8.2 Een nieuwe samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Wat gaan we doen in deze les?

• we gaan enkele kenmerkende aspecten bespreken
• we gaan de werk- en leefomstandigheden van arbeiders in de 19e eeuw behandelen
• we gaan kennismaken met het liberalisme en 
• het socialisme, waarbij we dieper ingaan op de denkbeelden van Karl Marx
• De stof wordt behandeld aan de hand van:
• - lessonup
• - deel van een speelfilm (Daens)
• - cartoons
• - presentatie van 'Jortgeschiedenis'
• - opdrachten 2, 3, 4, 5 (blz. 150/151)

Dagindeling arbeider gedurende industriële revolutie

5 uur:                                Opstaan en eten
5.15:                                   Op weg naar de fabriek

5.20:                                  Aankomst in de fabriek

5.30-12.30:                     Werken

12.30:                                Pauze

12.40:                                Einde pauze, terug aan het werk

18.30:                                Einde werkdag

18.35:                                Terug naar huis 

18.40:                                 Eten

19.00:                                 Slapen

• Mannen na 19.00 veelal naar de kroeg 
• Vrouwen na 19.00 veelal huishoudelijke taken

Kenmerkende aspecten:

32. Discussies over de 'sociale kwestie'

34. De opkomst van emancipatiebewegingen

36. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen:

liberalisme, nationalisme, confessionalisme, socialisme en feminisme

Slechte leefomstandigheden:

• Door snelle industrialisatie > groei industriesteden. Gevolg:
• 'Sociale kwestie' = het armoedeprobleem:
• - slechte woonomstandigheden (vocht, kou, te klein, benauwd, geen sanitair)
• - slechte werkomstandigheden (lawaai, gevaarlijk, benauwd, geen rechten)
• - alcoholmisbruik 
• - kinderarbeid, geen scholing
• Houding regeringen: niet ingrijpen (liberalisme)
• 'de overheid moet zich zo weinig mogelijk bemoeien met de economie' :
• 'dan zal uiteindelijk iedereen ervan profiteren'.
• Wel: liefdadigheid (kerk en medemenselijkheid)

deel van de speelfilm Daens

(4 minuten)

sociale kwestie leidde

tot bezorgdheid bij velen:

• besmettelijke ziekten
• dronkenschap, geweld, prostitutie
• verval van (Chr) normen en waarden >
• 'neergang van de beschaving'
• reactie rijke burgerij:
• - publiekscampagnes (> goed gedrag)
• - opvoedingskampen
•                 vb: Veenhuizen

Pogingen om situatie arbeiders te verbeteren:

• vakbonden
• politiek-maatschappelijk stroming:
• socialisme:
• - emancipatiebeweging
• - verschilende richtingen oa:
• - sociaal democraten:
•    via parlement verbeteringen zoals:
•   uitkeringen, minumumloon, stemrecht
• - communisten:
•    dmv revolutie: Karl Marx

Karl Marx (1818 - 1886)

• afkomstig uit een (Duits) Joods Bourgeoisgezin 
• protesteerde tegen de sociale kwestie
• riep op tot revolutie door de arbeiders (proletariaat):
• 'proletariers aller landen, verenigt U''
• macht en bezittingen van de bourgeoisie zouden worden afgepakt
• hierna zou gewerkt worden aan de klassenloze, communistische samenleving (iedereen gelijke rechten/plichten/bezittingen)
• 'godsdienst is opium voor het volk' >
• hierdoor vervreemde hij zich van veel (gelovige) arbeiders 

Enkele cartoons van:

Albert Hahn

Opdracht: leg uit wat Albert Hahn heeft willen zeggen met de volgende cartoon:

cartoons

Albert Hahn

Waarom bleef de uitzichtloze toestand generatie op generatie bestaan?

1. Slechte lonen
2. Gebrek aan gezondheidszorg
3. Gebrek aan onderwijs
4. Slechte leefomstandigheden

Waarom deed de overheid weinig om de situatie te veranderen?

1. Ze vonden het geen overheidstaak
2. Ze vonden dat ze zo de economie verstoorden
3. Ze hadden te weinig belastinginkomsten
4. Nederland zat in een economische crisis

Wie probeerden wel om arbeiders te helpen?

1. Ziekenhuizen
2. Fabrikanten
3. Gemeentes
4. Individuele burgers

Waarom werden vakbonden opgericht?

1. Om samen sterk te staan tegen de regering
2. Om samen sterk te staan tegen de fabrikanten
3. Om samen sterk te staan tegen de politie
4. Om samen sterk te staan tegen ziektes

Waarom werden vakbonden verboden?

1. Ze riepen op tot geweld
2. Ze riepen op tot een revolutie
3. Ze belemmerden de vrije economie
4. Ze belemmerden het productieproces

Ten koste van wie zou de bourgeoisie steeds rijker worden?

1. Geestelijken
2. Rijken
3. Fabrikanten
4. Arbeiders

Hoe heet het boek van Marx en Engels?

1. Socialistisch Manifest
2. Communistisch Manifest
3. Liberaal Manifest
4. Confessioneel Manifest

Hoe heet de politieke stroming die opkwam voor arbeiders?

1. Socialisten
2. Confessionelen
3. Liberalen
4. Nationalisten

Wat was volgens Marx en Engels de oplossing voor de klassenstrijd?

1. Verkiezingen
2. Demonstraties
3. Nieuwe wetten
4. Revolutie

Hoe zouden volgens de sociaal- democraten de verschillen tussen rijk en arm verdwijnen?

1. Door een revolutie
2. Door belastingen
3. Door wetten
4. De verschillen verdwijnen niet

Via welk middel wilden de sociaal- democraten hun doel bereiken?

1. Algemeen kiesrecht
2. Gelijkheid
3. Socialisme
4. Revolutie