VEI M3 8.1 Wat is gedrag en 8.2 Oorzaken van gedrag 2022 2023

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Thema 8 gedrag

8.1 Wat is gedrag

Thema 8: Gedrag

Thema Gedrag bestaat uit vijf basisstoffen

• Wat is gedrag?
• Oorzaken van gedrag
• Aangeboren en aangeleerd gedrag
• Sociaal gedrag
• Gedrag bij mensen 

Leerdoel 8.1:

Aan het einde van de les kunnen jullie: 
- Omschrijven wat gedrag is en hoe gedrag wordt bestudeerd

Leerdoel 8.2:

Aan het einde van de les kunnen jullie: 
- beschrijven waardoor gedrag wordt veroorzaakt en hierbij sleutelprikkels en supranormale prikkels onderscheiden.

Begrippen bij 8.1 en 8.2

ethogram                        Objectieve beschrijving van de handelingen van een diersoort.

gedragsketen                Een vaste opeenvolging van handelingen.

handelingen                   Verschillende activiteiten waaruit gedrag bestaat.

interpretatie                   Een eigen uitleg van wat je waarneemt (een mening).

observatie                       Een feitelijke waarneming van gedrag.

protocol                           Lijst van opeenvolgende waargenomen handelingen van een dier.

Basisstof 2     Oorzaken van gedrag

inwendige prikkel       Een prikkel die in het lichaam zelf ontstaat.

motivatie                        De bereidheid tot het verrichten van bepaald gedrag.

prikkel                              Een invloed uit de omgeving op een organisme (bijvoorbeeld lichtstralen).

respons                           Een reactie op een inwendige of uitwendige prikkel.

sleutelprikkel                Een prikkel die, bij motivatie, altijd hetzelfde gedrag veroorzaakt.

supranormale prikkel    Een prikkel die sterker gedrag opwekt dan een normale sleutelprikkel.

uitwendige prikkel         Een prikkel die je met je zintuigen waarneemt.

Lesprogramma

• Nieuwe thema: Gedrag

• Uitleg 8.1 Wat is gedrag? 
• Uitleg 8.2 Oorzaken van gedrag

Wat is gedrag?

Slapen is 'gedrag'

1. Juist
2. Onjuist

Wel of geen gedrag?

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plaats.

Geen gedrag

Wel gedrag

Een appel valt van een boom.

Een baby slaapt.

Een bliksem slaat in de grond.

Een kip legt een ei.

Een plant bloeit.

Kaya bloost wanneer ze Marc ziet

Gedrag bestaat meestal uit een groot aantal handelingen

Studie van gedrag

Ethologie = studie van gedrag

Alles objectief bekijken = alleen feiten!

Studie van gedrag

Objectief en feiten

Gedrag objectief bestuderen

Alleen feiten benoemen:

1. Fout: de gorilla is boos
2. Goed: de gorilla opent zijn mond en laat zijn tanden zien

Punt 1 is een mening, dit is niet een objectieve omschrijving van gedrag.

Gedragsonderzoek

Ethogram

• Handeling
• Afkorting
• Beschrijving

Gedragsonderzoek

Protocol

• Lijst van handelingen van het dier

(hoe vaak handeling, hoe lang duurt een handeling, zit er een vaste volgorde in?)

Gedragsketen

• Gedragsketen = serie 

handelingen in vaste volgorde

Vaak te zien bij paringsgedrag

Hoe heet een opeenvolging van handelingen waarbij het effect leidt tot een volgende handeling?

Sem beweert dat een balts van een stekelbaars een handeling is. Is dit juist? Leg uit.

1. Ja, een balts is een enkele handeling
2. Nee, een balts zijn meerdere handelingen (gedragsketen)

Aan de slag 

• Lezen 8.1 Wat is gedrag
• Maken: 8.1 opdracht 1 t/m 9

Hoe kwam je online?
SOM -> Leermiddelen -> Biologie voor jou -> Thema 8

8.2 oorzaken van gedrag

Terugblik

Wat is gedrag?

Hoe heet de studie van gedrag

1. Ecologie
2. Ethologie
3. Gedragsonderzoek
4. Ethiek

Wat is belangrijk bij gedrag bestuderen?

1. Objectief blijven
2. Gedrag interpreteren
3. Je mening geven over gedrag

Wat schrijf je niet in een ethogram

1. Handeling
2. Afkorting
3. Duur van een handeling
4. Beschrijving

Wat doet deze hond?

Prikkels

• Inwendige prikkel = prikkel die in het lichaam zelf ontstaat

bijv. honger en dorst (vaak hormoonstelsel/zenuwstelsel bij betrokken)

• Uitwendige prikkel = prikkel die je met je zintuigen waarneemt

bijv. zien van voedsel, dingen ruiken

Motivatie = bereidheid voor het verrichten van bepaald gedrag. 

Een inwendige prikkel (bijv. honger) wordt vaak een motivatie genoemd. 

Sleutelprikkels

Sleutelprikkel = prikkel die een bepalende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag.

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel = prikkel die sterker respons veroorzaakt dan de normale sleutelprikkel

Consumentengedrag

Consumentengedrag = Gedrag van mensen die producten kopen

Reclames gebruiken sleutelprikkels en supranormale prikkels om mensen over te halen product te kopen

Bij mensen

Sleutelprikkel	Supranormaleprikkel
Kleur van lippen	Rode lippen
Lange benen	Op hakken lopen
Brede schouders	Gespierde mannen

Aan het (huis) werk

8.2 Oorzaken van gedrag

Hoe heet een opeenvolging van handelingen waarbij het effect leidt tot een volgende handeling?

Sem beweert dat een balts van een stekelbaars een handeling is. Is dit juist? Leg uit.

1. Ja, een balts is een enkele handeling
2. Nee, een balts zijn meerdere handelingen (gedragsketen)

Wat is ethologie?

1. Het bestuderen van gedrag
2. Het beïnvloeden van gedrag
3. Het gedrag van dieren veranderen
4. Het gedrag van mensen veranderen

Inwendige prikkel

Uitwendige prikkel

angst

honger

geur

geluid

dorst

kou

verliefdheid

licht

woede

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Wat is de prikkel en de respons voor de leeuw?

Respons

Prikkel

Wat is de prikkel en de respons voor de buffel?

Respons

Prikkel

Is dit een ethogram
en/of een protocol?

1. Zowel een ethogram als een protocol
2. Ethogram
3. Protocol
4. Geen van beiden

Waar zie je hier een voorbeeld van?

1. Inwendige prikkel
2. Uitwendige prikkel
3. Sleutelprikkel
4. Supranormale prikkel

volgende les

basisstof 3!!