Examentraining kerndoel 11 biologie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

Reageren op prikkels(Bi K11)

Prikkels en impulsen

Prikkels

Prikkels: Alle veranderingen in je omgeving waar je op kan reageren. 

- Inwendige prikkels

- Uitwendige prikkels 

Adequate prikkels

• Juiste prikkel bij het juiste zintuig

Onthouden

1. Zintuigcellen vangen de prikkel uit de omgeving op en zetten de prikkel om in een impuls. 
2. Een impuls is een elektrisch stroompje dat 
3. door zenuwen gaat van het zintuig naar de hersenen of van de hersenen naar de spier.

Drempelwaarde

Als een prikkel te klein is, dan kan het zintuig het niet waarnemen.

De prikkel is beneden de DREMPELWAARDE.

De drempelwaarde is bij verschillende organismen anders: een hond kan beter horen dan een mens.

Gewenning

Je went aan prikkels, je reageert er na verloop van tijd niet meer op.

Voorbeelden:

- Je hoort de klok niet meer tikken.

- Je voelt niet meer dat je een horloge, oorbellen, ring of kleding 
   draagt.

-  Als je naast het spoor woont hoor je treinen niet meer.

Verschillende prikkels

• Zintuigen zetten prikkels om in impulsen. 
• Een impuls is een elektrisch stroompje door een zenuw naar de hersenen gaat.
  
• impulsen gaan door het zenuwstelsel, ze zetten de hersenen of het ruggenmerg aan het werk.
  

Typen zenuwcellen

Bewuste reactie

Voorbeeld: 

1. je wordt geduwd , 
2. je kijkt  
3. duwt terug.

De hersenen bepalen wat er gebeurt en geven een impuls af naar een spier

Bewuste beweging (via de hersenen)

Reflex

Prikkel -> impuls -> gevoelszenuwcel -> schakelzenuwcel -> bewegingszenuwcel -> Spier/klier reageert

Onbewuste beweging= Reflex (niet via de hersenen)

Bewuste reactie 

zintuig - gevoelszenuwcellen - ruggenmerg/hersenstam - hersenen       
                                          REACTIE  

ruggenmerg/hersenstam - bewegingszenuwcellen - spieren/klieren

 Reflex is een vaste, onbewuste reactie op een zeer sterke prikkel

Functies van een reflex: onbewust regelen van motoriek, snel reageren bij kans op onverwachte beschadiging van het lichaam

• Bij een reflex reageert het ruggenmerg en niet de hersenen
  
• Alleen bij een zeer sterke prikkel
  

Terugtrekreflex; 

Strekreflex; Kniepeesreflex; 

Pupilreflex; 

reflexen/reflexboog

Hoe zitten je hersenen in elkaar?

Hersenen bestaan uit drie delen:

- grote hersenen

- kleine hersenen

- hersenstam

Hersenen

Het oog

- Adequate prikkel: licht

Pupil en Iris: regelen lichtinval

Netvlies: lichtreceptoren

(kegeltjes en staafjes)

Netvlies en lens: scherp beeld

Pupilreflex

scherp zien

bolle lens: 

voorwerp van dichtbij scherp
platte lens: 

voorwerp van veraf scherp

accommoderen:

het platter en boller maken van de ooglens

Netvlies

Staafjes

- Het zien van contrasten in zwart-wit-grijs

- Lage drempelwaarde

- Ze worden gebruikt in schemer en licht

- Verspreid over het hele netvlies, maar niet in de gele vlek

Kegeltjes

- Het zien van kleur

- Hoge drempelwaarde

Ze worden gebruikt in het licht

- Liggen vooral in de gele vlek en de directe omgeving daarvan

Onderdelen van het oor 

Het oor: de weg van het geluid

Evenwichtsorgaan

Het evenwichtsorgaan zorgt ervoor dat je weet wat boven, onder, links en rechts is.

Hormoonstelsel

Hormonen regelen langzame processen:

• groei, 
  
• ontwikkeling, 
  
• stofwisseling  
  
• voortplanting
  

Hoe werken hormonen?

• Wat zijn hormonen?
  
• Hormonen zijn regelstoffen

• Hormoonklieren maken deze stoffen
• Bij signaal (van zenuwcel of ander hormoon) 
• geven de cellen stoffen af aan het bloed

Verschil hormoonklier/ verteringsklier

Verteringsklier: 

maakt verteringssap

heeft een afvoerbuis om het verteringssap af te voeren

Hormoonklier:

maakt hormonen

Heeft geen afvoerbuis: geeft hormonen af aan het bloed

Hormonen die je moet kennen:

1  Hormoon  van de hypofyse

3 Schildklierhormoon

5 Adrenaline

6 Insuline

6 Glucagon

7 Vrouwelijke geslachtshormonen

8 Mannelijke geslachtshormonen

Hypofyse

1. De hypofyse is een hormoonklier in de hersenen.
   
2. Het maakt het groeihormoon
   
3. De hypofyse beïnvloedt andere hormoonklieren (zoals de geslachtsorganen)
   

Hypofyse: productie van hormonen voor regeling groei, beïnvloeden van andere hormoonklieren 

9.1 

Schildklier

• De schildklier maakt schildklierhormoon: 
  
• Schildklierhormoon regelt verbranding in de cellen
  
• Te weinig schildklierhormoon: Je bent koud en moe en wordt dikker.
  
• Te veel schildklierhormoon: Je hebt het warm, bent bewegelijk, valt af.
  

De bijnier

• De bijnier ligt boven de nier
  
• De bijnier maakt adrenaline
  
• Adrenaline = paniekhormoon
  

Zorgt voor:

=> snellere hartslag

=> snellere ademhaling

=> meer verbranding

Dus meer energie

geslachthormonen vrouw

• worden aangestuurd door de hypofyse
  
• worden gemaakt in de eierstokken
  
• Zorgen voor de secundaire geslachtsorganen
  
• regelen menstruatie
  

geslachthormonen man

• worden aangestuurd door de hypofyse
  
• worden gemaakt in de teelballen
  
• Zorgen voor de secundaire geslachtsorganen (zoals zwaardere spieren)
  
• testosteron
  

De eilandjes van Langerhans produceren insuline en glucagon

voor constanthouding bloedsuikerspiegel

(zorgt ervoor dat er altijd ongeveer evenveel suiker 

in je bloed is)

Eilandjes van Langerhans

Hormoon 1

Insuline

Hormoon 2

Glucagon

insuline

• Als je teveel glucose in je bloed hebt wordt insuline afgegeven. 
• insuline zorgt ervoor dat glucose als glycogeen wordt opgeslagen in de spieren en lever. Dit wordt dan bewaard voor later.
  
• De hoeveelheid suiker in je bloed is nu lager!

             glucose => glycogeen

glucagon

• Als je te weinig glucose in je bloed hebt wordter glucagon afgegeven.
  
• Glucagon zorgt ervoor dat glycogeen wordt omgezet in glucose.
  
• De hoeveelheid suiker in je bloed wordt hoger.
  

          glycogeen => glucose