LITERATUURGESCHIEDENIS DE VERLICHTING

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

DE ACHTTIENDE EEUW

DE VERLICHTING

De verlichting is een stroming uit de
... eeuw ?

Waarom noemen we deze periode de Verlichting ?

De verlichting wordt ook wel.......... genoemd.

1. Pruikentijd
2. Sloffentijd
3. Corsettentijd
4. Tijdperk van de rede

500-1500

1500-1600

1700-1800

1800-1850

Middeleeuwen

Romantiek

Renaissance

Verlichting

Welk conflict heerste in de achttiende eeuw?

1. Franse tegen Nederlandse schrijvers
2. de burgers tegen de boeren
3. de patriotten tegen de prinsgezinden
4. de Bataven tegen de stadhouders

Nederlandse taal in de verlichting

Intensiever hoofdlettergebruik

Naamvalsspelling (mijne Tante, Majesteits karacter)

Ander d/t-gebruik (werdt, gebelt)

Dubbele klinkers (eene, bezeetene)

Wisseling y/ij: Wyf,gy.

Wisseling s/sch: paarschen, mensch.

Wisseling ch/g: knegt

Wisseling c/k: karacter

Wisseling i/ij: goeije

Intensiever gebruik van de circonflex: weêr (weder)

Interpunctie:intensiever gebruik van leestekens zoals de komma en het gedachtestreepje.

Nederlandse taal in de verlichting

Hierna zie je een reproductie van Sara Burgerhart uit 1782. Zoek vijf voorbeelden waarin de spelling verschilt van onze huidige spelling.

DE VERLICHTING

• geeft de literatuur weer een nieuwe impuls
• ook wel rationalisme genoemd
• vrijheid, gelijkheid en broederschap
• iedereen gelukkig
• ratio brengt verlichting in de duisternis van 
   maatschappelijke wantoestanden

DE VERLICHTING

• In Nederland trekt
   vooral Justus van Effen
   de aandacht met zijn
   tijdschrift
  "De Hollandsche Spectator"

DE VERLICHTING

de rationalisten willen de maatschappij veranderen

en dus invloed uitoefenen op de openbare mening

daarom schrijven zij vooral voor de burgerij die zij

tot een democratischer levenshouding willen inspireren

door middel van hun tijdschriften

DE VERLICHTING

• de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
• zijn Betje Wolff en Aagje Deken pleitbezorgers
• en zeker Hiëronymus van Alphen

DE VERLICHTING

• Rond 1770 begint het gevoel weer een belangrijke plaats 
   in te nemen naar de buitenlandse voorbeelden van
• Goethe en Rousseau
• ook hier zijn Betje Wolff en Aagje Deken belangrijk
• deze gevoelsstroming wordt gezien als een vroege uiting
   van de romantiek

literaire uitingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel
  
• essay of betoog
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• briefwisselingsroman
• imaginaire reisverhalen

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

literaire uitingen in de 18e eeuw

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

DE VERLICHTING: imaginaire reisverhalen

• Enorm populair
• Reis naar een denkbeeldig land
  
• Mogelijkheid tot kritiek op eigen land en tijd
• En zich te verschuilen achter: 'neeeee, gaat over iets hééél anders....'

Imaginaire reisverhalen

- verhaal over een reis naar een denkbeeldig land

- maatschappijkritiek --> populair bij Verlichtingsschrijvers

- want: via een denkbeeldig land kon een schrijver situaties in zijn eigen land bekritiseren

- satirisch

Reize door het Aapenland van Gerrit Paape

Pieter Langendijk

• komt uit Haarlem
• schrijft blijspelen en kluchten
• bespot allerlei vormen van bedrog
• "Het wederzijds huwelijksbedrog".

Hubert Corneliszoon Poot

melancholische natuurpoëzie

voorloper van de romantiek

Justus van Effen

"De Hollandsche Spectator"

bestemd voor burgerij.

In dit tijschrift kunnen zij

hun stem laten horen.

Van Effen heeft vooruitstrevende

standpunten

Hiëronymus van Alphen

"Proeve van kleine gedigten voor kinderen"

moderne opvoeding

het kind moet zelf inzien wat het doen en laten kan

geen dwang

vrijere opvattingen over de opvoeding in brede kring

Het bekendste versje is "De Pruimenboom".

De pruimenboom

Jantje zag eens pruimen hangen,

 
o! als eieren zo groot. 

 
't Scheen, dat Jantje wou gaan plukken, 

 
schoon zijn vader 't hem verbood. 

 
Hier is, zei hij, noch mijn vader, 

 
noch de tuinman, die het ziet: 

 
Aan een boom, zo vol geladen, 

 
mist men vijf zes pruimen niet. 

 
Maar ik wil gehoorzaam wezen, 

 
en niet plukken: ik loop heen. 

 
Zou ik, om een hand vol pruimen, 

 
ongehoorzaam wezen? Neen. 

 
Voord ging Jantje: maar zijn vader, 

 
die hem stil beluisterd had, 

Kwam hem in het loopen tegen

 
voor aan op het middelpad. 

 
Kom mijn Jantje, zei de vader, 

 
kom mijn kleine hartedief! 

 
Nu zal ik u pruimen plukken; 

 
nu heeft vader Jantje lief. 

 
Daar op ging Papa aan 't schudden, 

 
Jantje raapte schielijk op; 

 
Jantje kreeg zijn hoed vol pruimen, 

 
en liep heen op een galop.

Welke deugd prijst Hiëronymus van Alphen aan in het gedicht 'De pruimenboom' ?

Waarom kun je Jantje een echt kind van de verlichting noemen?

Wat behoort tot de typische literatuur van de Verlichting?

1. moraliserende geschriften
2. didactische geschriften
3. sprookjes
4. abstracte geschriften

De literatuur in de 18e eeuw is beïnvloed door:

1. de burgerij
2. de verlichting
3. de romantiek
4. de kinderen

De Hollandsche Spectator wordt uitgegeven door:

1. Pieter Langendijk
2. Hubert Corneliszoon Poot
3. Jean Jacques Rousseau
4. Justus van Effen

Een toneelstuk waarin allerlei opvattingen en gewoontes bespot worden, noemen we:

1. een burgerklucht
2. een burgerblijspel
3. een zedenblijspel
4. een zedenklucht

Het spectatoriaal tijdschrift richt zich vooral op:

1. burgers
2. vrouwen
3. kinderen
4. dichters

"Het wederzijds huwelijksbedrog" is geschreven door:

1. Hubert C. Poot
2. Jean J. Rousseau
3. Pieter Langendijk
4. Justus van Effen

H.C. Poot is vooral bekend van zijn:

1. streekromans
2. melancholische essays
3. natuurpoëzie
4. didactische poëzie

Hiëronymus van Alphen vindt dat kinderen:

1. slim moeten zijn
2. netjes moeten zijn
3. braaf moeten zijn
4. vrij moeten zijn

Betje Wolff is een vrouw:

1. die de emancipatie hoog in het vaandel heeft staan
2. die het geloof hoog in het vaandel heeft staan
3. die het amusement hoog in het vaandel heeft staan
4. die de vrijheid hoog in het vaandel heeft staan

De wijze les die we leren uit "Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart" is dat:

1. Jantje zijn eigen inzicht volgt
2. Jantje zijn vader gehoorzaamt
3. Jantje goed opgevoed is
4. Jantje een keurige jongen is