Boeken en kastelen in de Middeleeuwen

• Kunst
• Basisschool
• Groep 5-8

Boeken in de Middeleeuwen

Vorige les

Papier scheppen

Is het papier droog?

papier voorzichtig van doek afhalen

gaan we gebruiken voor deze les, dit geschiedenis thema

Wanneer waren de Middeleeuwen

Heel lang geleden

Van 500 tot 1500 na Chr.

Boeken

In de middeleeuwen schrijven monniken boeken met de hand. Het kost veel tijd om één boek te maken. 

Monnikenwerk

De monniken maakten hele mooie geschriften op deze manier met heel veel versieringen.
Ze deden soms wel maanden over één boek.
We noemen taken die lang duren én heel precies zijn nog steeds wel eens "monnikenwerk".

Eigen initialen

Broeder Rufillus werken aan een rijk versierde R

hoofdletter R. 

De eerste letter van iemands
naam noemen we initialen. 

Wat gaan we doen?

Wij gaan vandaag  leren schrijven met een wasknijper, kroontjespen en penseel in de stijl van de monniken.

- Ik doe het eerst voor.
- Daarna gaan we oefenen

Wat heb je nodig:

- wasknijpers (1 per persoon)

- oost Indische inkt en ecoline

- voorbeelden van Alfabet, Keltische tekens en dieren

-een oefenblad en een inleverblad

Een initiaal

Een versierde eerste letter

Eigen initialen

Je gaat straks de eerste letter van je eigen naam op zo'n manier schrijven/ tekenen dat er van alles op te zien is.

Dat mogen lijntjes en figuurtjes zijn. Maar je mag ook wat anders bedenken. 

Als je maar een mooie versierde 

letter van je naam maakt.  

Werken met inkt

Oost Indische Inkt

Is een oplossing van roet in gomwater. Oost Indische inkt is watervast. Dit betekent dat de opgedroogde inkt niet meer oplost met water en ook niet uit kleding te wassen is.

Hier zie je voorbeelden van hoe je licht en donker kan werken met arceringen. Zo zie je dat wanneer je lijnen dichter bij elkaar tekent, je een meer donkere tint krijgt. En hoe verder uit elkaar hoe lichter.                                                                                               

Aan jou de opdracht op de toon-trap van de puntjes af te maken

Toontrappen arceren

grijstoontrap met arceringen en texturen

structuren en patronen 

voorbeelden structuren oost indische inkt INKT

Klaar met je initialen?

Kastelen opdracht

De eerste Middeleeuwse kastelen

Walburcht; een gracht met een wal en vaak op een verhoging een houten gebouw met een poort.

Later meer van steen met een ommuring en torens. Het kasteel was soms vierkant soms rond van vorm.

Kastelen

Het kasteel was van een graaf of edelman. De boeren gingen bij het kasteel wonen voor de veiligheid. 

Soms groeiden er een stad om het kasteel heen zoals hier in Zwolle.

Waar bouw je een kasteel

• Een goed overzicht over het gebied.
  
• Moeilijk in te nemen.
  
• In de buurt van drinkwater.
  
• In de buurt van velden waarop voedsel kon worden verbouwd.
  
• In de buurt van bouwmateriaal.
  
• In de buurt van (water)wegen

Teken met gewassen inkt een kasteel

Juf doet voor. Voorbeelden op papier.

Samen opruimen en kunst bekijken

Boekdrukkunst

Aan het eind van de middeleeuwen wordt de boekdrukkunst ontdekt. 

Drukken gaat veel sneller dan schrijven. 

Zo kun je veel boeken tegelijk maken. 

Dit zijn allemaal dezelfde boeken. 

Het drukken van boeken heet boekdrukkunst. 

Wij zijn ook ons eigen boek aan het maken met papier scheppen en beginbladzijde met initialen

De verschillen

Boek uit een drukkerij

Boek uit de middeleeuwen

Een liefdesliedje

Gerulf is juist op weg naar zijn schrijftafel als hij door het kloosterraam een jonkvrouw langs ziet rijden. Even kijkt ze hem recht in de ogen. Meteen schieten Gerulf de woorden van een liefdesliedje te binnen. Het liedje dat zijn meisje ooit voor hem zong, thuis in het verre Vlaanderen: Hebban olla vogala…

Zelf inkt en verf maken

Monniken maakten hun eigen inkt en verf om mooie boeken te kunnen maken. Inkt werd gemaakt door dingen uit de natuur fijn te stampen in een vijzel en daarna met een dunne kleefstof te mengen. Van walnoten maakte je bruine, van roet zwarte en van schildluizen rode inkt.

Schrijven met een ganzenveer

Je schreef met een ganzenveer en een potje inkt. Als de veerpunt bot was, sneed je een nieuw puntje. Daarna eerst op een kladje even proberen of hij weer goed schrijft. Wat schrijf je dan? Het eerste dat je te binnen schiet; een liefdesliedje dat net in je hoofd zit bijvoorbeeld.

Perkament

Tegenwoordig schrijven we meestal op papier. Maar middeleeuwse boeken zijn bijna allemaal op perkament geschreven. Perkament is speciaal bewerkte dierenhuid van een kalf, geit of schaap. Voor een dik boek als de bijbel had je wel 150 schapenvellen nodig. Perkament was dan ook heel duur.

Monnikenwerk

Tegenwoordig worden boeken gedrukt. Van elk boek bestaan dus honderden of duizenden exemplaren die er allemaal precies hetzelfde uitzien.

Voor 1450 bestond de boekdrukkunst nog niet. Boeken werden stuk voor stuk met de hand overgeschreven. Wat een monnikenwerk!

Prachtige versieringen

Middeleeuwse boeken werden, nadat de zwarte letters netjes overgeschreven waren, vaak prachtig versierd. De hoofdstuktitels werden in rode letters toegevoegd. En de eerste hoofdletter van een hoofdstuk werd vaak heel groot en mooi getekend. En ook werden er in de kantlijn allerlei grappige tekeningen gemaakt.

Zo duur als een huis

Handgeschreven boeken waren heel kostbaar. Dat kwam vooral omdat het perkament en de kleurstoffen zo duur waren. Een mooi versierde bijbel was rond 1270 bijvoorbeeld net zoveel waard als een groot stenen huis.

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

de taal

Het Latijn is in de middeleeuwen niet langer de spreektaal. Wel is het de taal van de kerk en van de geleerden. Het blijft ook lange tijd de enige taal waarin werd geschreven.

Pas vanaf 800 doken er verhalen op schrift op in de volkstaal en in Nederland moesten we wachten tot 1100. Onze volkstaal heet "Diets" en klonk ongeveer zo.

diets

de middeleeuwen

De Nederlandse literatuur begint rond 1100 met de bekende versregels:

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu, wat unbiddan we nu?

Dit is Oudnederlands (tussen 800 en 1150)

Middeleeuws schrijven

Middeleeuws schrijven

Wie ben ik?

Wat gaan we doen?

Vier soorten verhalen

Verhalen uit de bijbel

Verhalen over dieren

Verhalen over ridders

Verhalen over wetenschap

In de Middeleeuwen hadden verhalen een belangrijk doel: de mensen die ze hoorden, moesten er iets van leren.

Schrijven als een moderne monnik

Met een kroontjespen 

inkt uit een potje

Deze inkt gaat niet uit je kleren

Je blijft dus heel de les op je stoel zitten

(geen handen wassen, als mensen gaan lopen vallen er inktpotjes omver)

Vroeger

Schreven monniken met een soort staafje, een stylus.
Honderden jaren lang was dat de manier van schrijven.

Stylus

Zo ziet zo'n stylus er uit, de uiteinden werden in inkt gedoopt. De platte kant was voor het schrijven, de punt voor tekeningen.