Examentraining 6e les _ Erfelijkheid en evolutie - PLS1337

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo lwoo, mavo
• Leerjaar 4

Eindexamentraining

Erfelijkheid

Erfelijkheid is: het doorgeven van erfelijke eigenschappen van generatie op generatie

In alle cellen van een kind zit de helft van de erfelijke eigenschappen van de vader en de helft van de moeder

Erfelijkheidsonderzoek

Erfelijkheidsonderzoek is het bestuderen van DNA, de genen en/of de chromosomen

Ook wordt er gekeken naar erfelijke aandoeningen

- Prenataal onderzoek

- Hielprik (na de geboorte)

Fouten in de toets

evolutie/natuurlijke selectie moeten ze kennen en herkennen ze niet uit de vraagstelling. Meer mee oefenen

oefenen met evolutionaire stambomen kan beter

Geslachtscellen en lichaamscellen

Lichaamscellen: paren chromosomen (46 chromosomen)

22 paren chromosomen

1 paar geslachtschromosomen

Vrouw: XX en man XY

Geslachtscellen: enkelvoudige chromosomen (23 chromosomen

Zaadcellen van man, eicellen bij de vrouw

Kruisingen

Kruising: versmelting van twee geslachtscellen (bevruchting)

Belangrijke termen

Genotype (erfelijke eigenschappen), fenotype (uiterlijke kenmerken)

Allel: een variant van een gen

Homozygoot (AA/aa), heterozygoot (Aa)

Dominant Allel (A), recessief gen (a)

Intermediair: bij heterozygoot komen beide allelen tot uiting

DNA en genen

DNA

- De belangrijkste drager van erfelijke informatie

Chromosomen

- Bestaan uit lange strengen DNA

- Komen in paren voor (1 van vader, 1 van moeder)

Gen

- Stukje chromosoom dat informatie voor een erfelijke eigenschap bevat (bijvoorbeeld haarkleur)

Mutatie

- Verandering in erfelijk materiaal

- Goed, slecht of geen resultaat

Kruisingen

Kruisingen

Moedercel: de cel die gaat delen (altijd 46 chromosomen)

Dochtercel: de cellen die uit de moedercel ontstaan

Mitose

Vormen de nieuwe lichaamscellen

Belangrijk bij groei en herstel

Dochtercel hetzelfde als moedercel (46 chromosomen)

Meiose / reductiedeling

Vormen van nieuwe geslachtscellen

Het aantal chromosomen is gehalveerd, belangrijk bij voortplanting

De dochtercellen zijn verschillend van moedercel

Kruisingsschema

Selectie

Natuurlijke selectie

De natuur zelf selecteert op eigenschappen (bijvoorbeeld kleur vacht in de sneeuw

Kunstmatige selectie

Bepaalde (goede) eigenschappen worden geselecteerd bij de kruising (door de mens)

Bij het fokken van dieren of veredeling van planten

Evolutie

Mutatie

Een verandering in het erfelijke materiaal (toeval) kan leiden tot nieuwe eigenschappen

Isolatie

Een deel van een populatie raakt gescheiden en vormt een nieuwe populatie

Natuurlijke selectie

In elke populatie zijn variaties in eigenschappen. In een veranderende omgeving zijn andere eigenschappen belangrijker en krijgen succesvolle individuen meer nakomelingen

Variatie

Individuen van een populatie vertonen kleine verschillen, een deel van de verschillen is erfelijk

Evolutie

Om te onthouden

Mitose: het maken van nieuwe lichaamscellen

Meiose: het maken van nieuwe geslachtscellen

Van klein naar groot: gen --> chromosoom --> totaal erfelijk materiaal

Bij kruising: bedenk altijd eerst met wat voor kruising je te maken hebt (welke eigenschap is dominant/recessief, wat is het genotype van de ouders), werk dit uit in een kruisingsschema en kijk wat het genotype van de nakomelingen is.