Overzicht van de genetica

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Overzicht van de genetica

Paragraaf 7.2 en 7.3

- Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is

- Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen

- Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren

Feno- en genotype

• Fenotype: alle waarneembare eigenschappen individu
• Genotype: informatie voor alle erfelijke eigenschappen

Chromosomen

• Bij de mens: 22 gelijke chromosomenparen (autosomen), 1 paar geslachtschromsomen
• Chromosomenpaar = homoloog chromosoom

DNA

• Twee ketens in dubbele spiraal
• Vier nucleotiden (fosfaatgroep, desoxyribose, stikstofbase)
• A-T, C-G basenparing
• Genoom

Genen en allelen

• Gen: deel chromosoom, bevat informatie over erfelijke eigenschap
• Allel: versie van een gen
  
• Genexpressie: er wordt een eiwit gemaakt op basis van code in het gen
  

Genen en allelen

Paragraaf 7.5

- Je kunt uitleggen hoe het fenotype van een organisme tot stand komt en hierbij de begrippen homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief gebruiken

- Je kunt beschrijven hoe door recombinatie nieuwe combinaties van allelen ontstaan

Homozygoot: DD/dd - heterozygoot: Dd

Onvolledig dominant

• Het recessieve allel komt een beetje tot uiting in het fenotype
• Allelen aangegeven als superscript van een gekozen letter

Intermediair

• Geen van beide allelen is recessief, komen beide tot uiting
• Allelen aangegeven als superscript van een gekozen letter

Codominant

• Beide allelen komen volledig tot uiting
• Allelen aangegeven als superscript van een gekozen letter

Monohybride kruisingen

• Overerving van één eigenschap, waarbij één genenpaar betrokken is
• Ouders met letter P, nakomelingen F₁, hun nakomelingen F₂
• _{Allelen aangegeven met een enkele gekozen letter}

P: heterozygoot

F₁ Genotype: 1 : 2 : 1

F₁ Fenotype: 3 : 1

P: Aa x aa

Als één ouder heterozygoot is, en de ander homozygoot recessief, is de ratio in het fenotype altijd 1 : 1 (A : a)

Paragraaf 7.6

- Je kunt beschrijven op welke wijze geslachtschromosomen het geslacht van een mens bepalen

- Je kunt een kruisingsschema maken voor X-chromosomale overerving en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden

Recessief

Ouders hebben een recessieve aandoening/eigenschap niet, maar een kind wel. Ouders moeten heterozygoot zijn.

Geslachtschromosomen

X-chromosomale overerving

• Genen die alleen op het X-chromosoom voorkomen
• Allelen aangegeven als superscript van de letter X

X-chromosomaal recessief

In een stamboom geldt: recessieve moeders krijgen recessieve zonen

X-chromosomaal dominant

Voor een x-chromosomaal dominant allel geldt: als de vader het heeft, hebben alle dochters het

Paragraaf 7.8

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor dihybride kruisingen met onafhankelijke overerving. Uit deze kruisingen of uit stambomen kun je de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden

Dihybride kruising

• Kruising waarbij je let op twee verschillende eigenschappen
• Onafhankelijke overerving: de eigenschappen liggen op verschillende chromosomen en kunnen dus onafhankelijk van elkaar in geslachtscellen terecht komen

Stappenplan

• Genotype ouders opschrijven (zoals monohybride, maar met twee verschillende letters voor de twee eigenschappen)
• Mogelijke allelen in geslachtscel
• Mogelijke allelen combinaties na bevruchting

Dyhibride kruising

Bij heterozygote ouders altijd een verhouding in het fenotype van 9 : 3 : 3 : 1 (AB : Ab : aB : ab) indien genen A en B op verschillende chromosomen liggen

Aantal genotypen in gameet

• Bepaal voor elk genenpaar het aantal typen geslachtscellen 
• Vermenigvuldig deze met elkaar
• Voorbeeld: AabbCc = 2 x 1 x 2 = 4 genotypen mogelijk

Paragraaf 7.9

- Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden

- Je kunt verklaren dat mitochondriale overerving kan leiden tot een andere overerving dan volgens de wetten van Mendel

Multipele allelen

• Voor een eigenschap zijn meer dan twee allelen mogelijk binnen een populatie

Letale factoren

• Allel dat in homozygote toestand geen levensvatbare nakomelingen oplevert
• Ratio fenotypen in F1 is 
  2 : 1 (Aa : aa of Aa : AA)

Gekoppelde overerving

• Dihybride kruising met twee genenparen op hetzelfde chromosoom, deze erven vaak gezamelijk over

Gekoppelde overerving

• Bij twee heterozygote ouders vind je geen 9 : 3 : 3 : 1 zoals bij onafhankelijke overerving

Polygene overerving

• Meerdere genenparen bepalen een erfelijke eigenschap

Mitochondriaal DNA