akkers te zien die in het oerwoud zijn aangelegd door bomen te verbranden. Er is ook vee waar te nemen.

Akkerbouw
Deze boeren plukken peulvruchten van de struiken, zoals doperwten of kikkererwten. Ook jager-verzamelaars plukten vruchten in de natuur, maar boeren legden hele velden aan waar voedsel groeide. Achter de boeren zie je nog meer velden liggen die voor akkerbouw bedoeld zijn.

Werktuigen
Deze boeren zijn druk bezig met het oogsten van graan. Ze snijden het af met een sikkel, een krom mes. Dit mes bestaat uit een houten steel en een mes van vuursteen. Beide onderdelen zijn met touw aan elkaar vastgemaakt. Vanaf omstreeks 3000 v.C. gingen mensen ook metalen werktuigen gebruiken.

Veeteelt

De mensen die je hier ziet hebben dieren tam gemaakt en gefokt. De herder rechts heeft een kudde geiten onder zijn hoede. Zij grazen in de natuur en worden ‘s avonds weer verzameld. De boer links gebruikt de trekkracht van de runderen om de grond om te ploegen.

Melk, vlees en huiden

Hier zie je een boerin die dierenhuiden te drogen hangt. Veel dieren werden gehouden voor de huiden en het vlees. Maar mensen hielden bepaalde dieren ook voor een ander doel. Runderen en geiten gaven melk, katten hielden muizen uit de voorraadkast en honden bewaakten het erf.

Aardewerk potten

Hier zie je potten die de boeren maakten van klei. Ze werden gebruikt om voedsel in te bewaren. De potten beschermden het voedsel tegen vocht en ongedierte. Zo bleef het goed tot de volgende oogst. De potten werden ook gebruikt om mee te koken. Vaak werden ze mooi versierd.

Stevige huizen

Boeren bouwden stevige huizen van riet en hout, met een dak van stro. Aan de buitenzijden van de muren gebruikten ze opgedroogde modder om regen en wind tegen te houden. Omdat mensen dankzij de landbouw het hele jaar op dezelfde plaats woonden, konden ze nu ook dit soort huizen bouwen.

De landbouw (agrarische) revolutie

• Revolutie: een ingrijpende verandering

De jagers-verzamellaarssamenleving veranderde langzaam in een landbouwsamenleving met een bloeiende economie.

Plaats de gebeurtenissen in de juiste chronologische volgorde (tijdsvolgorde)

Plant de zaden van graan.

Maak kleine velden voor het graan om te verbouwen.

Verzamel graanzaden in het wild.

Nu kan je je eigen graanvelden verbouwen. 

Houd wat graan zaden over voor volgend jaar. 

Gevolgen I

1. Mensen gingen op vaste plaatsen wonen -> verzorging van gewassen en vee.

2. Een bevolkingsgroei -> ontstaan van dorpen.

Gevolgen II

3. aanzet tot nieuwe uitvindingen (trekhak / ploeg / wiel / aardewerk / maalstenen)

4. aanzet tot nieuwe technieken (weven / potten bakken / polijsten van steen)

Boeren

Jager-verzamelaars

Verplaatsen van plek naar plek

Graan, fruit en groenten verzamelen 

Op dieren en vissen jagen

Kleine groepen

Enkele bezittingen die mee gedragen konden worden

Landbouw was een grote verandering voor de manier waarop mensen leefden in de prehistorie. Wat veranderde er precies?
Versleep iedere verandering naar de juiste plaats. 

grote groepen

aardewerk

dieren temmen (domestificeren)

eigen gewassen verbouwen

op 1 plek wonen

Voordelen van landbouw

Nadelen van landbouw

Veel continuïteit

Meer beroepen mogelijk

meer bezit mogelijk

harder werk

groter risico

grotere opbrengst

groter risico op besmettelijke ziektes

sociale ongelijkheid

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen
(anoniem)

Video

Hunnebedden - 15min.

https:

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat de landbouwsamenleving is.

Aan het eind van deze les kun je gevolgen van de landbouwrevolutie benoemen.

Aan de slag!

- lezen § 1.4 leven van de landbouw

- maken opdr. 1, 2, 3 en 4

Klaar?

- Schematische samenvatting maken van §1.4

Jagers en boeren

1.4B Leven van de landbouw

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat de landbouwsamenleving is.

Aan het eind van deze les kun je gevolgen van de landbouwrevolutie benoemen.

10 minuten zelfstandig, in stilte, werken.

- lezen § 1.4 leven van de landbouw

- maak: 5, 6, 9 en 10

B Landbouw in Nederland

• Rond 5000 v. C. eerste boeren in Nederland
• Rond 3000 v.C. heel Nederland is een landbouwsamenleving

https://www.entoen.nu/nl/hunebedden

0

Landbouw in Nederland

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden
  
  
• Doden kregen bezittingen mee: vermoedelijk geloven in een  hiernamaals
• De hunebedden waren indrukwekkende monumenten om hun voorouders te eren.

Hoe kun je aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen
(anoniem)

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen wat de landbouwsamenleving is.

Aan het eind van deze les kun je gevolgen van de landbouwrevolutie benoemen.

Aan de slag!

- lezen § 1.4 leven van de landbouw

- maken opdr. 5, 6, 9 en 10

Klaar?

- Schematische samenvatting maken van §1.4