2.4 De rechtspraak: (on)afhankelijk?

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Casus

2.1 Vrijheid of veiligheid?

2.2 Grondrechten: Beperken of niet?

2.3 Hoe transparant moet de overheid zijn?

2.4 De rechtspraak; (on)afhankelijk?

2.5 Is een staat met recht een rechtsstaat?

2.6 Bestaat de ideale rechtstaat?

H2 Rechtsstaat

• Je kunt uitleggen dat de rechterlijke macht de bevoegdheid heeft om te berechten, hoe zij dit doet en welke procedures de rechtspraak en het OM volgen.
  
• Je kunt beargumenteren op welke wijze onafhankelijke en openbare rechtspraak bijdragen aan een eerlijk rechtsproces.
• Je kunt een standpunt innemen over de wijze waarop media berichten over strafzaken.

Leerdoelen

Hoe lang is Levenslang in Nederland?

Levenslang is ook echt levenslang. Op moord staat levenslang of een tijdelijke gevangenisstraf van maximaal dertig jaar.

De rechterlijke macht heeft als taak strafbare feiten te berechten. Alleen de rechter kan een vrijheidsstraf opleggen. 

Wat is er mis met levenslang?

Bij het opleggen van een straf is de rechtspraak gebonden aan verschillende wetboeken, waaronder het Wetboek van Strafrecht (WvS).

Hierin staat ook -> iets is pas strafbaar als het op dat moment in de wet staat.

 In het Wetboek van Strafrecht kun je vooral vinden welke gedragingen strafbaar zijn en welke maximumstraf daarbij hoort. Dit biedt burgers rechtszekerheid.

• We kennen in Nederland daderstrafrecht -> de rechter houdt rekening met (bijzondere) omstandigheden van de dader.

• Levenslang gebeurd niet snel ->  Ze moeten namelijk denken aan zowel rechtshandhaving (Geweldsmonopolie)/naleving van wetten) als rechtsbescherming (Overheid beschermt burgers/grondrechten) 

• Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) -> levenslang ‘zonder perspectief op vrijlating’  is niet menselijk 

• "Gratie" Na 25 jaar brengt het onafhankelijke Adviescollege levenslanggestraften een advies uit 

Vervroegde vrijlating is aan het adviescollege-> vier criteria: 

• Het recidivegevaar (eerder veroordeeld of kan op herhaling)
• De delictgevaarlijkheid, 
• Het gedrag en de ontwikkeling van de levenslanggestrafte in de periode dat hij in de gevangenis zit en de impact op de slachtoffers en nabestaanden.

Is een vonnis nog te veranderen?

Is een vonnis nog te veranderen?

Verdachten van een ernstig misdrijf gaan naar een meervoudige kamer van de rechtbank. Drie rechters oordelen of iemand schuldig is. 

Rechters moeten binnen de kaders van de (inter)nationale regelgeving rechtspreken. 

Persoonlijk... 

De verantwoordelijkheid voor het wijzigen van wetten ligt bij de wetgevende en uitvoerende macht.

 Zowel het Openbaar Ministerie als de verdachte kunnen tegen het oordeel van de rechtbank in hoger beroep gaan. 

Na het gerechtshof is het nog mogelijk dat het OM of (de advocaten van) de verdachte de Hoge Raad naar de zaak laat kijken.

De Hoge Raad -> Zijn regels goed uitgevoerd? Goed volgens wetgeving geoordeeld? Terug sturen en opnieuw behandelen

Hoe zorgen we voor eerlijke rechtspraak?

• De onafhankelijke rechtspraak is het vierde kenmerk van een rechtstaat.
• Rechters oordelen op basis van rechtsbronnen.
• Een rechter kan niet ontslagen worden. Hoge Raad kan wel een rechter ontslaan: psychische stoornis, zelf een misdrijf pleegt
• Hoger beroep
• Rechters laten zich niet beïnvloeden door de wetgevende of uitvoerende macht.
• Een verdachte kan een rechter wraken als hij vindt dat een rechter mogelijk partijdig is. ‘Wraken’ is vragen bij de rechtbank om de rechter te vervangen.

Hoe zorgen we voor eerlijke rechtspraak?

1 De rechter opent de zaak, controleert de persoonsgegevens van de verdachte en wijst hem op zijn rechten.

2 De officier van justitie leest de tenlastelegging voor.

3 Tijdens het onderzoek ter terechtzitting stelt de rechter vragen aan de verdachte. Ook de officier van justitie mag vragen stellen.

4 De officier van justitie komt met een strafeis, het requisitoir.

5 De advocaat houdt het pleidooi waarin hij of zij opkomt voor de belangen van de verdachte.

6 De officier van justitie mag reageren op het pleidooi van de advocaat (repliek). Daarna krijgt de advocaat de mogelijkheid om hierop te reageren (dupliek).

7 De verdachte heeft het recht op het laatste woord. De verdachte hoeft hier geen gebruik van te maken.

8 Uitspraak van de rechter.

1 De rechter opent de zaak, controleert de persoonsgegevens van de verdachte en wijst hem op zijn rechten.

2 De officier van justitie leest de tenlastelegging voor.

3 Tijdens het onderzoek ter terechtzitting stelt de rechter vragen aan de verdachte. Ook de officier van justitie mag vragen stellen.

4 De officier van justitie komt met een strafeis, het requisitoir.

5 De advocaat houdt het pleidooi waarin hij of zij opkomt voor de belangen van de verdachte.

6 De officier van justitie mag reageren op het pleidooi van de advocaat (repliek). Daarna krijgt de advocaat de mogelijkheid om hierop te reageren (dupliek).

7 De verdachte heeft het recht op het laatste woord. De verdachte hoeft hier geen gebruik van te maken.

8 Uitspraak van de rechter.

Een eerlijk rechtsproces is belangrijk in een rechtsstaat. In een rechtsstaat krijg je niet zomaar een gevangenisstraf. Er gaat een lange procedure aan vooraf. 

Onschuldig tot het tegendeel bewezen is?

 Politie en justitie zich aan het Wetboek van Strafvordering (WvSv) en andere relevante wetgeving houden. In het WvSv staan de regels rond opsporing, vervolging en berechting.

Waarom zijn rechtszaken openbaar?

In de Grondwet staat dat rechtszaken in principe openbaar zijn, tenzij er een spraakmakende zaak is of bijvoorbeeld een minderjarige.

Rechtszalen beschikken over publieke tribunes voor belangstellenden die een zaak willen bijwonen. Ook de uitspraak is openbaar.

Door zo transparant mogelijk te werken, kan iedere burger de rechtspraak controleren.

Door bepaalde woorden te gebruiken zoals 'de dader' lijkt het in de media soms al vast te staan dat iemand schuldig is.

Volgens het recht is iemand pas schuldig na een veroordeling door de rechter: de onschuldpresumptie. Tot die tijd moeten media dus spreken van ‘verdachten’ in plaats van ‘daders’.

Waarom zijn rechtszaken openbaar?

Als verdachten zwijgen, dan baseren journalisten hun berichtgeving op andere bronnen. Dit kan nadelig zijn voor de beschuldigde en kan zelfs leiden tot trial by media: door eenzijdige en gekleurde berichtgeving door de media is er al sprake van een veroordeling van een persoon door de pers en daardoor door het publiek, terwijl de zaak nog ‘onder de rechter’ is.

Staat media-aandacht een eerlijk proces in de weg?

Lezen 2.4 De rechtspraak: (on)afhankelijk?

Blz. 93 t/m 98

Opdrachten maken: Kennis en begrip 1 t/m 7

Opdrachten