Waarneming en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Waarneming en gedrag

hst 2

het zintuigstelsel

leerdoel: je kan de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.

Basisstof 1

Interne en externe prikkels

Receptoren

prikkeldrempel

Adequate prikkels

proprioreceptor

nemen verandering van lichaamshouding waar 

vb spierspoeltjes

Receptoren

• Mechanische receptoren
• Chemische receptoren
• Temperatuurreceptoren
• Pijnreceptoren
• Lichtreceptoren

mechanische receptoren

reageren op mechanische energie, aanraking, druk, beweging en geluid

vb gehoor en evenwichtsreceptoren

tast en drukreceptoren

Het evenwichtsorgaan

Chemische receptoren

reageren op moleculen 

vb smaak en reukreceptoren

Het reukzintuig

Bedekt met neusslijmvlies

Boven in de neusholte de reukzintuigcellen met reukharen

Geur is de prikkel

Smaakzintuigen

• Vijf smaakzintuigen
  

1. Zoet
2. Zout
3. Bitter 
4. Zuur
5. Umami (hartig)

temperatuurreceptoren

reageren op veranderingen in temperatuur

Temperatuurreceptor

• Liggen in de huid
  
  
• Reageren waarneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

reageren op extreme druk, temperatuur of stoffen die vrijkomen bij beschadiging

lichtreceptoren

reageren op zichtbaar licht

Soorten receptoren

Lichtreceptoren (foto): 

• Prikkel = zichtbaar licht
• Bij mens in oog

Basisstof 2

Het oog

Accomoderen, bijziend en verziend

Pupilreflex

Diepte zien

Het oog

• Straalvormig lichaam  en lens zorgen dat scherp beeld ontstaat op netvlies
• Lichtreceptoren (staafjes en kegeltjes) in netvlies
• Scherpste beeld op gele vlek
• Beeld omgekeerd en verkleind
• Oogzenuw verlaat oog bij blinde vlek

Accomoderen

Verziend en bijziend

• Hoornvlies en ooglens breken licht
• Bolle lenzen convergeren licht, holle lenzen divergeren licht

Pupilreflex

Staafjes en kegeltjes

Pigmenten

* Lage prikkeldrempel

* Weinig detail

verdeling

staafjes en kegeltjes

over het netvlies

vlekken

Blinde vlek           Gele vlek

Gele vlek

Plek in het netvlies waar alleen kegeltjes liggen. Elk kegeltje is verbonden met een eigen zenuwcel, beeld is daardoor heel scherp.

Blinde vlek

Plek waar de uitlopers van de zenuwcellen door het netvlies gaan. Op die plek zitten dus geen zintuigcellen. Beeld dat daarop valt wordt niet geregistreed.

De bouw van het netvlies

Hiernaast is een deel van een netvlies weergegeven. Van welke kant valt het licht op het netvlies?

1. Van boven en raakt eerst staafjes en kegeltjes
2. Van onder en raakt eerst gevoelszenuwcellen
3. Van links
4. Van rechts

Wanneer er geel licht (580nmn zie vorige dia) op de kegeltjes valt, welke kegeltjes reageren dan?

1. Alleen de kegeltjes voor geel
2. De kegeltjes voor blauw en die voor groen
3. De kegeltjes voor rood en de kegeltjes voor groen
4. Alleen de kegeltjes voor groen, maar een klein beetje

Octopussen hebben geen blinde vlek!

Donkeradaptatie

In eerste instantie is de prikkeldrempel van lichtreceptoren voor prikkels hoog. In het donker zie je eerst niets.

Na een tijdje daalt de prikkeldrempel en kun je weer zien: donkeradaptatie (donkeraanpassing).

Minimale prikkeldrempel na een half uur.

Gevoeligheid van staafjes voor blauwgroen licht veel hoger dan bij kegeltjes.

Diepte zien

Linksonder:

Rood kleurenblinde

Rechtsonder:

Groen kleurenblinde

Kleurenblind

Kleurenblind

Kleurenblindheid