les 3 Geweld bij jager-verzamelaars

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo

Jagers en boeren: tot 3000 v.Chr.

Kenmerkende aspecten:

De levenswijze van jager-verzamelaars

De landbouwrevolutie

onderzoeksvraag:

Was er grootschalig geweld bij jager-verzamelaars?

grootschalig geweld: moordpartijen, aanslagen

oorlog: gewapende strijd tussen minstens twee partijen

Deze les: vragen over het boek

examenvragen

Lees in je boek blz 54-55

Ka 1: jager-verzamelaars

Ka 2: de eerste landbouwers

Ka 3: de eerste stedelijke beschavingen

beantwoord de volgende vragen:

1. waarom zou er volgens sommige historici maar weinig oorlog geweest zijn in de tijd van jager-verzamelaars? Bedenk twee argumenten.

2. Bedenk waarom er volgens sommige historici NA de landbouwrevolutie vaker oorlog ontstond. 

(mogelijke) antwoorden

• 1. Er was volgens sommige historici weinig geweld in de tijd van jagers en verzamelaars omdat:
  
• er maar weinig mensen waren (die ook nog rondtrokken) en ze elkaar dus niet veel tegenkwamen
  
• er niet veel bezit was / het een egalitaire samenleving was en dus ook geen reden voor jaloezie of machtsmisbruik.
  

• 2. Na de landbouwrevolutie groeide de kans op geweld omdat:
  
• de bevolking groeide en dus de kans op conflicten over landbouwgebied
  
• er samenlevingen ontstonden waarin sommige mensen/dorpen/steden veel bezit verzamelden en dus een aantrekkelijk doelwit werden
  
• mensen zich konden gaan specialiseren en er dus ook 'professionele' krijgers beschikbaar waren
• er machtige heersers kwamen die hun belangen konden gaan verdedigen met soldaten

Aantekening klassikaal

• Welke bronnen heeft een archeoloog nodig om te bewijzen dat er grootschalig geweld plaatsvond bij jager-verzamelaars?
  

• Veel lijken op 1 plaats;
  
• die niet in de loop der tijd daar zijn verzameld;
• met duidelijke geweldssporen;
  
• die aantoonbaar aangebracht zijn door andere mensen.

bekijk de video over Nataruk

Beantwoord de volgende vragen na overleg met je tafelgenoot:

1. Hoeveel overblijfselen zijn er gevonden bij Nataruk waarmee je geweld kunt bewijzen?
2. Welke wapens werden er gebruikt? 
3. Welke vondst was bijzonder? Welke verklaring kun je hiervoor bedenken?
4. Kun je zeggen dat er regelmatig grootschalig geweld was bij jager-verzamelaars na de vondst bij Nataruk? 
5. Waarom is het interessant om de vraag te onderzoeken of er grootschalig geweld plaatsvond bij jager-verzamelaars?

Antwoorden

1. In totaal 27 overblijfselen. 12 beter bewaard, waarvan er 10 sporen van geweld bevatten.
   
2. Pijl en boog (4 personen) en knotsen (clubs), 4 personen.
   
3. Eén zwangere vrouw was waarschijnlijk vastgebonden voordat ze stierf. Mogelijke verklaring: ze was al vastgebonden door de leden van de overvallen groep. Of: eerst werden de mannen gedood, daarna de vrouwen.
   
4. Nee. Het is de vraag of deze vindplaats wel representatief is. 
   
5. We gaan ervan uit dat er bij de jager-verzamelaars minder reden was voor grootschalig geweld tussen groepen mensen. Bij wetenschap moet je aannames altijd proberen te weerleggen (falsificatie). Het zegt misschien iets over de aard van de mens als er wél regelmatig geweld was.
   

 opdracht veenlijken

gebruik het uitgedeelde blad met (examen)vragen.

Maak vraag 1 t/m 3

antwoord veenlijken vraag 1

• Het volk bij de venen van Yde

  
• straft misdadigers door hen ter dood te brengen, want het meisje is door geweld omgekomen (de strop om haar nek en de afdruk daarvan in haar hals) en de Romein Tacitus schrijft in dezelfde tijd over deze gewoonte bij Germanen 1
• brengt mensenoffers, want het meisje is ter dood gebracht vóór ze in het veen wordt gelegd (ze is niet verdronken) / er is een mooie mantel over haar heen gelegd / heeft nog bruikbare 
kleding meekreeg (een lange mantel versierd met kleurige banen) 1 

  

• brengt mensenoffers, want het meisje is ter dood gebracht vóór ze in het veen wordt gelegd (ze is niet verdronken) / er is een mooie mantel over haar heen gelegd / heeft nog bruikbare 
kleding meekreeg (een lange mantel versierd met kleurige banen) 1 

  

antwoord vraag 2 en 3

• Vraag 2 Maximumscore 2 Uit het antwoord moet blijken dat:
  
• • enerzijds dit volk nog geen eigen schrift had (waardoor zij nog in de prehistorie leefden) 1
  
• • anderzijds dit volk niet meer in de prehistorie leefde, want de Romeinen schrijven over deze volken 1
  

• Vraag 3
  
• a. Beiden zijn gewurgd en in het veen gegooid
  
• b. Op basis van deze twee bronnen zou je kunnen concluderen dat het om een offer aan de goden gaat, maar voor een definitieve conclusie zou je meer veenlijken moeten onderzoeken.
  

huiswerk

Leren KA 1

Leren aantekeningen en opdrachten les 3