1F/2F Thema 1 H6 Taalverzorging

Thema 1 H6 Taalverzorging

Onderwerp

Thema 1 In je vrije tijd

Doelstellingen

- woordsoorten

- lidwoord

- zelfstandig naamwoord

- bijvoeglijk naamwoord

- werkwoord

- werkwoordspelling

- infinitief

- voltooid deelwoord

H6 Taalverzorging

Je leert over woordsoorten en werkwoordspelling.

ontleden

Het ontleden van zinnen kun je op 2 manieren doen: ontleden naar woordsoorten en naar functies van zinsdelen. 

In dit hoofdstuk houden we ons bezig met woordsoorten.

Woordsoorten

Elk woord in een zin behoort tot een woordsoort.

De meest bekende woordsoorten zijn:

lidwoord, zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord,

werkwoord en voorzetsel

het lidwoord

Het Nederlands kent 3 lidwoorden: de, het en een.

Het lidwoord hoort bij een zelfstandig naamwoord.

de trainer / het stadion / de wedstrijd

'de' en 'het' noemen we bepaalde lidwoorden, 'een' is een onbepaald lidwoord. 

het zelfstandig naamwoord

Het zelfstandig naamwoord (ZN) is een woord voor iets of iemand. 

Je gebruikt ze voor: dieren, mensen, dingen, plaatsen en (eigen)namen.

Bij een zelfstandig naamwoord hoort een lidwoord. Het lidwoord staat voor het zelfstandig naamwoord. 

het zelfstandig naamwoord

Het zelfstandig naamwoord kun je meestal in het meervoud zetten.

- de sporttas - de sporttassen

- het team - de teams

het zelfstandig naamwoord

Je kunt een woord dus testen, om te zien of het woord een zelfstandig naamwoord (ZN) is. 

- Kun je een lidwoord voor het woord zetten: de, het of een?

(uitzondering voor namen kun je geen lidwoord zetten. zoals Den Haag en Pieter)

- Kun je het woord in meervoud zetten?

(tafels handen, vliegtuigen, banken)

Het bijvoeglijk naamwoord

Het bijvoeglijk naamwoord zegt iets over of vertelt iets over een zelfstandig naamwoord. Het bijvoeglijk naamwoord staat vaak tussen het lidwoord en het zelfstandig naamwoord.

- de dure voetbal

- het grote team

- een ernstige blessure

Het bijvoeglijk naamwoord

Bijvoeglijk naamwoord hebben een eigen spellingsregel.

- DE-WOORDEN: de voetbal, de dure voetbal, een dure voetbal

- HET-WOORDEN: het team, het grote team, een groot team

- de blessure wordt: een ernstige blessure

- het ongeval wordt: een ernstig ongeval

Het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord

Een bijzonder bijvoeglijk naamwoord is het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord. Deze vertelt je van welk materiaal het zelfstandig naamwoord is gemaakt. Vaak eindigt een stoffelijk bijv. nw op -en. 

- leer - De leren voetbal

- zilver - De zilveren medaille

- plastic - Een plastic lint (uitzonderingen)

Maken

Maak opdracht 6.01 t/m 6.04

Blz. 122-127

Het werkwoord

Het werkwoord vertelt wat iets/iemand aan het doen in.

Het werkwoord vertelt dus wat er gebeurt. 

- fietsen, rennen, racen

- aanmoedigen, concentreren, presteren

Het werkwoord

Het meisje eet een appel.

Wat doet het meisje? ETEN

Het werkwoord = eet

De hond springt in het water.

Wat doet de hond? SPRINGEN

Het werkwoord = springt

Het werkwoord

Werkwoorden zijn woorden die aangeven wat er gebeurt in een zin: de activiteit. Een activiteit moet je heel ruim opvatten. Het kan namelijk ook een activiteit zijn zonder actie. We noemen dat een 'toestand'. 

- Het boek ligt op tafel.

- De fiets staat tegen de muur. 

- Hij kan voetballen.

- Zij moet nog een poosje op de trein wachten.

Het werkwoord

Werkwoorden hebben 2 belangrijke kenmerken. 

1) Ze geven aan in welke tijd de activiteit gebeurt. 

- Het meisje eet een appel. Het meisje eet nu een appel (tegenwoordige tijd).

- Het meisje at een appel. Het meisje at gisteren/een kwartier geleden/vanmorgen.. een appel (verleden tijd). 

Het werkwoord

Werkwoorden hebben 2 belangrijke kenmerken. 

2) Ze geven aan of de activiteit door één of meer personen/dieren/dingen gedaan wordt.

We zeggen ook wel: of de zin in enkelvoud of meervoud staat.

- Het meisje eet een appel. Het meisje is één persoon (enkelvoud).

- De jongens eten een appel. De jongens is meer personen (meervoud)

Werkwoordspelling: infinitief

De INFINITIEF is een ander woord voor 'het hele werkwoord', dus zonder dat het werkwoord verandert. Het eindigt op -en of -n. Bijvoorbeeld: 

- praten, denken, gaan

- Ik wil daar niet over praten.

- Wij willen daar niet aan denken.

- Ik zal naar huis gaan.

Werkwoordspelling: infinitief

- Ik wil daar niet over praten.

- Wij willen daar niet aan denken.

- Ik zal naar huis gaan.

Je ziet in deze zinnen dat er nog een werkwoord staat. In de 1e en 2e zin is dit wil (willen) en in de 3e zin zal (zullen). Die werkwoorden geven in de zinnen dus wel enkelvoud/meervoud en de persoon aan. Dit noemen we HULPWERKWOORDEN, omdat ze de 'hulpjes' zijn van de infinitief. 

Werkwoordspelling: voltooid deelwoord

Het voltooid deelwoord is ook een werkwoordsvorm. Deze kent ook geen getal (enkelvoud of meervoud) en persoon. Ook staat het vaak achter in de zin. 

Een voltooid deelwoord wordt gebruikt als een activiteit voltooid is: als een activiteit gedaan is. 

Een voltooid deelwoord gaat altijd samen met de werkwoorden: hebben, zijn, worden

- Ik heb cake gemaakt.

- Ik ben gisteren getrouwd. 

- Mijn kleindochter wordt morgen gedoopt.

Werkwoordspelling: voltooid deelwoord

Een voltooid deelwoord begint vaak met GE- tenzij het werkwoord al begint met BE- ER- HER - VER- GE- en ONT-

- Ik heb begrepen.                                      - Ik heb dat erkend.

- Ik heb mij dat goed herinnerd.          -  Ik ben verhuisd. 

- Ik Ik heb dat gebruikt                            (we zeggen niet gegebruikt!)

- Ik heb ze gisteren ontmoet.

Werkwoordspelling: voltooid deelwoord

Een voltooid deelwoord spellen met -t of -d?

Om te weten of je een voltooid deelwoord met een -t of -de achteraan schrijft, neem je de volgende proef:

- De jongen heeft gespeeld (-d), want het is ook: De jongen speelde / De jongens speelden. 

- Het meisje heeft gekookt (-t), want het is ook: Het meisje kookte / De meisjes kookten. 

Werkwoordspelling: voltooid deelwoord

Sterke werkwoorden krijgen in het voltooid deelwoord een -n of -en

Dit zijn de werkwoorden die sterk veranderen in de verleden tijd:

- gaan - ik ga / ik ging / wij gingen --> Ik ben gegaan

- geven - ik geef / ik gaf / wij gaven --> Ik heb gegeven

- schrijven - ik schrijf / ik schreef / wij scheven --> Ik heb geschreven

- nemen - ik neem / ik nam / wij namen --> Ik heb genomen

Werkwoordspelling: de stam

Een werkwoord kan soms veranderen. Dit noemen we vervoegen. Bijvoorbeeld als je een werkwoord in de verleden tijd plaatst of als je het in een de ik-vorm plaatst. Om te kunnen weten hoe je een werkwoord moet veranderen heb je de STAM van het werkwoord nodig.

De stam van een werkwoord vind je door van het hele werkwoord -en eraf te halen. 

- lachen: lach                - zoeken: zoek

- springen - spring     

Werkwoordspelling: de stam

Soms gaat het werkwoord er raar uitzien als je -en er afhaalt. 

- reizen: reiz                - leven: lev     

- bukken: bukk           - pakken: pakk

- praten: prat              - maken: mak

Je ziet dat in sommige gevallen de STAM niet hetzelfde wordt geschreven als de ik-vorm.

- Reizen: ik reis / stam reiz

- Leven: ik leef / stam lev     

Werkwoordspelling: getal van het ww

Het werkwoord kan veranderen door de persoon (die de activiteit doet). We zeggen dan dat het werkwoord vervoegd wordt door HET GETAL VAN HET WERKWOORD.

Voorbeelden:

- Het meisje eet een appel.               - De meisjes eten een appel.

- De hond springt in het water.        - De honden springen in het water.

- Ik roep hem.                                           - Wij roepen hem.

Werkwoordspelling: werkwoorden vervoegen

1e persoon enkelvoud: ik lach (ik-vorm)

2e persoon enkelvoud: jij lacht (ik-vorm + t)

3e persoon enkelvoud: hij lacht / zij lacht / het lacht / u lacht / Bram lacht (ik-vorm + t)

1e persoon meervoud: wij lachen (infinitief / werkwoord met -en)

2e persoon meervoud: jullie lachen (infinitief / werkwoord met -en) 

3e persoon meervoud: zij lachen / de kinderen lachen / Bram en Lieke lachen (infinitief / werkwoord met -en) 

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Het werkwoord kan van tijd veranderen. Het werkwoord kan veranderen door aan te geven wanneer de activiteit wordt gedaan (nu of in het verleden). 

Gebeurt het nu? tegenwoordige tijd

Gebeurde het gisteren/vorige week/vorig jaar....? verleden tijd

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Tegenwoordige tijd: Bij het schrijven van een werkwoord in de tegenwoordige tijd, kun je meestal uitgaan van de ik-vorm en de hij-vorm (ik-vorm + t) in het enkelvoud en de wij-vorm voor het meervoud (ik-vorm + en). 

ik lach - hij lacht - wij lachen

ik land - hij landt - wij landen

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Verleden tijd: De verleden tijd kent 2 vormen. 

De spelling van zwakke werkwoorden (het werkwoord verandert nauwelijks in de verleden tijd).

maken: ik maakte - hij maakte - wij maakten

rennen: ik rende - hij rende - wij renden

De spelling van sterke werkwoorden (het werkwoord verandert sterk in de verleden tijd).  

nemen: ik nam - hij nam - wij namen

geven: ik gaf - hij gaf - wij gaven

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Sterke werkwoorden veranderen dus sterk van klank in de verleden tijd. Voor deze werkwoorden zijn geen spellingsregels. Je moet ze oefenen en uit het hoofd leren.  

rijden: ik reed / wij reden

stelen: ik stal / wij stalen

schrijven: ik schreef / wij schreven

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Zwakke werkwoorden kun je spellen met een regel. In deze regel gebruiken we 'T KoFSCHiP X 

Stap 1: pak de stam van het werkwoord (maken = mak). 

Stap 2: zoek de laatste letter van de stam in het woord 'T KoFSCHiP X

Stap 3: Zit deze laatste letter WEL in dit woord? Dan gebruik je -te voor enkelvoud en -ten voor meervoud.

DUS: Ik maakte, hij maakte, u maakte, wij maakten, jullie maakten, zij maakten 

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Zwakke werkwoorden kun je spellen met een regel. In deze regel gebruiken we 'T KoFSCHiP X 

Stap 1: pak de stam van het werkwoord (rennen = renn). 

Stap 2: zoek de laatste letter van de stam in het woord 'T KoFSCHiP X

Stap 3: Zit deze laatste letter NIET in dit woord? Dan gebruik je -de voor enkelvoud en -den voor meervoud.

DUS: Ik rende, hij rende, u rende, wij renden, jullie renden, zij renden 

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Bijzonderheden bij zwakke werkwoorden 

'T KoFSCHiP X 

Reizen - stam reiz = laatste letter niet in 'T KoFSCHiP X = reisden / reisden (-z zit er niet in!)

Leven - stam lev = laatste letter niet in 'T KoFSCHiP X = leefde / leefden (-v zit er niet in!)

Gooien - stam is gooi MAAR DIT IS EEN 'J-klank' EN GEEN 'I-klank'. De J zit niet in 'T KoFSCHiP X = gooide / gooiden

Andere voorbeelden zijn met de werkwoorden: verhuizen, aaien, leven....

 

Werkwoordspelling: tijd van het werkwoord

Naast de regel 'T KoFSCHiP X zijn er ook andere alternatieven, zoals 

'T FoKSCHaaP X (deze staat in ons lesboek) of 'T SeXyFoKSCHaaP

pokkeschoft

uitschuifkip

soft-ketchup

xtc-koffieshop

Ben je een van deze vormen al gewend? Blijf dit dan gerust gebruiken! Dit is ook prima!

 

Maken

Maak de opdrachten 6.04 t/m 6.12 

blz. 127-139