H1, par. 1.3 'Het begin van de Opstand' met Daltonvaardigheden door A.P. van den Ende

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Tijd van 'Ontdekkers en Hervormers'

       Hoofdstuk 1, par. 1.3

"Het begin van de Opstand"

1500-1600: Ontdekkers & Hervormers

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen waarom Willem van Oranje en de Watergeuzen belangrijk zijn voor het begin van de opstand.
• Je kunt uitleggen hoe de bewoners van de Nederlanden zich tegen Spanje verzetten.
• Je kunt uitleggen hoe de Nederlanden uiteenvielen in Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden.

Vandaag -> Daltonvaardigheid zelfstandig deduceren

Eerst : studerend lezen blz. 33 t/m 35

Een schematische samenvatting van par. 1.3 maak je in je aantekeningenschrift. 

Als voorbereiding excursie Delft: beeldmateriaal van de Opstand bekijken

Begin van ' de Opstand '

Even nogmaals voor de duidelijkheid; die begint in Vlaanderen en slaat als een veenbrand over naar de andere gewesten.

"Nederland" zoals we het vandaag de dag kennen bestaat nog niet evenals "België" en "Luxemburg"

Willem van Oranje

• Op 11-jarige leeftijd erft Willem van Nassau (Dld.) het prinsdom Orange (Fr.).
• Dat maakt hem in één keer een van de machtigste mannen in Europa.
• De protestantse Willem krijgt een katholieke opvoeding aan het hof van Karel V. Zowel Karel als Filips konden aanvankelijk goed opschieten met Willem.
• Als stadhouder van Holland weigert Willem hard op te treden tegen protestanten. Hierdoor ontstaat een langdurig conflict met Filips II.

Alva in de Nederlanden

1567

• 
  
• Filips II geeft Alva de opdracht een einde te maken aan de opstand en de 'Beeldenbrekers' te straffen, ongeacht hun rang.
• Alva denkt hier binnen zes maanden wel klaar mee te zijn...
• Margaratha van Parma staat niet achter harde optreden van Alva, en treedt af. Alva volgt haar als landvoogd op.

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Bloedraad en belastingen

• Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
• Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in, waarvan de 'Tiende Penning' het meest gehaat is.
• Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.

De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

De Nederlandse Leeuw in een drukpers aangedraaid door Alva, Granvelle en Margaretha van Parma terwijl Don Frederik de leeuw vasthoudt. Onder de omstanders die toekijken bevinden zich de paus en de koning van Spanje

Filips II, de koning van Spanje

De Paus

Margaretha van Parma

Don Frederik, Spaanse legeraanvoerder en zoon van Alva

De Nederlandse Leeuw

De 'Pers van Verdrukking'

De hertog van Alva

De verscheurde privileges (rechten) van het land

De kapotte kroon van de leeuw

De 'gebroken vrijheid'

Kardinaal Granvelle, een belangrijke adviseur van Filips II

De Opstand begint

1568-1572

• Met terreur maakt Alva de bevolking bang. Dat werkt: vrijwel niemand durft in opstand te komen of geld te geven aan Willem van Oranje.
• Hij wil de legers van Alva aanvallen en de Nederlanden bevrijden.
• Hoewel de Slag bij Heiligerlee (1568) een succes is, mislukt de aanval volledig en moet Willem van Oranje verslagen terug naar Duitsland.

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Belegerd en uitgemoord

• Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
• De legers van Alva deden er alles aan om een stad terug te veroveren voor de koning van Spanje
• Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.
• Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ze ontzet.

Bloedbad van Naarden (2)

Ook kwamen vanuit de naburige dorpen mensen naar Naarden, de straten van Naarden waren gevuld met handelaren om de geroofde buit op te kopen. De plunderende soldaten verkrachtten daarbij de vrouwen en meisjes.

Toen staken ze de hele stad in brand, om verstopte burgers te dwingen hun schuilplaatsen te verlaten. Deze burgers werden met dolken en vleesbijlen vermoord. Diegenen die verzet boden werden doodgemarteld, omringd door lachende soldaten. Men tapte bij de slachtoffers het bloed af en dronk dat als wijn. 

Lambertus Hortensius moest getuige zijn van de moord op zijn zoon, waarbij een Spaanse soldaat zijn zoons hart uitsneed en bij hem in het gezicht wierp. Ongeveer honderd burgers die nog door de besneeuwde weiden wisten te ontsnappen vielen alsnog in Spaanse handen, zij werden naakt aan hun voeten in bomen gehangen om dood te vriezen.

Bloedbad van Naarden (1)

Nadat de stad Naarden zich had overgegeven aan de Spanjaarden, beloofden de Spaanse troepen dat ze de bevolking met rust zouden laten. Dat deden ze niet...

De Spaanse bevelhebber Romero nodigde de inwoners uit in het stadhuis in gebruik. Er hadden zich daar ongeveer vijfhonderd mensen verzameld. Op dat moment sloegen de deuren open en verschenen Spaanse musketiers. Ze vuurden hun musketten op de dichte massa en sloegen de overgebleven mensen neer met het zwaard en degen. 

Veel van hen waren de toren ingevlucht en luidden de klok. De Spanjaarden dreven er de spot mee en staken de kerktoren daarna in brand, de slachtoffers, dood en levend verteerden tot as. De Spanjaarden vermoordden binnen enkele minuten bijna alle inwoners.

Toen drongen de Spanjaarden de huizen binnen. Burgers werden neergeschoten, hun huizen geplunderd, bewoners werden gedwongen de buit naar het Spaanse kamp te brengen, nadien werden zij als "dank" gedood. 

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan.

Het Spaanse leger

Een belegering duurde vaak maanden. Om zich te beschermen tegen weer en wind werden complete tentenkamp rondom de stad gebouwd.

Deze tekening is goed te vergelijken met een stripverhaal: je ziet namelijk de Spaanse legerleider, Don Frederik, op verschillende plaatsen staan.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De schansen van het Spaanse leger. Schansen waren bedoeld om zich te beschermen tegen de aanvallen vanaf de stadsmuren. Schansen waren vaak aarden wallen, versterkt met houten palen en planken.

De vestingswerken van de stad Alkmaar waren niet al te best en niet volledig: delen van de stad waren niet verdedigd. In alle haast werden de stadswallen met veel aarde, modder, vuilnis en bouwpuin gebouwd.

Aanvallen is veel gevaarlijker dan verdedigen. Dat is ook goed te zien aan de hoeveelheid slachtoffers. Aan de kant van Alkmaar zijn er ongeveer 50 mensen omgekomen, aan de kant van de Spanjaarden minimaal 500!

Dit zou natuurlijk anders zijn geweest als de stad was ingenomen door de Spanjaarden...

Het Beleg van Alkmaar was de belegering van de stad Alkmaar tijdens de Tachtigjarige Oorlog door de Spanjaarden. Het beleg duurde van 21 augustus tot 8 oktober 1573 en eindigde in een ontzet: het koninklijke Spaanse leger moest het beleg opgeven nadat Willem van Oranje opdracht had gegeven om de dijken rond Alkmaar door te steken. 

Alkmaar was een van de eerste Hollandse steden die ontzet werden en die de Spanjaarden dus met succes hadden weten te weerstaan: "Bij Alkmaar begint de victorie" 

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog: een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo was Amsterdam tot 1578 aanhanger van Filips II!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Klik hier

Zes maanden worden zes jaar...

• Alva denkt in zes maanden klaar te zijn met de opstand in de Nederlanden, maar na zes jaar is het nog niet gelukt.
• Filips II haalt Alva terug naar Spanja en kiest voor een gematigde (iets minder harde) aanpak. Misschien dat de Nederlanders dan stoppen met de opstand.
• Maar ondertussen wordt er nog steeds gevochten...

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
• Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Ga aan de slag met de opdrachten van blz. 35 en 36

Vergeet je schematische samenvatting niet ! Denk aan:

- Titel, paragraaf

- Belangrijke gebeurtenissen, jaartallen, personen en begrippen

- Gebruik verschillende kleuren

Afronden

Wat is de beeldenstorm?

1. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de katholieke kerk.
2. Het vernielen van beelden en kostbaarheden van de protestante kerk.
3. Het neerzetten van velen beelden in de katholieke kerk.
4. Een storm die alles verwoestte in de Nederlanden.

Wat was de aanleiding van deze opstanden?

1. Prijsstijgingen door misoogsten en hierdoor armoede
2. Het absolutisme van de koningen
3. Slecht bestuur door de rijke bevolking
4. Ziektes en daardoor armoede

Wie is de leider van de Opstand?

1. Willem van Oranje
2. Hertog van Alva
3. Dirk van Oranje

Wat is geen oorzaak van de opstand?

1. Centralisatie politiek
2. Renaissance
3. Slechte oogst
4. Vervolging van Ketters

De Opstand begint in

1. 1566 met de Beeldenstorm
2. 1600 met de slag bij Nieuwpoort
3. 1572 met de verovering van Den Briel
4. 1568 met de slag bij Heiligerlee

De economische oorzaak van de Opstand is:

1. De calvinisten willen godsdienstvrijheid
2. Edelen en rijke burgers willen hun invloed terug
3. De prijzen van graan stijgen door misoogsten
4. De arbeiders willen hogere lonen

Willem van Oranje wijkt uit naar

1. Duitsland
2. Frankrijk
3. Engeland
4. Spanje

Is Willem van Oranje voor of tegen godsdienstvrijheid?

1. Voor
2. Tegen