5.4. Van goud naar zilver

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

5.4. Van goud naar zilver

Machtsstrijd, Johan de Witt en het rampjaar 1672

Leerdoel

Je kunt uitleggen waarom Engeland en Frankrijk met de Republiek in oorlog raken. 

Je kunt uitleggen waarom de oorlogen van de Republiek leidden tot een vermindering van het succes van de handel.

Controle vragen

1. Ik kan de strijd tussen de staatsgezinden en Oranjegezinden uitleggen

2. Ik kan uitleggen waarom Engeland en Frankrijk met de Republiek in oorlog raken

3. Ik kan uitleggen waarom de oorlogen van de Republiek leidden tot een vermindering van het succes van de handel

Willem II wilde koning worden...

• Staatsgreep door Amsterdam aan te vallen mislukt
• Sterft op jonge leeftijd (met zwangere vrouw)
• Regenten zijn woedend en roepen geen nieuwe stadhouder uit

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

1e stadhouderloze tijdperk

Oranjegezinden VS staatsgezinden

Johan de Witt

Raadspensionaris van Holland

1653

Geen stadhouder - 1650 - 1672

• Johan de Witt was de leider van de Staten-Generaal
• Probeerde de zeehandel zoveel mogelijk open te houden
• Probeerde te voorkomen dat gewesten een nieuwe stadhouder zouden aanstellen 

Aantekeningen

Lodewijk (Louis) XIV

koning van Frankrijk

Twee nieuwe vijanden 

 Koning Louis XIV van Frankrijk en Karel I van Engeland

1e Engelse zeeoorlog 1652-1654

Aantekeningen

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Personen uit deze les

Johan de Wit

De Ruyter

Lodewijk XIV

Prins Willem III

Begrippen uit deze les

staatsgreep

staatsgezinden

oranjegezinden

stadhouder

raadpensionaris

stadhouderloos tijdperk

Engelse Zeeoorlogen

rampjaar 1672

Jaartallen uit deze les

1672

Maken 

Opdrachten par 5.4 

&

aantekeningen