Hoofdstuk 2: Rechtsstaat

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 2: Rechtsstaat

2.1: Idee en oorsprong van de rechtsstaat

Vandaag: Wat is een rechtsstaat & waarom is het goed dat we een rechtsstaat hebben?

Wat is een rechtsstaat?

Rechtsstaat: Staat waarin je als burger wordt beschermd met grondrechten tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid

-> Je kunt niet random opgepakt worden

NL = democratische rechtsstaat: burgers mogen ook nog meedoen aan vrije verkiezingen

Ontstaan van de rechsstaat

16e eeuw: veel godsdienstoorlogen, absolutisme

18e eeuw: verlichting -> opstand -> zelf nadenken 

Vrijheid als belangrijkste waarde -> alleen dan konden mensen gelukkig zijn

Sociaal contract

Hobbes, Locke, Rousseau -> Mensen moeten een contract sluiten waarin ze afspraken maken over hoe in vrijheid en gelijkheid te leven

Zonder regel in een samenleving -> chaos, ellende 

Maar: hoe handhaaf je mondelinge afspraken? -> de staat

De staat als scheidsrechter

- Staat moet veiligheid van burgers garanderen -> geweldsmonopolie 

- Staat moet zich aan dezelfde wetten houden als burgers

- Montesquieu: trias politica 

Beginselen van de rechtsstaat

- Beginsel van de grondrechten

- Soevereiniteits- en democratiebeginsel

- Legaliteitsbeginsel

- Beginsel van Trias Politica 

Aan de slag

2.1 maken opdracht 2, 3, 4 

2.2: grondwet en grondrechten

Ontstaan van de grondwet en grondrechten

2.3: Legaliteitsbeginsel

Waartoe dient het legaliteitsbeginsel?

Kortgezegd:

Je kunt alleen gestraft worden voor gedragingen die volgens de wet strafbaar zijn

Wetten I

- Geven duidelijkheid over wat wel mag en wat niet

- Geven duidelijkheid over welk gedrag verwacht wordt 

- Geven rechtszekerheid: bescherming tegen willekeur van de overheid

Alle wetten en regels samen: "Het Recht"

Wetten II

Om wetten te laten werken moeten mensen zich aan die wet willen houden -> dus moeten wetten overeenkomen met de opvattingen van de samenleving

Wetten veranderen daarom ook mee met de tijd

Eisen voor wetten

1. ze zijn algemeen: gelden voor iedereen

2. openbaar en begrijpelijk

3. geen onmogelijke eisen

4. toepassing mag niet met terugwerkende kracht zijn

5. wetten mogen niet onderling tegenstrijdig zijn

6. niet te vaak verandering

7. redelijk en zorgvuldig

Maken

Vraag 1 t/m 5

Morgen: toetsbespreken

2.4: trias politica: scheiding en evenwicht van machten

Hoe zit het in elkaar en waarom is het bedacht? 

Trias Politica

Bedacht door Montesquieu ->

Principe: iedereen die macht heeft zal er op den duur misbruik van maken. 

Om dat te voorkomen: trias politica 

Wetgevende macht: bedenkt wetten (parlement en regering)

Uitvoerende macht: voert wetten uit (ministers en ambtenaren)

Rechterlijke macht: oordeelt of wet juist is toegepast 

Maar...

Alsnog zou er machtsmisbruik kunnen ontstaan. 

Daarom: "checks and balances" 

= de machten controleren elkaar -> checks

en werken met elkaar samen -> balances

Checks & Balances

• Wetgevende macht kan uitvoerende macht controleren en ter verantwoording roepen
• Rechterlijke macht controleert de wetgevende macht maar ook de uitvoerende macht
• Wetgevende macht controleert ook de rechterlijke macht

De wetgevende macht

Parlement: gekozen door volk

Regering: niet gekozen door volk

Binnen parlement onderlinge controle: wet moet door eerste kamer worden goedgekeurd

Uitvoerende macht

Ministers

Geven opdracht aan: ambtenaren

Alle ambtenaren samen: de 4e macht 

Rechterlijke macht

Neutrale en onafhankelijke rechters

Bieden rechtsbescherming aan burgers

Gecontroleerd door de hoge raad wanneer iemand in hoger beroep gaat

aan de slag

Maken blz. 32 vr. 2 t/m 6

2.5: Rechtsgebieden

Hoe verloopt een burgerlijke rechts-

zaak? 

Hoe sta je sterk tegenover de 

overheid?

Burger tegenover burger

Privaatrecht: 

- Personen of familierecht -> niet openbaar

- Ondernemingsrecht

- Vermogensrecht

Civiele/Burgerlijke zaak

De eiser staat tegenover de gedaagde

Het conflict heet: het geschil 

1. Eiser/diens advocaat stuurt dagvaarding 

2. Een advocaat hoeft niet/ komen opdagen hoeft ook niet -> wel beter om wel te komen

3. Rechter zegt vaak: zoek onderling een oplossing

4. Wanneer dat niet lukt -> vonnis van de rechter

Uitspraak rechter

Immateriële schade

Vermogensschade 

Bij haast: "kort geding" aanspannen -> versnelde procedure

Wat als je een rechtszaak wilt vermijden?

Juridisch loket

Rechtswinkel  -> gratis advies & mediation -> bemiddeling

Burger tegenover overheid

Publiekrecht: 

- staatsrecht -> inrichting NL Staat

- strafrecht -> veiligheid van burgers

- bestuursrecht -> betrekking op overheid

Bestuursrecht

Maken

opdracht 2 t/m 6

2.6: Strafrecht: Opsporing en vervolging

Grondbeginselen & dilemma

Grondrechten en strafrecht

- recht op een eerlijk proces

- onschuldig tot tegendeel door de rechter bewezen is

- regels voor politie & justitie staan vast (wetboek van strafvordering)

- recht op een advocaat (ook als je die niet kunt betalen)

Legaliteitsbeginsel en Strafrecht

- strafbaarheidsbeginsel

- strafbepaling moet duidelijk zijn

- ne bis in idem regel: je kunt niet twee keer veroordeeld worden voor hetzelfde vergrijp

- maximum straf per vergrijp is vastgelegd in de wet

- meeste overtredingen en misdrijven hebben verjaringstermijn: behalve voor moord, verkrachting, mensensmokkel

Misdrijven en overtredingen

Misdrijf: ernstige strafbare feiten zoals moord, verkrachting etc

Overtredingen: minder heftige vergrijpen zoals wildplassen, fietsen zonder licht (of met telefoon) etc. 

Het strafproces

Graag zelf lezen :)

dilemma van de rechtsstaat

veiligheid tegenover privacy

Aan de slag

Maken opdracht 1 t/m 4