4V Middeleeuwen, module 2, les 3

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Module 2, les 3

1.3 Schrijfcultuur en boekdrukkunst

2.1 wereldlijke en geestelijke cultuur 

2.2 Theologie en filosofie

Welke stand kon lezen en schrijven?

1.3 Schrijfcultuur en boekdrukkunst

Hebban olla vogala...

De oudste zinnen in het Nederlands, die we teruggevonden hebben, uit 1100 een penneprobe  'Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu, wat unbidan we nu?' betekent: 'Alle vogels zijn al aan het nestelen, behalve ik en jij. Waar wachten we nog op?'

Zelf inkt en verf maken

Monniken maakten hun eigen inkt en verf om mooie boeken te kunnen maken. Inkt werd gemaakt door dingen uit de natuur fijn te stampen in een vijzel en daarna met een dunne kleefstof te mengen. Van walnoten maakte je bruine, van roet zwarte en van schildluizen rode inkt.

Schrijven met een ganzenveer

Je schreef met een ganzenveer en een potje inkt. Als de veerpunt bot was, sneed je een nieuw puntje. Daarna eerst op een kladje even proberen of hij weer goed schrijft. Wat schrijf je dan? Het eerste dat je te binnen schiet; een liefdesliedje dat net in je hoofd zit bijvoorbeeld.

Perkament

Tegenwoordig schrijven we meestal op papier. Maar middeleeuwse boeken zijn bijna allemaal op perkament geschreven. Perkament is speciaal bewerkte dierenhuid van een kalf, geit of schaap. Voor een dik boek als de bijbel had je wel 150 schapenvellen nodig. Perkament was dan ook heel duur.

Monnikenwerk

Tegenwoordig worden boeken gedrukt. Van elk boek bestaan dus honderden of duizenden exemplaren die er allemaal precies hetzelfde uitzien.

Voor 1450 bestond de boekdrukkunst nog niet. Boeken werden stuk voor stuk met de hand overgeschreven. Wat een monnikenwerk!

Prachtige versieringen

Middeleeuwse boeken werden, nadat de zwarte letters netjes overgeschreven waren, vaak prachtig versierd. De hoofdstuktitels werden in rode letters toegevoegd. En de eerste hoofdletter van een hoofdstuk werd vaak heel groot en mooi getekend. En ook werden er in de kantlijn allerlei grappige tekeningen gemaakt.

Zo duur als een huis

Handgeschreven boeken waren heel kostbaar. Dat kwam vooral omdat het perkament en de kleurstoffen zo duur waren. Een mooi versierde bijbel was rond 1270 bijvoorbeeld net zoveel waard als een groot stenen huis.

Het overschrijven van boeken was echt monnikenwerk.
Waarom?

1. Monniken hadden toch niks beters te doen.
2. Het was heel precies werk en nam veel tijd in beslag.
3. Een vorm van straf: vanwege de erfzonde moesten ze boete doen.
4. Dat had de paus zo bepaald.

Wat was de taal van de middeleeuwse teksten?

1. Diets
2. Nederlands
3. Engels
4. Latijn

Waarom waren er weinig middeleeuwse teksten?

1. Alles werd met de hand geschreven.
2. Manuscripten waren enorm kostbaar.
3. Mensen lazen de boeken stuk.
4. Er waren er meer, maar die zijn door de tijd verloren gegaan.

Waarom is er zo weinig bekend over middeleeuwse auteurs?

Als wat werd het 'Hebban olla vogala.."eigenlijk geschreven?

1. Als boodschap
2. Als bericht op een kaartje
3. Als onderdeel van een verhaal
4. Als penneprobe

Waar werd papier van gemaakt in de middeleeuwen?

Boekdrukkunst (wiegendrukken / incunabelen) 

Hier droogden de vellen na het bedrukken.

De 'manager' van de drukkerij. Hij overzag het proces

Het goedleggen van de drukletters. Ze kopieerden de pagina's die op de muur hingen.

Controle van de drukletters

Drukpers

Klaarleggen van de drukpersen in de pers

Het halen van nieuwe vellen/bladen.

3

De boekdrukkunst is een fenomenale uitvinding die kennis toegankelijk maakt en daardoor de wereld verandert, dat is vergelijkbaar met

1. uitvinding van de auto
2. uitvinding van de rollator
3. uitvinding van het Internet
4. uitvinding van de fotografie

De boekdrukkunst markeert de overgang van de middeleeuwen naar een nieuwe tijd, de renaissance. Het einde van de middeleeuwen is rond ...

1. 1100
2. 1500
3. 1400
4. 1300

2.1 Wereldlijke en geestelijke cultuur
2.2 Theologie en filosofie

Aan de slag

Maak opdracht 7 (p. 31-32)