Basisstof 5: Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Gedrag

Wat is gedrag?

Gedrag

• Alles wat mensen en dieren doen is gedrag.
  Bijv. Lachen, slapen, eten, dansen, schreeuwen enz.

• Gedrag van organisme bestaat uit handelingen die met elkaar samenhangen. 

Gedrag is in essentie alles wat dieren en mensen doen. Of het nu dansen is, schreeuwen, eten of slapen. Dit is allemaal gedrag.

En gedrag bestaat uit verschillende handelingen. Denk aan eten, je moet het vinden, voorbereiden op eten en afruimen als je klaar bent.

Gedragsketen

mensen en dieren hebben altijd een stappenplan voor hun gedrag. Zo'n stappenplan noem je een GEDRAGSKETEN

Hoe wordt gedrag veroorzaakt?

Prikkel  -------> Respons

handelingen

Aangeboren gedrag 

Aangeleerd gedrag 

REFLEXEN

Aangeboren:

Een gebruikelijke (stereotype) reactie op een prikkel

sociaal gedrag

gedrag kan beinvloed worden door soortgenoten. 

dit gedrag noem je sociaal gedrag.

een prikkel of handeling bij sociaal gedrag noem je een signaal 

Hoe leren dieren en mensen?

• Door leren verfijnen dieren en mensen aangeboren gedrag en ze verkrijgen nieuw gedrag.

• Er zijn 6 verschillende manieren van leren:

1. Inprenten

2. Gewennen

3. Trial and error

4. Imiteren

5. Inzichtelijk leren

6. Conditioneren

Inprenten

• In de eerste weken leren jonge dieren en baby's wie hun ouders zijn.

• Baby's herkennen binnen 2 dagen de geur van hun moeder.

• Een jonge eend dat uit zijn ei komt, leert direct de vorm en geluiden van zijn moeder herkennen.

Gewennen

• Mensen en dieren leren om niet op alle prikkels te reageren.

• Vogels leren bijvoorbeeld dat vogelverschrikkers geen gevaar vormen. Ze zullen er dan niet meer op reageren.

Trial and error

• Leren met 'vallen en opstaan'.

• Door uitproberen leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is.

• Trial and error heet ook wel proefondervindelijk leren.

• In het plaatje hiernaast zie je ook een voorbeeld van trial and error.

Imiteren

• Leren door nadoen.

• Hiernaast zie je dat welpen leren drinken door hun moeder na te doen.

• Zo leren kinderen bijvoorbeeld met bestek eten. En leren vogels vliegen.

Inzichtelijk leren

• Leren door nadenken.

• Dieren en mensen bedenken in hun hoofd hoe ze een probleem moeten oplossen.

• De kraai hiernaast vult de vaas met stenen, zodat het water omhoog komt. Als het water hoog genoeg komt kan hij drinken.

Conditionering

• Operante conditionering --> dresseren: leren door straffen en belonen
• Klassieke conditionering --> geconditioneerde reflex 
  
            

                                         Pavlov

Conditionering

• Leren door straffen en belonen          

                                         

Pavlov

Klassiek conditioneren

Het experiment van 
Pavlov en zijn hond

1. klassieke conditioneren (Pavlov reactie)

Operant conditioneren

Operant conditioneren:

Een verband leggen tussen een bepaald gedrag en het voor -en nadeel daarvan

Pavlov

klassieke conditionering

handeling wordt aan nieuwe prikkel verbonden

geconditioneerde reflex

Skinner

operante conditionering

dier ontdekt welke handeling beloond wordt

geen reflex! lijkt meer op proefondervindelijk leren

Sociaal vs solitair

opdracht 4, 5, 6 en 7

Samenlevingsvormen

1 Solitair levend: alleen of ongepaard levend, man en vrouw komen alleen

in de paartijd bij elkaar.

2 Paarvorming: mannelijk en vrouwelijk dier leven samen (vaak voor het leven) en zorgen samen voor de jongen.

3 Gezinsvorming: man, vrouw en jongen blijven bij elkaar tot de jongen volwassen zijn, vaak zijn er dan al weer nieuwe jongen.

4 Harem: een (dominant) mannetje met een groep vrouwtjes (variërend van enkele tot meer dan honderd).

Samenlevingsvormen

5 Matriarchale orde: groep waarin de vrouwen de macht hebben, mannetjes scharrelen er omheen en worden alleen in de groep toegelaten voor de paring.

6 Oligarchie: groep van mannen en vrouwen, waarbij enkele mannetjes de dominante elite vormen en de groep  beschermen. Niet-dominante volwassen mannen worden uitgestoten 

7 Kolonie: grote groep van gelijken, paren of harems.

Voortplaningsgedrag

Opdracht 16, 17, 18, 19, 20 en 21

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.

• baltsgedrag
• de paring
  
• Broedzorg 

Voortplantingsgedrag

Gedrag: om voort te planten

* Wordt veroorzaakt door hormonen

Balts: overhalen tot paring

Bronst: voortplantingsgedrag bij zoogdieren

Vormen van geritualiseerd gedrag = overdreven voortplantingsgedrag

Paring

Paren is de geslachtsgemeenschap tussen dieren van het andere geslacht.

Bij zoogdieren brengt het mannetje zijn penis in de schede van het vrouwtje. 

Bij vogels worden de cloaca's van beide geslachten tegen elkaar gedrukt waarbij het sperma van het mannetje in het vrouwtje wordt gebracht.

Het paren bij beenvissen wordt overigens paaien genoemd.

Bij gebrek aan een penis gebruiken sommige soorten andere organen om hun sperma in de geslachtsopening van het vrouwtje te brengen. 

Spinnen gebruiken hiervoor hun palpen, een soort tastorganen.

Broedzorg

Broedzorg is een verschijnsel uit het dierenrijk waarbij één of beide ouders op een bepaalde manier voor hun nageslacht zorgen. 

Deze zorg bestaat in diverse gradaties

Zoogdieren kennen vergaande broedzorg, hetzelfde geldt voor vrijwel alle vogels, maar bij andere gewervelde dieren komt broedzorg minder vaak voor. 

De jongen, en in het geval van vogels ook de eieren, worden beschermd en verzorgd tot ze zelfstandig zijn.

nestblijver of nestvlieder?

nestblijver of nestvlieder?