Werkwoordspelling

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo
• Leerjaar 1-4

Werkwoordspelling

Inhoud

- PW Taalverzorging - Werkwoordspelling

- Weten en kunnen per paragraaf en uitleg

- Leren / oefenen

PW Taalverzorging: Werkwoordspelling

Het proefwerk gaat over het onderdeel Taalverzorging werkwoordspelling. Dit zijn paarse paragrafen in je boek. Let op dat je de juiste paragrafen leert.

HS 1 Taalverzorging: persoonsvorm tt en vt

HS 2 Taalverzorging: hoofdletters en leestekens

HS 3 Taalverzorging: voltooid deelwoord

HS 5 Taalverzorging: lastige werkwoorden

HS 6 Taalverzorging: werkwoordspelling

HS 1: Kennen en kunnen

HS 1 Taalverzorging: persoonsvorm tt en vt

• Je weet de regels voor het spellen van persoonsvormen in de tegenwoordige tijd en kunt deze op de juiste wijze toepassen.
• Je weet het verschil tussen zwakke en sterke werkwoorden
• Je weet de regels voor het spellen van persoonsvormen in de verleden tijd en kunt deze op de juiste wijze toepassen.

Persoonsvorm Tegenwoordige tijd 

Als de persoonsvorm (pv) in de tegenwoordige tijd staat, zijn er 3 mogelijkheden:

1. stam (hele werkwoord -en) 

bijv. denken -en --> denk

2. stam+t (hele werkwoord -en +t)

bijv. denken -en --> denk + t --> denkt

3. Hele werkwoord 

bijv. denken

Persoon	Regel	Voorbeeld	Let op!
ik	stam (hele ww -en)	denken - ik denk lopen - ik loop vinden - ik vind	Je spelt de ik-vorm zo, dat de klank gelijk blijft. Soms komt er een klinker bij (maken - maak) Of gaat er een medeklinker af (passen - pas) Ook eindigen woorden nooit op z of v (verven - verf)
jij (pv vóór jij) jij (pv achter jij)	stam stam + t	Bedenk jij een oplossing? Jij bedenkt een oplossing	Hoor je geen verschil (raad jij, jij raadt?) Vervang de pv dan in je hoofd door het ww lopen (loop jij, jij loopt) Als je bij loopt een t schrijft, schrijf je dat bij een ander ww ook!
hij/zij/het	stam + t	Thomas heeft verloren De plant groeit goed
wij	hele werkwoord	Wij verdenken hem van diefstal

Voorbeelden:

Persoonsvorm verleden tijd

Verschil tussen zwakke en sterke werkwoorden:

Zwakke werkwoorden --> veranderen niet van klank in de verleden tijd. (werken - werkten / lachen - lachten / dromen - droomden) Vaste regel: stam+de(n) of stam+te(n)

Sterke werkwoorden --> veranderen wel van klank in de verleden tijd. (doen - deden / zingen - zongen / denken - dachten) Deze schrijf je zo kort mogelijk op. 

Zwakke werkwoorden in de vt

Enkelvoud ( is er maar 1 van; de man, men, het aquarium, iedereen): 

Ik-vorm + de óf Ik-vorm + te

Meervoud (zijn er meerdere; mensen, de schriften, mijn klasgenoten, de scholen): 

Ik-vorm + den óf Ik-vorm + den

Om te bepalen of het -de(n) of -te(n) moet zijn:

1. Hele werkwoord min -en. Wat is de laatste letter? (bijv verven = verv = V)

2. Kijk of die letter in 't sexy fokschaap zit.

3. Zit de letter erin? Dan schrijf je het met -te(n). Zit de letter er niet in? Dan schrijf je het met -de(n).

Dus:

     Zit de laatste letter van het hele werkwoord -en WEL in 't kofschip?        schrijf dan          -te / -ten                             fietsen                 fietste

      Zit de laatste letter van het hele werkwoord -en NIET in 't kofschip?        schrijf dan         -de / -den                               verven              verfde

Weten en kunnen

HS 2 Taalverzorging: hoofdletters en leestekens

• Je weet wat de regels zijn voor het gebruik van hoofdletters en kunt deze op de juiste wijze toepassen.
• Je weet wat de regels zijn voor het gebruik van punten, vraagtekens en uitroeptekens en kunt deze op de juiste wijze toepassen.
• Je weet wat de regels zijn voor het gebruik van komma's en kunt deze op de juiste wijze toepassen.

Hoofdletters

Hoofdletters:

• Aan het begin van een zin (De uitzending begint om acht uur.) 
• Als de zin met ’s begint, verschuift de hoofdletter ( ’s Morgens ben ik vrolijk. )

• Bij namen: Jan Wouters, Coolsingel, Breda, PSV, Audi, Pasen, Nutella.
  

• Bij woorden die van namen zijn gemaakt: Noord-Brabantse, Marokkaanse.
  

Let op: namen van dagen (donderdag), maanden (oktober), seizoenen (herfst) en windstreken (westen) krijgen geen hoofdletter.

Hoofdletters

Punten, vraagtekens en uitroeptekens:

• Je eindigt een gewone zin met een punt. (We eten vanavond patat.)
• Een vraag eindigt met een vraagteken. (Eten we vanavond patat?)
• Als je meer nadruk wilt geven aan een zin gebruik je een uitroepteken (boos of juist heel blij bijvoorbeeld) (We eten vanavond patat!)

Hoofdletters

Komma's:

• In een zin met twee persoonsvormen naast elkaar.
  

– Als jij de hond uitlaat, zet ik thee.

• Voor voegwoorden: omdat, maar, terwijl, zodat, nadat, toen, want, voordat. Let op: bij het voegwoord 'en' gebruik je géén komma!

– Ik wil graag naar Noorwegen op vakantie, omdat daar fjorden zijn.

– De hond rent blij naar buiten en springt in de sloot.

• Tussen de delen van een opsomming (behalve voor het woord 'en'):

– Ik kocht nieuwe schoenen, een pet, een trui en drie paar sokken.

HS 3: Weten en kunnen

HS 3 Taalverzorging: voltooid deelwoord

• Je kunt het voltooid deelwoord herkennen in een zin
• Je weet de regels voor het spellen van het voltooid deelwoord en kunt deze op de juiste wijze toepassen

Voltooid deelwoord

Een voltooid deelwoord staat altijd samen met een persoonsvorm in de zin. 

Het geeft aan dat een bepaalde gebeurtenis afgerond is.

Hij speelt (persoonsvorm tt = speelt)

Hij speelde (persoonsvorm vt = speelde)

Hij heeft gespeeld (persoonsvorm tt = heeft & voltooid deelwoord = gespeeld)

Voltooid deelwoord

Hoe maak je het voltooid deelwoord?

1. Het voltooid deelwoord bestaat uit de stam (ik-vorm): maak

2. Voor de stam komt ge-, be-, her-, ver-: ge-maak

3. Aan het einde komt een -d of -t:  ge-maak-t

Hoe weet je nu of je een -t of -d moet kiezen?

1. Maak het woord langer --> gemaakTE (je hoort een T dus schrijf je een T)

2. Lukt dat niet? (Bijvoorbeeld bij reizen) Kijk dan naar de laatste letter van de stam (hele ww -en) = reiz = Z en check of de letter in 't sexy fokschaap staat. 

Staat het erin? Dan schrijf je het met een T. 

Staat het er niet in? Dan schrijf je het met een D. (gereisd)

Voltooid deelwoord

/

/

HS 5: Weten en kunnen

HS 5 Taalverzorging: lastige werkwoorden

• Je weet bij welke werkwoorden het voltooid deelwoord en de persoonsvorm lastig te onderscheiden zijn.

Lastige werkwoorden

Sommige werkwoorden zijn erg lastig. Bij deze werkwoorden de persoonsvorm tegenwoordige tijd en het voltooid deelwoord klinken hetzelfde, maar schrijf je anders. Het gaat om de werkwoorden die bijvoorbeeld beginnen met ge-, be-, ver-, ont-, her- of over-. De spellingschecker haalt deze fouten er niet uit.

Er gebeurt altijd wel wat --- Er is van alles gebeurd.

Tom verdient veel geld --- Tom heeft veel geld verdiend.

Isa overlegt met haar vrienden --- Isa heeft met haar vrienden overlegd.

Bekijk het filmpje voor meer uitleg!

https://youtu.be/Yb5g6ZOdrk4

HS 6: Weten en kunnen

HS 6 Taalverzorging: werkwoordspelling

• Je weet hoe je te werk moet gaan bij het spellen van werkwoorden en kunt gebruik maken van het werkwoordspellingschema.

Werkwoordspellingschema

Stappenplan:

1. Bepaal de werkwoordsvorm (persoonsvorm-tt / persoonsvorm-vt / voltooid deelwoord?)

2. Is het een voltooid deelwoord? Pas dan de regels toe voor het voltooid deelw )

3. Is het een persoonsvorm? Bepaal het onderwerp (wie voert het uit? - wie/wat + pv)

3. Kan ik het onderwerp vervangen door ik - jij - hij/zij/het - wij/zij/jullie ?

4. Pas dan de bijbehorende regel toe.

Werkwoordspellingschema

Stappenplan - Voorbeeld

De stenen uit het aquarium _____ (kosten) vorige week een hele hoop geld.

1. Bepaal de werkwoordsvorm (Kan er een vraagzin van maken: Kosten de stenen uit het aquarium een hele hoop geld? --> persoonsvorm. & verleden tijd (vorige week!)

3. Is het een persoonsvorm? Bepaal het onderwerp (wie voert het uit? - wie/wat + pv) wie of wat kosten? --> De stenen uit het aquarium.

3. Kan ik het onderwerp vervangen door ik - jij - hij/zij/het - wij/zij/jullie? ZIJ 

4. Pas dan de bijbehorende regel toe. Stam+ -ten = Kostten

Leren / oefenen

Bekijk het filmpje voor extra uitleg en vraag je docent om extra oefeningen ter voorbereiding op je proefwerk!

https://youtu.be/JiNs794-QF0

Werkwoord als bijv.nw.

Sommige woorden zijn afgeleid van een werkwoord. 

Ik ben altijd de gebeten hond. (van een vdw)

De bijtende hond werd gevangen door zijn baas. (van een odw)

Schrijfwijze: altijd zo kort en eenvoudig mogelijk. 

Werkwoord als bijv.nw.

Voltooid deelwoord op -en? --> bnw ook op -en 

               De deur is gesloten. --> De gesloten deur. 

Voltooid deelwoord op -d of -t? --> bnw maken door +e en zo kort mogelijk.

Het ... (verbreden) fietspad is mooi aangelegd.

De ... (verbazen) man zat achter in de klas te kijken naar de geweldige docent.

De ... (blaffen) hond trok aan de lijn.

Ik (waxen) mijn benen gisteravond.

De buren hebben hun eigen truien (breien)

Hoe oud (worden) je tante morgen?

De (vergroten) foto hangt aan de muur.