Les 3 kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 3

Thema 3 erfelijkheid en evolutie

herhalen Leerdoelen

Basisstof 2 genen

3.2.1 Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Bij iemand die heterozygoot voor een bepaalde eigenschap is komt het recessieve allel tot uiting in het fenotype

Bij iemand die heterozygoot voor een bepaalde eigenschap is komt het recessieve allel tot uiting in het fenotype

De ziekte van Huntington is een erfelijke aandoening die bepaalde delen van de hersenen aantast. In de afbeelding is van twee verschillende personen een chromosomenpaar afgebeeld. De allelen die bepalen of iemand de ziekte van Huntington wel of niet heeft, zijn gekleurd. De ziekte van Huntington is dominant.

Leerdoelen

Basisstof 3 kruisingen

3.3.1 Je kunt een kruisingsschema opstellen.

3.3.2 Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

een kruising

Als je twee dieren met elkaar nakomelingen laat krijgen, heet dat kruisen. 

Bij alle kruisingen in deze basisstof gaat het steeds om één erfelijke eigenschap (één gen).

Let op dominant geven aan we aan met een hoofdletter en recessief met een kleine letter.

homozygoot = 2 keer hetzelfde allel

heterozygoot = 2 verschillende allelen

generatie

Bij een kruising geef je de ouders aan met de letter P (Latijn: parentes = ouders). 

De eerste generatie nakomelingen geef je aan met F1 (Latijn: filii = kinderen). 

Een generatie zijn alle organismen in één laag van een reeks voortplantingen. 

P

F3

F2

F1

F

Kruisingschema

Een kruisingsschema is een tabel met alle mogelijke combinaties van allelen bij een kruising. Met een kruisingsschema kun je voorspellen wat de kans is dat een nakomeling een bepaald fenotype krijgt.

samen maken

Bij labradors is het allel voor een zwarte vacht (A) dominant over het allel voor een gele vacht (a). Een zwartharig vrouwtje dat homozygoot is voor de vachtkleur (AA), paart met een geelharig mannetje (aa). De nakomelingen (F1) paren ook weer met elkaar. Je wilt weten welke vachtkleur de labradors in generatie F2 kunnen hebben. Ook wil je weten hoe groot de kans is op elke vachtkleur in de F2. Hoe je het kruisingsschema van deze kruising maakt, zie je in het volgende stappenplan.

Stap 1 (P): bedenk wat de fenotypen en genotypen van de ouders zijn.

Stap 2 (geslachtscellen): bedenk welke allelen in de geslachtscellen van beide ouders kunnen voorkomen.

Stap 3 (F1): stel vast welk genotype en fenotype de nakomelingen kunnen hebben.

Stap 4: stel vast welk genotype en fenotype de dieren in de F2 kunnen hebben.

verhoudingen

Is één ouder heterozygoot (Aa) en de andere ouder homozygoot recessief (aa), dan krijg je de volgende genotypen, fenotypen en verhoudingen:

• genotypen Aa = 50%, aa = 50%

• verhouding genotypen Aa : aa = 1 : 1

• verhouding fenotypen 1 : 1

Zijn beide ouders heterozygoot (Aa), dan krijg je de volgende genotypen, fenotypen en verhoudingen:

• genotypen AA = 25%, Aa = 50%, aa = 25%

• verhouding genotypen AA : Aa : aa = 1 : 2 : 1

• verhouding fenotypen 3 : 1

huiswerk

Opdracht 1 t/m 8

BLZ