Paragraaf 4.2 - Zien en horen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

4.2 Zien en horen

Leerdoel(en) van deze les:

• Je kunt uitleggen hoe je ogen worden beschermd

Aan het einde van de paragraaf....

1. Kun je de delen van de ogen in afbeeldingen aanwijzen en functie en werking ervan beschrijven.

(wenkbrauw, wimper, traanklier, traanbuis, oogspier, harde oogvlies, hoornvlies, vaatvlies, iris met kringspieren en lengtespieren, pupil, lens, glasachtig lichaam, netvlies met gele en blinde vlek, oogzenuw en ligging en functie van staafjes en kegeltjes).

2. Kun je de delen van de oren in afbeeldingen aanwijzen en functie en werking ervan beschrijven.

(oorschelp, gehoorgang, trommelvlies, trommelholte/middenoor, buis van Eustachius, gehoorbeentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel), slakkenhuis met zintuigcellen, gehoorzenuw en evenwichtsorgaan).

4.2 Zien en horen

Hoe worden je ogen beschermd?

• Iris --> gekleurde deel van je ogen
• Pupil --> opening in de iris > je ziet dit als een zwart rondje
• Wenkbrauwen en oogleden met wimpers --> houden stof en zweet tegen
• Traanklieren --> maken traanvocht  --> voorkomt uitdroging van oog, doodt ziekteverwekkers en neemt stof en vuiltjes op
  
• Traanbuisjes --> voeren traanvocht af, gaat via de neus naar de keel

• Oogkassen --> bevat vetweefsel en oogspieren --> houden ogen op hun plaats en laten ogen bewegen 

4.2 Zien en horen

Hoe werken je ogen?

• Harde oogvlies > buitenste laag, beschermt je oog
  - aan de voorkant is het doorzicht, dit is je hoornvlies
• Vaatvlies > middelste laag, bevat bloedvaatjes om oog van voedingsstoffen te voorzien 
  - voorkant vaatvlies is gekleurd > de iris
  - in het midden een opening > de pupil, hierdoor komt licht het oog binnen
• Netvlies > binnenste laag, hier bevind zich het lichtzintuig
  - aan de achterkant van het oog zit de oogzenuw (sturen impulsen naar hersenen)
• Lens > achter de pupil, zorgt voor een scherp beeld op het netvlies
• Glasachtig lichaam > rest van de oogbol is gevuld met een soort doorzichtige gel

Hoe werken je ogen?

Harde oogvlies --> buitenste laag, beschermt je oog

- aan de voorkant is het doorzicht, dit is je hoornvlies

Vaatvlies --> middelste laag, bevat bloedvaatjes

om oog van voedingsstoffen te voorzien.

- voorkant vaatvlies is gekleurd > de iris

- in het midden een opening > de pupil, hierdoor komt licht het oog binnen

Netvlies -->  binnenste laag, hier bevind zich het lichtzintuig

- aan de achterkant van het oog zit de oogzenuw (sturen impulsen naar hersenen)

Lens --> achter de pupil, zorgt voor een scherp beeld op het netvlies

Glasachtig lichaam --> rest van de oogbol is gevuld met een soort doorzichtige gel.

4.2 Zien en horen

Volgorde van licht dat je ogen binnenkomt:

4.2 Zien en horen

Zintuigcellen in het netvlies

• Staafjes > zwart, wit en grijstinten zien
  - heel gevoelig, geven impulsen door bij weinig
  licht (schemering)
  - grootste deel van netvlies bedekt met staafjes
• Kegeltjes > kleuren zien
  - meesten liggen bij elkaar in midden van netvlies > gele vlek
  - werken als er veel licht is
• Blinde vlek > hier liggen geen zintuigcellen
  - op deze plaats gaat oogzenuw door 3 lagen oogvliezen naar de hersenen

Zintuigcellen in het netvlies

Staafjes --> zwart, wit en grijstinten zien

- heel gevoelig, geven impulsen door bij weinig licht (schemering)

- grootste deel van netvlies bedekt met staafjes

Kegeltjes --> kleuren zien

- meesten liggen bij elkaar in midden van netvlies --> gele vlek

- werken als er veel licht is

Blinde vlek --> hier liggen geen zintuigcellen

- op deze plaats gaat oogzenuw door 3 lagen oogvliezen naar de hersenen

4.2 Zien en horen

Hoe stellen je ogen scherp?

• Lens > zorgt voor een scherp beeld op je netvlies
  - ooglens kan van vorm veranderen; plat en bol
• Accommoderen > bol en plat maken van de lens
  - veraf zien? Lens is plat
  - dichtbij zien? Lens is bol
• Accommodatiespier > kringspier om de lens heen
  - kan lensbandjes slap laten hangen of strak laten staan
• Lensbandjes > lens hangt aan lensbandjes in de accommodatiespier
  - lensbandjes slap? Lens boller (dichtbij zien)
  - lensbandjes strak? Lens platter (veraf zien)

4.2 Zien en horen

Accommoderen en scherp zien

4.2 Zien en horen

Waardoor wordt je pupil groter en kleiner?

• Pupilreflex > groter en kleiner maken van je pupillen
  - afhankelijk van hoeveelheid licht,
  bescherming van netvlies bij te veel licht
  

1. Pupillen klein > kringspiertje trekt samen
   - minder licht naar binnen
2. Pupillen groot > lengtespiertjes trekken samen
   - meer licht naar binnen

4.2 Zien en horen

Hoe hoor je? (Bron 12, blz. 28)

Geluiden zijn trillingen

1. Trillingen trillen via de oorschelp naar de gehoorgang
2. Via de gehoorgang naar het trommelvlies
3. Trommelvlies geeft trillingen door aan de gehoorbeentjes
4. De gehoorbeentjes geven trillingen door aan het slakkenhuis
5. Slakkenhuis bevat gehoorzintuig (vaak & langdurig overbelast > gehoorbeschadiging)
6. De gehoorzintuig zet trillingen om in impulsen
7. De impulsen gaan via gehoorzenuw naar hersenen

4.2 Zien en horen

De weg van geluidstrillingen die je oren binnen komen:

4.2 Zien en horen

Waarom is het oor belangrijk voor je evenwicht?

• Buis van Eustachius > zit tussen trommelholte en keelholte
  - zorgt voor gelijke luchtdruk
  - trommelvlies moet goed trillen om goed te kunnen horen
  - luchtdruk moet aan beide zijden gelijk zijn
  - door gapen of slikken gaat de buis even open
  - hierdoor lucht heen en weer, luchtdruk gelijk maken
• Evenwichtsorgaan > zorgt voor evenwicht van het lichaam
  - drie halve cirkelvormige kanalen, gevuld met vloeistof
  - onderin kanalen zintuigcellen met haartjes
  - bij beweging laat vloeistof haartjes bewegen > impulsen naar hersenen
  - hersenen sturen spieren aan, zo blijf je in evenwicht

4.2 Zien en horen

• Wat? Maken 4.2 – Opdracht 29 t/m 37
• Hoe? Blz. 28 t/m 31
• Hulp? Eerst overleggen met buur, daarna docent vragen.
• Tijd? 20 minuten
• Uitkomst? Opdracht 29 t/m 37 is af. Niet af? Rest is huiswerk.

• Klaar? Samenvatting dikgedrukte woorden maken (lijst)