Thema 5 Blok 2 De Middeleeuwse stad 1920

• Mens en Maatschappij
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1

Thema 5

Blok 2  De Middeleeuwse Stad 

Hoe was het leven in een Middeleeuwse Stad? 

Planning 

• Inchecken
• Overhoring Blok 1
• Uitleg Blok 2
• Vragen stellen

Lever (foto's van) je werk in via Teams! 

Het minimum aantal klanten dat een bedrijf nodig heeft

1. Drempelwaarde
2. Draagvlak
3. Reikwijdte

Wat hoort waar?

Stadscentrum/

Binnenstad

19e eeuwse stadswijken

Hoogbouw uit de jaren 60

Doorzonwoningen uit de jaren 70/80

De ontwikkeling van de steden in Nederland verliep in een bepaalde volgorde. Welke volgorde
is juist?

1. stad – agglomeratie – stedelijk gebied – stadsgewest
2. stad – agglomeratie – stadsgewest – stedelijk gebied
3. agglomeratie – stad – stadsgewest – stedelijk gebied
4. stad – stadsgewest – agglomeratie – stedelijk gebied

oude woonwijken

binnenstad 

nieuwe wijken

Wat betekent infrastructuur?

De leerdoelen van blok 2

• Drie plaatsen noemen waar steden ontstonden en uitleggen waarom daar. 
• Drieslagstelsel uitleggen en uitleggen waarom de opbrengsten stegen. 
• Je kan uitleggen wat stadsrechten zijn
• Een omschrijving geven van: een stadsmuur, rechtspraak, gildes en burgerij.
• Je kan uitleggen waarom jaarmarkten belangrijk waren voor de handel.   
• Je kan uitleggen met welk doel de  'de Hanze' opgericht werd.
• Je kan de ontwikkeling van het onderwijs beschrijven. 

 

Je kent alle begrippen van Blok 2  

Even terug ....

• Na de val van het Romeinse Rijk werd het  erg onveilig in Europa. 
• Er was een zwak bestuur en de bescherming  van de bevolking was slecht georganiseerd. Het was te gevaarlijk om te reizen en de handel kwam grotendeels stil te liggen. 
• Het hofstelsel: Boeren zochten bescherming (tegen Vikingen en plunderaars)  bij de heer. Veel boeren werden horigen. Zij kregen bescherming in ruil voor herendiensten.
• Het feodaal stelsel: De leerheer 'leende' zijn land uit aan vazallen om zo het land te kunnen besturen...

Tegen het jaar 1000 werden koningen machtiger en bestuurden zij steeds grotere gebieden.... de rust keerde weder.

Waar denk je
aan bij een
middeleeuwse stad?

Het ontstaan van steden

Na het jaar 1000 kwam de handel weer op gang 

• Drieslagstelsel > Hogere opbrengsten > deze werden verhandeld > ontstaan markten> mensen bleven daar 'wonen'
• wegen en gebieden werden weer veiliger. 
• Door meer opbrengsten in de landbouw  hoefde niet iedereen meer in de landbouw te werken. Er kwam weer handel en ontstonden ambachten.
  

 

Waar ontstonden steden?  Op plaatsen waar veel mensen handelden: 

• Op kruispunten van wegen en rivieren (bereikbaarheid)
  
• Bij een klooster of kasteel (veiligheid)
  
• Aan de zee (havens) 

Hoe zag de Middeleeuwse stad eruit? 

• De stad werd goed beveiligd, er lag een stadsmuur en gracht om de stad. Je kon de stad alleen in via de stadspoort. 
• Het was heel druk in de stad, er werd veel gehandeld.
• De huizen stonden dicht op elkaar (allemaal binnen de stadsmuren)
• Huizen werden ook gebruikt als winkel of werkplaats
• In de stad waren veel kerken, er was een marktplein. 
  
• In de stad was je na een jaar en een dag 'vrij' dus veel mensen wilden graag stadsburger worden. 

  

Waterpoort. Deze poort wordt vooral gebruikt door mensen die via het water de stad willen bereiken. Deze poort is minder verdedigt en wordt in tijdens van nood gebarricadeerd met houten balken. 

Noorderpoort

De stadspoort aan het noorden van de stad. Belangrijkste poort, die afgesloten kan worden in tijden van aanval.

Zuiderpoort. De poort aan de zuidzijde van de stad. Is vooral toegankelijk voor voetgangers, minder voor karren. De poort kan afgesloten worden tijdens een aanval. 

Kathedraal

Deze grote kerk is de grootste kerk in de omgeving. De bisschop van het gebied zeteld hier dan ook. De stedelingen hebben lang, bijna 300 jaar gebouwd aan hun kerk. De kerk is het middelpunt van het sociale leven in de stad. Iedereen, arm en rijk, komt hier bijeen voor de diensten. 

Marktplein

Het centrale plein als het gaat om handel en middel van bestaan. Hier verdienen de meeste stedelingen hun brood... en kopen het. Op het plein staan kraampjes van boeren en om het plein de werkplaatsen van de ambachtslieden. 

Waterput

Het belangrijkste waterpunt in de stad. Hieruit kun je water halen voor al gebruik. 

Stadhuis

Hier zeteld het bestuur van de stad: de schout en schepenen. Maar de rechtbank en de cellen voor misdadigers vind je hier. Alles wat met betuur en rechtspraak te maken heeft onder een dak. 

Gasthuis.

Een soort kruising tussen een armneopvang en een ziekenhuis. Betaald door de rijken, gerund door de geestelijkheid en voor de armen. Zij kunnen hier hulp krijgen: voeding, onderdak, gezondheidszorg. 

Koopmanshuizen met grote binnentuin

De koopmanshuizen zijn veruit de grootste huizen in de stad. Vaak van duurder en doorzamer materiaal gemaakt (bv. steen). De koopmans-huizen fungeren vaak als pakhuis en (luxe) woonhuis. 

Vleesmarkt

Kleinere markt, waar vleesproducten werden veerkocht. De werkplaatsen van de vleeshouwers staan om de markt heen. 

Botermarkt

Kleine markt waar zuivelproducten werden verkocht. 

Vismarkt

Kleine markt waar vis door vissers werd verkocht.

Taks.

Een tolhuis. Aan iedere vreemdeling die de stad binnenkwam werd een bijdrage gevraagd

Smidstraat.

Hier hebben de smeden zich verzameld. Zij hebben hier hun werkplaatsen, met meestal hun huizen daaraan vast. 

Beestenmarkt

Kleine markt waarbij (meestal kleine) dieren werden verhandeld

Abdij / klooster

Binnen de stad ligt ook vaak een klooster. Hier leven monniken of nonnen hun eigen leven. Zij hebben wel vaak belangrijke publieke functies in de stad: leraar, verpoleegster, schrijver, etc.

Houtstraat

Aan deze straat wonen en werken ambastlieden die hout hun middel van bestaan hebben gemaakt. 

Binnenboeren

Dit zijn boeren die ook poorters zijn: zij zijn boeren binnen de stadsmuren. Vaak kleine bedrijfjes met maar weinig dieren. Maar zeer belangrijk in tijd van beleg, om de stad te beschermen voor uithongering

Rivier.

Belangrijke bron van water: drinkwater, waswater, bluswater, urinoir, etc.

Schavot

Publiekelijke schandplaats voor misdadigers. Meestal is het een standaard met een plank op een verhoging. Tussen die plank wordt iemand een bepaalde periode neergezet. Het staat niet fijn, maar het is vooral een plek waar iedereen je kan zien als misdadiger. 

Herberg

Een soort hotel/restaurant van de middeleeuwen. Het is een groot gebouw (meestal met stal), waar vreemdelingen kunnen overnachten, eten en rusten. Maar in de kamers kan natuurlijk meer...

Waag.

Hier worden goederen gewogen voor de verkoop. Omdat er maar een officieel punt van wegen is, is dat voor iedereen gelijk, 

Wisselbeurs

Bankgebouw, waar je verzekeringen kunt afsluiten. Je kunt er de wisselbrief inruilen. Je kunt er geld in bewaring geven. 

Eigen baas zijn

• In de middeleeuwen moesten de stedelingen de leenheer  (edelman)  gehoorzamen > hij bepaalde de regels, spraken recht etc. 

• Steden wilden zelf de regels kunnen bepalen. 
  
• De heer en de stadsbewoners maakten afspraken = stadsrechten.
  
• De stad betaalde belasting aan de heer in ruil voor stadsrechten.
  
• Burger worden = betalen

Dit zijn  de stadsrechten van Arnhem

De handel

Na de opkomst van de steden is er nog steeds veel landbouw, maar er is  ook veel handel >  we spreken van een agrarisch-stedelijke samenleving.

De jaarmarkten waren belangrijk voor de handel > onderlinge contacten 

De wissel: een brief waarop stond hoeveel geld de handelaar bij een bankier had achtergelaten >veiligheid. 

Ambachten en gildes

Spullen werden in de middeleeuwen met de hand gemaakt door ambachtslieden.

Mensen met hetzelfde ambacht waren lid van een gilde.  

Een gilde:

•  Hielp bij ziekte en/of overlijden de familie van een lid
• Bepaalde de prijs van producten 
• Bepaalde en controleerde de kwaliteit van producten 

De Hanze

Hanze is samenwerking tussen handelaren. De voordelen van deze samenwerking: 

Veiliger om samen op reis te gaan 

Samen afspraken maken met stadsbesturen 

Zelfde munten en gewichten 

Goedkoper inkopen

Alleenrecht op sommige producten 

Dit is een plattegrond van Deventer, een van de Hanze-steden.

Het onderwijs 

 

• De meeste mensen in middeleeuwen waren alfabeet.
  
• Vóór het jaar 1000 werd onderwijs gegeven in kloosters.
  
• Toen de steden steeds verder groeiden werd het bestuur  ingewikkelder. Zodoende waren er goed opgeleide mensen nodig > Rond 1200 ontstonden uit kathedraalscholen eerste universiteiten. 
• Studies als rechten en geneeskunde werden daar gegeven. 

Rechtspraak in de Middeleeuwse stad

Het bestuur van de stad wilde ook graag zelf recht spreken >  eerder sprak de landheer recht.  

Om de stad veilig te houden waren de schepenen de rechters in de stad, zij veroordeelden misdadigers en spraken recht. 

Straffen in de middeleeuwen werden gebruikt als 'afschrikking' 

'Afschrikking'

- Dood, verminking en verbanning (vrijwillig)

Rechtzaken in de middeleeuwen

• Jury bepaalt wie schuldig is
• Bewijs onbelangrijk (was er vaak ook niet)
• Impopulaire mensen vaak de klos
  

Rechtzaken in de middeleeuwen

• Elke zaak moest bestraft worden
• Zonder bewijs: God als getuige! 
• Ben je onschuldig: God red!
• Ben je schuldig: God straft!
  

Waterproef

Verdachte werd vastgebonden en in water gegooid.

• Blijft de verdachte drijven: schuldig!
• Verdrinkt de verdachte: onschuldig
  

Andere straffen?

Welke andere manieren van straffen bestonden er tijdens de middeleeuwen?

Middeleeuwse straffen

1. Bedenk aan de hand van de afbeelding wat de straf is.
   
2. Voor welke misdaad zouden mensen in de Middeleeuwen deze straf krijgen?
   

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Gilde
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

In de stadsrechten stond dat de stad:

1. Een eigen stadsbestuur kreeg
2. Een muur mocht bouwen om de stad
3. Dat alle burgers vrije mensen waren
4. Alle antwoorden zijn goed

Een ambacht is een beroep waarbij je dingen met je handen maakt

1. Juist
2. Onjuist

Een timmerman is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Een boer is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Wat voor een samenleving is dit?

1. Landbouwsamenleving
2. Landbouwstedelijke samenleving
3. agrarisch-stedelijke samenleving
4. agrarische samenleving

Een gilde was in de middeleeuwen een vereniging van mensen met hetzelfde beroep

1. Juist
2. Onjuist

De meeste mensen in de middeleeuwen waren analfabeet (ze konden niet lezen en schrijven)

1. Juist
2. Onjuist

Wat deed een gilde allemaal?

1. Gilde controleerde de kwaliteit van producten
2. Gilde bepaalde de prijs van producten
3. Leden van een Gilde hielpen elkaar bij ziekte
4. Alle antwoorden zijn juist

Aan de slag!