Poëzie havo 5

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Waar denk je aan bij poëzie?

Rijmschema's

Pak bladzijde  12 uit je boekje voor je.

Kies welk rijmschema de strofen zijn.

Hoe gaat het rijmschema verder?

Gebruik per rijmklank een letter

zoals in strofe 1

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:                    

het scheen, ze praatte zomaar wat,    

alsof je in haar kamer zat                         

te kletsen om de tijd te doden.             

Het leek gezellig en verkeerd,               

maar was, dat blijft, geraffineerd:       

ik ben in aardrijkskunde thuis.              

Wat heb ik veel van haar geleerd,        

ik had haar lief, mijn versje eert           

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis.  (Herman Pieter de Boer)

Rijmschema

Een lerares die ik liefhad

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,  A

en was zo mager als een lat,                  B

een rare stokvis, maar ze had                B

zo'n zeldzaam mooie lesmethode,     A

voor die tijd eigenlijk verboden:            A        

het scheen, ze praatte zomaar wat,    B

alsof je in haar kamer zat                         B

te kletsen om de tijd te doden.             A

Het leek gezellig en verkeerd,               C

maar was, dat blijft, geraffineerd:       C

ik ben in aardrijkskunde thuis.              D

Wat heb ik veel van haar geleerd,        C

ik had haar lief, mijn versje eert           C

mejuffrouw Schelts van Kloosterhuis. D (Herman Pieter de Boer)

Hoe noem je dit rijmschema? 

Wat wil je worden? vroeg de juf  

't was in de derde klas  

Ik keek haar aan en wist het niet  

Ik dacht dat ik al iets was  

Wat wil je worden? vroeg de juf

't was in de derde klas

Ik keek haar aan en wist het niet

Ik dacht dat ik al iets was

1. gepaard rijm
2. slagrijm
3. gekruist rijm
4. omarmend rijm

Maak eens een strofe met slagrijm

Maak eens een strofe met gebroken rijm.

Maak eens een strofe met verspringend rijm.

Welke vorm van eindrijm herken je hier?

1. omarmend rijm
2. verspringend rijm
3. gepaard rijm
4. gekruist rijm

Welke vorm van eindrijm herken je hier?

1. omarmend rijm
2. gekruist rijm
3. gepaard rijm
4. slagrijm

1. omarmend rijm
2. gekruist rijm
3. gepaard rijm
4. verspringend rijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. verspringend rijm
4. slagrijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. slagrijm
4. verspringend rijm

1. omarmend rijm
2. gepaard rijm
3. gekruist rijm
4. slagrijm

eindrijm

Sleep de benaming naar de passende (fragmenten uit) gedichten.

Viervoeter

Een grijze wolf wordt zeer geprezen
omdat hij Shakespeare heeft gelezen
Hij zegt: ' 't Is niet eenvoudig, snap je,
Het zit veel dieper dan Roodkapje.'

(Johnny Kraaykamp)

Zij droeg een jurk, lang uit de mode,
en was zo mager als een lat,
een rare stokvis, maar ze had
zo'n zeldzaam mooie lesmethode,

SPLEEN
 
Ik zit mij voor het vensterglas
onnoemelijk te vervelen.
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.

(Godfried Bomans)

gepaard rijm

gekruist rijm

omarmend rijm

Rijmvomen

Naast rijmschema's zijn er ook rijmvormen. 

Zie bladzijde 3 van je boekje.

Rijmklanken

Klanken ondersteunen vaak de inhoud van het gedicht. 

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Welke soort rijm herken je?  

Welke soort rijm herken je in de titels van Suske en Wiske?

1. Assonantie
2. Alliteratie

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

alliteratie

Wanneer beginmedeklinkers van woorden die dicht bij elkaar staan, gelijk zijn. 

a

Assonantie

• Een ander woord voor assonantie is klinkerrijm. Dit betekent dus dat bij assonantie klinkers (a, e, o, u, i) op elkaar rijmen. 
• Bij deze vorm van rijm gaat het dan om de manier waarop de woorden worden uitgesproken, dus niet hoe ze worden geschreven.

Voorbeeld: dromen over rovers

Hier is sprake van assonantie, want de klinker 'o' rijmt hier.

Luister

Rijmklanken

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

assonantie

= klinkerrijm. Wanneer beklemtoonde klinkers gelijk zijn in opeenvolgende woorden. 

b

Liesje leerde Lotje lopen, langs de lange Lindelaan

Het bewegende kind pakte een lepel.

Het diepe meer was niet bevroren.

Mijn broertje vindt het gaaf om gade te slaan hoe de baby slaapt

alliteratie

assonantie

Volrijm en eindrijm

....

Volrijm is het rijm dat we kennen van de Sinterklaasgedichtjes. Volrijm noemen we ook wel eindrijm.

Halfrijm rijmt eigenlijk niet: bij halfrijm rijmt of de klinker (assonantie) of de medeklinker (aconsonantie)

Martinus Nijhoff

Maar' t  leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

Maar' t leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

1. halfrijm
2. volrijm

Martinus Nijhoff

Maar' t  leven is te vast en hard

Of we al een rustplaats graven

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen

Lees het volgende gedicht en nummer of markeer

1. rijmschema

2. alliteratie

3. assonantie

4. halfrijm

5. volrijm 

6. dubbelrijm

Het klassieke sonnet

Een rijmend gedicht van 14 regels:

2 x 4 regels (kwatrijnen) heten samen een octaaf.

2x 3 regels (terzines) heten samen een sextet.

 In een sonnet zit meestal een wending (chute) . 

Deze wending zit vaak net over de helft of tegen het einde van het sonnet.

Modern sonnet

Een modern sonnet lijkt veel op een gewoon sonnet. Het grote verschil is dat de dichtvorm sonnet hoort te rijmen, terwijl een dichter bij het schrijven van een modern sonnet juist rijm doelbewust vermijdt. 

De strofe-indeling van een modern sonnet is meestal gelijk aan het klassieke sonnet (4/4/3/3) of het Engelse sonnet (4/4/4/2).

Opdracht: kijk eens in je poëzieboekje welke gedichten een sonnet zijn.

Personificatie

Een levenloos object krijgt menselijke eigenschappen.

Voorbeeld:

Het papier is geduldig.

De stoel zuchtte onder haar gewicht. 

 

Metonymia

metonymia = een deel van een geheel wordt genoemd als beeld. 

Voorbeeld:

Nederland won met 3-0 van Duitsland.

Ik lust nog wel een kopje.

'Wil dat rode truitje achter in de zaal nu eindelijk haar mond houden?'

1. metafoor
2. metonymia
3. personificatie
4. vergelijking

'Haar kamer was een zwijnenstal.'

1. metafoor
2. metonymia
3. personificatie
4. vergelijking

metafoor

metonymia

personificatie

vergelijking 

Hitler rukte razendsnel op naar de Duitse grens

Het riviertje kabbelde vriendelijk door het dal.

Je hartslag sust me in slaap.

We zullen haar uit de brand helpen.

Tijd is als lucht: je ziet het niet maar het is er wel.

Zij is tot over haar oren verliefd.

Het hele lokaal viel stil na die opmerking.

Stijlfiguren

Schubert

Wat deden wij toen zij voorgoed

was verdwenen? Gesloten strot,

klei in de benen, geen lucht,

nergens lucht. Wij sliepen slecht

en elk woord werd een wond.

We slopen rond op onvaste voeten.

Liever weggevaagd, maar redding

is niet aan de orde. Schubert

staat op de standaard. Je hand

pakt de strijkstok. Wit geharst

knarst hij over de snaar. Zwijgend

begin je de zoektocht naar haar.

(Anna Enquist)

enjambement

Een zin loopt door over twee versregels.