11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op...

11.4 Je lijkt op... 

Herhaling

In het kort kijken we terug naar hoofdstuk: 

11.1 Man en vrouw

11.2 Bevruchting

11.3 Zwangerschap

Vanaf welk moment zijn meisjes en jongens vruchtbaar?

1. Meisjes ongeveer vanaf eerste menstruatie. Jongens hun hele leven.
2. Meisjes en jongens hun hele leven.
3. Meisjes ongeveer vanaf eerste menstruatie. Jongens vanaf hun eerste zaadlozing.
4. Jongens vanaf hun eerste zaadlozing. Meisjes hun hele leven.

Tot wanneer zijn meisjes en jongens vruchtbaar?

1. Beide tot ongeveer 50, de overgang.
2. Dat ligt eraan hoeveel zaadlozingen een man heeft. Vrouwen tot de overgang.
3. Vrouwen en mannen tot ze dood gaan.
4. Vrouwen tot de overgang en mannen tot ze dood gaan.

Wat gebeurt er met een eicel als deze niet bevrucht wordt?

1. Die verlaat het lichaam via de menstruatie. Dat is het rode wat je ziet.
2. Die blijft in leven tot de volgende eicel gaat rijpen
3. Die verandert in het gele lichaam
4. Die sterft af en wordt opgenomen door het lichaam van de vrouw

De hoeveelheden zuurstof, koolstofdioxide en glucose in het bloed van een navelstrengader worden vergeleken met die in een navelstrengslagader.

Welke van de volgende stoffen komt of welke komen in het bloed van een
navelstrengslagader in hogere concentratie voor dan in het bloed van een navelstrengader?

1. Alleen zuurstof
2. Alleen koolstofdioxide
3. Zuurstof en glucose
4. Koolstofdioxide en glucose

11.4 Je lijkt op... (les 1)

Leerdoelen - 11.4 deel 1

- Je kunt uitleggen dat chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen

- Je kunt uitleggen hoe mensen eigenschappen doorgeven via chromosomen.

- Je kunt uitleggen dat bepaalde chromosomen het geslacht van een mens bepalen.

DNA

Chromosomen: draden in de kern van elke cel.

Je hebt 23 chromosomenparen, 23 van je vader en 23 van je moeder. Er zitten dus 46 chromosomen in elke cel.

Alle chromosomen samen noem je het genoom.

DNA bevat alle erfelijke informatie

Waar zit jouw bouwbeschrijving

Alle chromosomen netjes gerangschikt per paar.

DNA

DNA: stof waaruit je chromosoom bestaat
DNA bevat alle informatie om jou te maken
De informatie op het DNA is verdeeld in stukjes: de genen. Bijv voor haarkleur, oogkleur, etc.

Waardoor lijk je op je ouders?

In voortplantingscellen  zitten 23 chromosomen,

Wanneer de kern van de eicel en de kern van de

zaadcel (de bevruchting) samensmelten,

heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 

Je krijgt dus de helft van de chromosomen van

je vader en de helft van je moeder.

Omdat de eigenschappen in deze chromosomen

zitten lijk je dus op je vader en op je moeder.

Geslachts-chromosomen

Eerste 22 chromosoomparen zijn ongeveer hetzelfde.

Het 23e paar kan 2 vormen hebben: 

een X-vorm en een Y-vorm.

XX = het een vrouw.

XY = het een man.

De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Jongen of meisje?

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken: opdrachten 

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning

11.4 Je lijkt op... (les 2)

Herhalen vorige les 

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Waardoor wordt het geslacht van de baby bepaald?

1. De zaadcel
2. De eicel
3. Door zowel de zaadcel als de eicel
4. Geen idee

Leerdoelen 11.4 - deel 2

- Je kunt uitleggen hoe eigenschappen op de chromosomen zitten

- Je kunt uitleggen hoe het uiterlijk van een mens bepaald wordt.

- Je kunt uitleggen hoe aangeboren aandoeningen ontstaan en hoe deze kunnen worden opgespoord. 

DNA, gen en allel

Van groot naar klein:

Chromosoom: draden van DNA in de celkern

Gen: stukje DNA dat codeert (informatie geeft) voor één erfelijke eigenschap (bijv. haarkleur)

Allel: variant van een gen (bijv. allel voor bruin haar)

Allel

Gen bestaat uit 2 allelen, want chromosomen komen voor in paren.

Allelen kunnen verschillen per chromosoom

Bijvoorbeeld: Gen voor haarkleur

Allel 1: blond, allel 2: bruin

Genotype en fenotype

De informatie op jouw genen (in je DNA) noem je je genotype.

Wat je ''ziet'' van een bepaalde eigenschap noem je je fenotype.

Bijv. blauwe ogen, bruine ogen, wel bepaalde ziekte of niet, etc.

genotype

fenotype

fenotype kun je veranderen

Erfelijke en niet-erfelijke eigenschappen

Erfelijke eigenschappen: eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.

Aanleg: ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk.

Niet-erfelijke eigenschappen: worden helemaal bepaald door je omgeving.

Aangeboren aandoeningen

Aangeboren aandoeningen kunnen door verschillende oorzaken ontstaan:

• "Fout" in chromosomen of genen
• Te veel chromosomen: syndroom van Down (vader of moeder geeft 2x chromosoom 21. Hierdoor zijn er daarvan uiteindelijk 3 ipv 2)
• Genen zijn beschadigd

Prenataal onderzoek

Standaard: echo

Bij twijfels over de gezondheid van de foetus:

- vruchtwaterpunctie: cellen uit het vruchtwater worden onderzocht

- vlokkentest: cellen uit de placenta worden onderzocht 

Maken

Eerste 8 minuten in stilte

Zelf bestuderen/doorlezen: 11.4

Maken: opdracht

Klaar? Nakijken -> antwoorden staan op itslearning, daarna maken samenvatting of testjezelf (11.2 t/m 11.4)

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Genotype
2. Fenotype

Heel creatief zijn

1. Erfelijk
2. Aangeboren
3. Aanleg

Welke geslachtschromosomen hebben jongens?

1. XX
2. XY
3. YY

Welke van de vier beweringen over geslachtschromosomen is juist?

1. geslachtschromosomen komen voor in alle cellen
2. Geslachtschromosomen komen alleen voor in voortplantingscellen
3. Alle chromosomen in een voortplantingscel zijn geslachtschromosomen
4. Alle chromosomen in alle cellen van de voortplantingsorganen zijn geslachtschromosomen

Welke geslachtschromosomen kunnen niet voorkomen

Je ziet hier de chromosmen van een.....?

1. Gewone lichaamscel
2. Geslachtscel

Een allel is een variant van een.......

1. fenotype
2. DNA
3. gen
4. chromosoom

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Hiernaast zie je een chromosomenportret. Heeft deze persoon het syndroom van Down?

1. ja
2. nee