Fictie: 3e klas, pensum 1 - Literatuur of lectuur?

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3,4

Fictie 3 V : - Literatuur of lectuur?

Notities voor de docent:

Niet alle informatie is opgenomen in de slides. In dit notitieveld staat informatie die je bij deze presentatie kunt vertellen.

Kunst en kitsch?

Literatuur of lectuur?

Literatuur is ook een vorm van kunst. 

Maar wie bepaalt of iets kunst of literatuur is of niet? 

Het literaire veld

Er is niet maar één persoon die bepaalt welke roman literaire waarde heeft, dat is een groep mensen. Van sommige mensen zijn we het er doorgaans over eens dat ze verstand hebben van literatuur. 

Uitgevers

Recensenten

Presentatoren

Waarin onderscheidt literatuur
zich van lectuur?

Uniek vs. Clichématig

Uniek is alles wat je niet verwacht of ongebruikelijk is. Of het nu gaat over verhaallijnen, karakters, taalgebruik of onderwerpkeuze.

Clichématig is een bepaalde mate van voorspelbaarheid. Voorspelbare patronen, voorspelbare metaforen, voorspelbare personages met weinig diepgang.

Is clichématig slecht?

Zeker niet, clichés kunnen heel fijn zijn. Zeker als je ze voor het eerst tegenkomt. Ze zijn vaak cliché geworden omdat ze goed werken, maar kunnen na een tijdje wrevel opleveren wanneer ze te vaak worden gebruikt.

Enkele clichématige verhaallijnen waar het grote publiek van blijft houden:

Het getroebleerde genie (slimme detectives zijn zelden gelukkig of hebben een onaangepast karakter )

De Chosen one. (Een doodgewoon mens, niet heel bijzonder, redt de wereld)

De liefdesdriehoek. (Iemand kan uit twee totaal verschillende liefdes kiezen)

Verandering van omgeving. (Stad vs. platteland, brave school vs. losgeslagen universiteit)

• Een storm die de komst van een eigenzinnig personage aankondigt: “Het stormde op de avond van Laura Shanes geboorte en het weer was zo vreemd dat de mensen er nog jaren over zouden praten.”
  
• Blauwe ogen doen iets met je ziel of gevoel: "Zijn helderblauwe ogen keken dwars door haar heen en boorden zich in haar ziel."
• Opluchting, angst of spanning gaat regelmatig gepaard met het beschrijven van de ademhaling: "Ik liet bevend mijn adem ontsnappen, die ik zonder het te weten al die tijd had ingehouden."
• Spiegels leveren dikwijls reflecterende inzichten op: "In de spiegel zie ik een man met een gepijnigde blik. Ik schrik van mezelf. Heb ik hier goed aan gedaan?"

Enkele clichématige zinnen die terug blijven komen:

Weet jij nog andere clichés (verhaallijnen of taalgebruik) die je vaak in fictie terug ziet komen? Kan ook een film of serie zijn.

Mogelijke kenmerken van lectuur:

• Simpele verhaallijnen 
• Voorspelbare patronen
• Clichématig, zowel plot als taalgebruik
• Oppervlakkige personages, stereotypes
• Alle vragen die je gedurende het verhaal had zijn beantwoord
• Laat weinig ruimte voor eigen interpretatie , eenduidigheid
• Eenvoudig taalgebruik
• Voorspelbare afloop
• Vaste maatschappijbevestigende rolpatronen

Mogelijke kenmerken van literatuur

• Verrassende verhaallijnen
• Diepgang, zowel in de verhaallijnen als de personages
• Personages worden uitgewerkt tot karakters
• Er blijft ruimte over voor interpretatie, veelduidigheid
• Na afloop blijf je zitten met vragen
• Het verhaal laat de lezer nadenken over zichzelf en/of de maatschappij
• Complex taalgebruik
• Onvoorspelbaar slot
• Doorbreken van verwachtingen

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Als zij niet in het buitenland waren voor hun werk, ging er de volgende maanden geen dag voorbij waarop zij elkaar niet zagen. Nooit had Max iemand als Onno ontmoet, Onno nooit iemand als Max, - als zelfbenoemde tweeling hielden zij niet op zich te verheugen over elkaar. Elk voelde zich de mindere van de ander, elk was knecht en tegelijk heer, waardoor een soort oneindigheid ontstond, als tussen twee spiegels die zich in elkaar spiegelen."

Als jij je oordeel zou mogen geven, noem je het voorgaande tekstfragment dan literatuur of lectuur?

Literatuur

Lectuur

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Als zij niet in het buitenland waren voor hun werk, ging er de volgende maanden geen dag voorbij waarop zij elkaar niet zagen. Nooit had Max iemand als Onno ontmoet, Onno nooit iemand als Max, - als zelfbenoemde tweeling hielden zij niet op zich te verheugen over elkaar. Elk voelde zich de mindere van de ander, elk was knecht en tegelijk heer, waardoor een soort oneindigheid ontstond, als tussen twee spiegels die zich in elkaar spiegelen."

De ontdekking van de hemel - Harry Mulisch, Blz. 50

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Het had natuurlijk nog grandioos mis kunnen gaan nadat ze hem zover hadden weten te krijgen, maar dat was gelukkig niet gebeurd. Twee dagen nadat het schip uit Southampton was vertrokken, was Ambers telefoon overgegaan en had ze haar werk twintig minuten moeten onderbreken om naar Teddy’s enthousiaste verhalen te luisteren. Alles was even leuk aan een cruise. Hij zat nu met een groep vrienden wat te drinken in een bar in de zonnige haven en straks zouden ze La Coruña in gaan om te kijken wat die stad allemaal te bieden had.

‘Ik weet dat je het altijd heerlijk vindt om achteraf gelijk te krijgen,’ had hij vrolijk gezegd. ‘En daarom vertel ik je nu dat je gelijk had.’ ‘Ik heb altijd gelijk.’ Ze was enorm opgelucht. ‘Dat zou je inmiddels toch moeten weten.’"

Als jij je oordeel zou mogen geven, noem je het voorgaande tekstfragment dan literatuur of lectuur?

Literatuur

Lectuur

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Het had natuurlijk nog grandioos mis kunnen gaan nadat ze hem zover hadden weten te krijgen, maar dat was gelukkig niet gebeurd. Twee dagen nadat het schip uit Southampton was vertrokken, was Ambers telefoon overgegaan en had ze haar werk twintig minuten moeten onderbreken om naar Teddy’s enthousiaste verhalen te luisteren. Alles was even leuk aan een cruise. Hij zat nu met een groep vrienden wat te drinken in een bar in de zonnige haven en straks zouden ze La Coruña in gaan om te kijken wat die stad allemaal te bieden had.

‘Ik weet dat je het altijd heerlijk vindt om achteraf gelijk te krijgen,’ had hij vrolijk gezegd. ‘En daarom vertel ik je nu dat je gelijk had.’ ‘Ik heb altijd gelijk.’ Ze was enorm opgelucht. ‘Dat zou je inmiddels toch moeten weten.’"

De zomer van je leven - Jill Mansell, Blz. 16

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Amber opent haar ogen en knippert een paar keer. Heel even denkt ze dat ze in  haar eigen kamer ligt, maar er klopt iets niet. De vormen in het donker zijn anders en er hangt een vreemde geur. Haar hoofd bonkt en haar mond is droog. Waar is ze in godsnaam? Langzaam komen de beelden haar warrige brein binnen, als een film in slow motion. Het verlaten huis met de smerige ramen en de door onkruid overwoekerde tuin. De achterdeur die niet op slot was. Alle meubels die er gewoon nog stonden, alsof er elk moment iemand thuis kon komen. Over sommige lagen witte lakens, die in het donker spookachtig oplichtten."

Als jij je oordeel zou mogen geven, noem je het voorgaande tekstfragment dan literatuur of lectuur?

Literatuur

Lectuur

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Amber opent haar ogen en knippert een paar keer. Heel even denkt ze dat ze in  haar eigen kamer ligt, maar er klopt iets niet. De vormen in het donker zijn anders en er hangt een vreemde geur. Haar hoofd bonkt en haar mond is droog. Waar is ze in godsnaam? Langzaam komen de beelden haar warrige brein binnen, als een film in slow motion. Het verlaten huis met de smerige ramen en de door onkruid overwoekerde tuin. De achterdeur die niet op slot was. Alle meubels die er gewoon nog stonden, alsof er elk moment iemand thuis kon komen. Over sommige lagen witte lakens, die in het donker spookachtig oplichtten."

Moordende hitte - Sophie Wester, blz. 9

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Pontus Beg was niet de oude man geworden die hij zich had voorgesteld. Er ontbrak iets aan. Er ontbrak zelfs tamelijk veel aan. Als jongen had hij een tijdje met een veiligheidsbril op zijn neus over het erf van zijn vader rondgelopen, met zijn handen op zijn rug – zo stelde hij zich het leven van een oude man voor. Soms gebruikte hij een tak als wandelstok. Meer dan iets anders wilde hij oud zijn. Traag en bedachtzaam, een kapitein die bedaard de storm doorstond. Hij zou sterven als een wijs man.

Toen het aan weerszijden van zijn neus begon te zweren, legde hij de bril terug bij de slijpmachine in de schuur en wachtte de ouderdom rustig af in plaats van hem tegemoet te rennen."

 

Als jij je oordeel zou mogen geven, noem je het voorgaande tekstfragment dan literatuur of lectuur?

Literatuur

Lectuur

Literatuur of lectuur?

Tekstfragment:

"Pontus Beg was niet de oude man geworden die hij zich had voorgesteld. Er ontbrak iets aan. Er ontbrak zelfs tamelijk veel aan. Als jongen had hij een tijdje met een veiligheidsbril op zijn neus over het erf van zijn vader rondgelopen, met zijn handen op zijn rug – zo stelde hij zich het leven van een oude man voor. Soms gebruikte hij een tak als wandelstok. Meer dan iets anders wilde hij oud zijn. Traag en bedachtzaam, een kapitein die bedaard de storm doorstond. Hij zou sterven als een wijs man.

Toen het aan weerszijden van zijn neus begon te zweren, legde hij de bril terug bij de slijpmachine in de schuur en wachtte de ouderdom rustig af in plaats van hem tegemoet te rennen."

Dit zijn de namen - Tommy Wieringa, blz. 9

 

Vind je het terecht dat er onderscheidt wordt gemaakt tussen literatuur of lectuur?

Ja

Nee

Welke vragen kan ik stellen over 

literatuur en lectuur bij mijn leesboek?

• Zijn de verhaallijnen simpel, ingewikkeld, voorspelbaar of goed doordacht?
• Zijn de verhaallijnen en personages clichématig of juist verrassend?
• Blijft er ruimte voor eigen interpretatie?
• Laat het verhaal je nadenken over jezelf of de maatschappij?
• Worden er unieke of clichématige voorbeelden, metaforen, vergelijkingen en anekdotes gebruikt?
• Zijn de personages stereotiep of hebben ze diepgang?
• Zijn de personages uitgewerkt tot karakters?

Lesdoel: Ik heb geleerd welke factoren een rol spelen bij het beoordelen van fictie als literatuur of lectuur.

Geef aan op een schaal van 1 tot 10.
0 = Ik snap er helemaal niets van...
10 = Ik snap het helemaal!

Lesdoel: 

• Aan het einde van de les heb je geleerd welke soorten personages er zijn.

Lesdoel: 

• Aan het einde van de les heb je geleerd aan welke elementen je moet denken bij het schrijven van een kerst- of winterverhaal.

010

Laat met een emoji weten
wat je van deze les vond:

😒🙁😐🙂😃

Lectuur

Literatuur

Ingewikkeld

Perspectief

1. De auctoriale verteller

De verteller speelt geen rol in de gebeurtenissen, staat buiten de door hem vertelde

geschiedenis, maar weet wel alles van de personages, van hun doen en laten, van hun ideeën,

gevoelens, hun verleden, heden en toekomst. Vandaar dat we hem ook wel de naam geven

van alwetende verteller. In oudere romans komt het zelfs wel voor dat de verteller zich direct,

in de ik-persoon, tot de lezer richt (de auctoriale ik-verteller). 

Perspectief

2. De personale verteller.

De verteller speelt wel een rol in de vertelde geschiedenis. Het verhaal is in de hij- of zij-vorm

geschreven en deze hij/zij-figuur staat in de gebeurtenissen centraal. Hij is een van de

personages uit het verhaal en is als zodanig bij de gebeurtenissen betrokken. Vanuit zijn visie

maakt de lezer alles mee. De lezer is dan ook op de hoogte van alles wat deze figuur denkt,

doet, voelt. Wat andere personages voelen of denken is deze figuur niet bekend, dus ook de

lezer niet

Perspectief

3. De ik-verteller.

De verteller speelt ook een rol in de vertelde geschiedenis, net als de personale verteller, maar

ditmaal is het verhaal in de ik-vorm geschreven. Daarmee is tegelijkertijd het grootste verschil

vermeld met het personale perspectief, want alle andere eigenschappen daarvan gelden ook

hier. De verteller kan er ook voor kiezen zijn personage (de ik in het verhaal) iets te laten

vertellen wat in het verleden is gebeurd. Omdat deze ‘ik’ dan al weet hoe de gebeurtenissen

uiteindelijk zijn afgelopen, krijgt hij wat auctoriële trekjes. Zo kan hij bijvoorbeeld vooraf

opmerkingen maken over de juistheid van een zojuist genomen beslissing.