2.2 Rivieren van ijs

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

nos.nl

Lesdoelen

Aan het einde van de les:

• Je weet welke gevolgen een gletsjer heeft voor het landschap.
  
• Je weet hoe de Alpen eruitzagen tijdens en na de ijstijd.
  
• Je weet wat de kenmerken zijn van de bovenloop van de Rijn.

B118 IJstijden

IJstijd/Glaciaal: koude perioden in de geschiedenis van de aarde.

- Gemiddeld 5ºC kouder
- Sneeuw wordt samengedrukt tot ijs
- Gletsjer / ijskappen breiden zich uit
- Door grotere albedo nog kouder (wit weerkaatst zonlicht)

IJstijd -> interglaciaal -> ijstijd -> interglaciaal (warmere periode) 

Het ontstaan van gletsjers

Gletsjer: rivier van ijs die langzaam van de berghelling naar beneden glijdt. 

• IJstijd / glaciaal: alleen de toppen van

> 2000m hoog kwamen boven het ijs uit

• ontstaan Gardameer, Comomeer

In ijstijd valt veel neerslag als sneeuw. Door steeds ontdooien en bevriezen verandert sneeuw in firn: korrelige, overjarige en ijsachtige sneeuw -> firn hoopt zich op in firnbekken: het begin van een gletsjer

B119 Gletsjers

Een gletjser begint in een firnbekken: een verzamelplek voor sneeuw hoog in de bergen -> firn = korrelige sneeuw

Bij een vol firnbekken glijdt een ijstong met lage snelheid richting een dal -> firnbekken + ijstong = gletsjer

Gletsjer is voortdurend in beweging, maar lijkt stil te liggen. Geltsjer smelt in het dal -> gletsjerriver

Het ontstaan van gletsjers

Door mechanische verwering zijn veel stenen van de berg op de gletsjer gevallen -> geeft de gletsjers een grauwe kleur.

Puin wordt meegevoerd, vaak naar de randen

Ontstaan van: 

 - zijmorenen: puin aan zijkant van gletsjer

- grondmorenen: puin onder de gletsjer

- eindmorenen: puin aan het eind van gletsjer

Aan de slag:

Wat?	§2.2 Opdrachten: 1 t/m 4
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Chemische verwering is als het gesteente uiteenvalt zonder van samenstelling te veranderen

1. Goed
2. Fout

Vorstverwering is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Erosie
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Sedimentatie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

De afbeelding is een voorbeeld van

1. Mechanische verwering
2. Chemische verwering
3. Vorstverwering
4. Erosie

Erosie is het

1. neerleggen van meegevoerd materiaal
2. afschuren en uitschuren van gesteente door water, ijs of wind.
3. uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en plantengroei.

	Jonge gebergten	Oude gebergten
Hoogte
Toppen
Hellingen
Dalen

Steile

Diepe

Minder diepe

Hoger

Lager

Flauwe

Spitse

Afgeronde

Het einde van een gletsjer

Het met puin beladen ijs van de gletsjer schuurt het dal uit = erosie

V-dalen (door rivieren) veranderen in U-dalen (door gletsjers)

In het dal smelten de gletsjers. Ontstaan van:

- gletsjertunnel: onder de gletsjer

- gletsjerpoort: naar buiten de gletsjer
= begin van een gletsjerrivier

 

Na de ijstijd

Sinds de laatste ijstijd is de gemiddelde temperatuur gaan stijgen ->  afsmelten meeste gletsjers

 

Sporen ijstijd zijn nog steeds zichtbaar in het landschap:
- eindmorenen
- meren

Lengteprofiel van een rivier: bovenloop, middenloop en benedenloop

De bovenloop van de Rijn

De gletsjers van de Alpen zijn de bron voor veel rivieren in Europa, zoals de Rijn die ontstaat in Zwitserland = gemengde rivier.

In de bovenloop van de Rijn: 
- Hoge stroomsnelheid
- Veel erosie
- Diepe V-dalen

De bovenloop van de Rijn

Hoe en waar ontstaan watervallen?

Op de plek waar hard gesteente overgaat in zacht gesteente:

1. Slijt het zachte gesteente weg door het water.

2. Het harde gesteente blijft liggen

3. Er ontstaat een overhangende rots
4. Hier stort het water naar beneden

Aan de slag:

Wat?	§2.2 Opdrachten: 5 t/m 8
Waar?	Learnbeat (via magister -> leermiddelen)
Hulp?	- Theorie ( = bovenin links) - Atlas - Docent
Klaar?	Herhaling / samenvatting maken
Niet af?	Huiswerk voor volgende les

Oefenen met de leerstof

Begrippenlijst

• IJstijd
  
• Glaciaal
  
• Interglaciaal
  
• Gletsjer
  
• Firn
  
• Firnbekken
  
• Gletsjerrivier
  
• Zijmorene
  
• Grondmorene
  
• Eindmorene
  
• V-dalen
  
• U-dalen