Thema 6.3: gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Definitie	Begrip
Zintuigcellen die reageren op een bepaalde prikkel zoals licht, temperatuur, druk, pijn.
De prikkel waarvoor de zintuigcel de laagste prikkeldrempel heeft
De aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkelsterkte
Prikkels vanuit het inwendige milieu
Prikkels vanuit de omgeving
De waarde die bepaald of een prikkel sterk genoeg is om een impuls te genereren in een zintuigcel.

Begrippen

Prikkeldrempel

Adaptatie

Adequate prikkel

Receptoren

Interne prikkel

Externe prikkel

Laag met zintuigcellen (staafjes en kegeltjes)

Waar de oogzenuw het oog verlaat

Verandert de lens van vorm zodat je scherp kunt zien

Zorgt ervoor dat er een scherp beeld op je netvlies valt

Doorzichtig deel van het oog

Geeft structuur en vorm aan het oog

Gat wat licht doorlaat

Brengt impulsen naar de hersenen

Stevige buitenste laag van het oog

Bevat spiertjes die de grootte van de pupil regelen

Hoornvlies

Lens

Pupil

iris

straalvormig lichaam met lensbandjes

oogzenuw

netvlies

harde oogvlies

blinde vlek

glasachtig lichaam

Het OOG: zet onderdelen op de juiste plaats

netvlies

gele vlek

oogzenuw

lens

Langs welke onderdelen schijnt het licht als het in het oog valt?  Zet ze in  de goede volgorde.

glasachtig lichaam 

lens  

hoornvlies

netvlies 

Een lichtstraal valt op het oog.

Zet de onderstaande onderdelen van het oog, waar deze lichtstraal achtereenvolgens doorheen gaat, in de juiste volgorde.

Lens

Hoornvlies

Glasachtig lichaam

Netvlies

Oogkamer

De lens in je oog zorgt voor

1. een kleurig beeld
2. een scherp beeld
3. het beschermen tegen stofjes
4. het afsluiten van je oog

Het vaatvlies zorgt voor :

1. traanvocht
2. voeding en zuurstof
3. aansturing
4. stevigheid

Hoe heet de buitenste doorzichtige laag van het oog?

1. Glasachtig lichaam
2. Netvlies
3. Hoornvlies
4. Pupil

Over welk soort zenuw gaat
een impuls van oog naar hersenen?

1. gevoelszenuw
2. bewegingszenuw

Gele vlek

1. Het deel van het oog waar de oogzenuw het oog verlaat en waarmee men niets kan zien.
2. Gedeelte van het netvlies, waarop voornamelijk kegeltjes zijn geconcentreerd.
3. Het doorzichtige deel van het oog dat tussen de lens en het netvlies ligt.
4. Het grootste deel van de menselijke hersenen, dat bestaat uit de linker- en rechter hersenhelft.

In welke laag liggen de zintuigcellen van een oog?

1. vaatvlies
2. netvlies
3. harde oogvlies

Je loopt van buiten naar binnen, je pupillen vergroten, hoe verloopt deze reflex?

1. impulsen gaan van je oog, naar het CZS (grote hersenen) en vervolgens naar de spiertjes rond je pupil
2. de impulsen gaan van je oog, naar het CZS (je hersenstam) en dan naar de spiertjes in rond je pupil
3. de impulsen gaan van je gevoelszenuwcellen in je oog, direct naar de bewegingszenuwcellen rond je pupil

Leerdoelen BS3

1. Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
2. Je kunt uitleggen dat gedrag komt door relatie organisme met zijn omgeving.
3. Je kunt omschrijven hoe je gedrag kunt bestuderen.

Wat is gedrag?

Alles wat een dier (of mens) doet en de manier waarop het dier dat doet.

Studie van gedrag = ethologie

Wat denk jij dat de Kapucijnaapjes gaan doen?

1. A
2. B
3. C
4. D

Adequaat gedrag

Gedrag is gericht op het handhaven of verbeteren van de fysiologische toestand of omgevingssituatie

Adequaat gedrag = gedrag dat de fitness van een dier vergroot.

Bv drinken als je dorst hebt, paren om nakomelingen te krijgen.

Bonobos paren om de rust in de groep te bewaren.

Organisatie en 
vormen van gedrag

Gedragssystemen

• Groep samenhangende handelingen met een gemeenschappelijk doel, bijvoorbeeld voedsel zoeken of voortplanten
• Vaak in een vaste volgorde= gedragsketen

Kijk naar biobits: Functie en gedrag en schrijf alle verschillende gedragssystemen op die je ziet.

0

Baltsgedrag (voortplantingsgedrag)

• Het gedrag waarmee een mannetje en vrouwtje elkaar lokken, heet baltsgedrag.

• Honden besnuffelen elkaar en sommige vogels voeren samen een 'dans' uit.

• Door de balts laten dieren elkaar weten dat ze geschikte partners zijn. Het baltsgedrag vergroot de bereidheid tot paren.
• Prikkel: verandering van daglengte. En daardoor hormonen die worden aangemaakt.

mond open doen

in tube knijpen

borstel naar mond bewegen

kraan aan doen

tanden-borstel pakken

tandpasta- tube pakken

mond spoelen met water

borstel heen en weer bewegen

kraan uit doen

 Ethologie

Ethologie = studie van het gedrag van dieren

Alles objectief bekijken = alleen waarneembare feiten beschrijven

Geen menselijke eigenschappen toekennen (antropomorfismen)

Gedrag is/zijn de waarneembare handelingen van een dier/mens

We proberen gedrag te

        kwalificeren (wat doet een dier) -ethogram

        kwantificeren (hoe vaak doet een dier iets) - protocol

• Gedrag moet objectief beschreven worden (zonder persoonlijk 

   waardeoordeel)

  

Vermenselijking van gedrag (lief, dom, slim, schattig, lekker vinden etc.) noemen we antropomorfismen

Geluiden, geuren en kleuren kunnen prikkels zijn die bij dieren leiden tot bepaald gedrag.
Welke van deze prikkels kunnen een rol spelen bij het voortplantingsgedrag van dieren?

1. Alleen geluiden en geuren
2. Alleen geluiden en kleuren
3. Alleen geuren en kleuren
4. Zowel geluiden als geuren en kleuren

Wat is de inwendige prikkel voor baltsgedrag?

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.
Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. Honger
2. Het bewegen van het nest
3. Het ruiken van een worm
4. Het zien van hun ouder

In februari nemen mannetjes-aalscholvers bij het zien van vrouwtjes bepaalde houdingen aan. Hoe wordt het gedrag in de afbeelding genoemd?

Is dit een juist beschreven observatie?
De hond kijkt angstig.

1. juist
2. onjuist

Is dit een juist beschreven observatie?
De apen kussen elkaar, omdat ze elkaar graag mogen.

1. juist
2. onjuist

Wat is GEEN gedrag.

1. Leerling slaapt in de les.
2. Een vleesetende plant vangt een vlieg
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Hoe wordt tabel 2 genoemd?

Samen inoefenen/huiswerk

We maken samen opdracht 35 en 39

Zelfstandig werken: opdracht 32 t.m 40

compact: 32, 35 t/m 40

Dit is ook het huiswerk

Klaar kijk na met een nakijkboekje

Pak je leesboek of ga rustig iets voor jezelf doen