3.8 + 3.9 Erfelijk onderzoek en Biotechnologie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Welkom allemaal

Planning

Wat weten we nog?

Leerdoelen

Uitleg

Opdrachten

Check leerdoelen

Afsluiting

Herhaling Genenparen

Homozygoot = 2 genen van het zelfde genenpaar 

Hetrozygoot = 2 verschillende genen

Genotype = welke erfelijke kenmerken krijgt je mee

Fenotype = hoe zie je eruit

Dominante genen = bepaald het fenotype, is het sterkste

Recessieve genen = aanwezig in het genotype maar bepaald alleen als het homozygoot is hoe je eruit ziet

Dominant of recessief

Het gen wat bij een heterozygoot genotype tot uiting komt is dominant

Dominant gen = Bruin haar

Recessief gen = Blond haar

Kruisingtabel

• Kruisingstabel = visuele manier om weer te geven hoe allelen overerven
  
  
• F1 is heterozygoot => twee verschillende allelen A en a
  
• Je kunt de overervingskansen uitzetten in een kruisingstabel
  

Geslachtelijke voortplanting

2 willekeurige  geslachtscellen

= steeds andere genotypen

kunstmatige selectie

= gunstige erfelijke eigenschappen

veredeling 

= doorkweken beste exemplaar

Ongeslachtelijke voortplanting

• altijd hetzelfde genotype
• niet altijd hetzelfde   fenotype
• afhankelijk van   milieuomstandigheden

3.7 Mutatie

mutatie in lichaamscel / mutatie in geslachtscel

Mutagene invloeden

Verhogen de frequentie van mutaties

- schadelijke stoffen, bijvoorbeeld tabaksrook of asbest

- straling, bijvoorbeeld UV, radioactieve straling of Röntgen

Kanker = mutatie op mutatie

- kankercellen leven langer

- kankercellen gaan niet dood na verloop van tijd

- kwaadaardig: groeien in gezond weefsel, dit kan daardoor zijn funtie niet meer uitvoeren

3.8 Erfelijk onderzoek

Leerdoelen

Je kunt situaties noemen waarin het verstandig is genetisch advies in te winnen.

Je kunt methoden van prenataal onderzoek beschrijven.

Genetisch advies

Met een erfelijkheidsonderzoek wordt onderzocht hoe groot de kans is dat je kinderen een erfelijke ziekte krijgen.

Drager

Prenataal onderzoek

Pre = voor,  nataal = geboorte

• echo
• vlokkentest
• vruchtwaterpunctie
• nipt

echo

vlokkentest

vruchtwaterpunctie

Niet Invasieve Prenatale Test (NIPT)

Er wordt bloed afgenomen

bij de moeder

Geen risico op miskraam

3.9 Biotechnologie

Biotechnologie

Verzamelnaam voor technieken waarbij organisme worden gebruikt om producten te maken voor de mens

Voorbeelden:

• Gist (schimmel) voor reizen van brood
• Gist voor maken van alcohol in wijn en bier
• Melkzuur bacteriën voor maken van yoghurt en zuurkool 

Recombinant-DNA-technieken

Eigenschappen van een soort via het DNA inbrengen bij een andere soort.

Voorbeeld:

Bacteriën krijgen het gen om insuline te maken voor suiker patiënten.

Genetische modificatie

DNA van een organisme wordt kunstmatig aangepast door de mens. Het organisme met een aangepast DNA wordt een transgeen genoemd.

Voorbeeld:

Gouden rijst: Rijst met vitamine A

Voordelen

• Hogere voedselopbrengst
• Gewassen worden milieuvriendelijker
• Ziekten behandelen

Nadelen

• Mens heeft geen recht om erfelijke informatie van organismen te veranderen
• Nieuwe organismen worden 'gemaakt'
• Angst voor schade aan de natuur

Biotechnologie en misdaad

• Kennis van biotechnologie en DNA kan erg nuttig zijn bij misdaadonderzoek.
• Het DNA van een mens is uniek: niemand heeft exact hetzelfde DNA als jij.
• Als er op de plek van een misdrijf sporen, zoals haren of huidschilfers, worden gevonden, kan dit gebruikt worden bij DNA-onderzoek. 

Vragen?

Maken van de opdrachten

Th. 3.8 Erfelijkheidsonderzoek

 + 3.9 Biotechnologie

Opdracht 65 tm 69

Opdracht 71 tm 74