4.1 Ontwikkeling van het leven

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 4 Evolutie

4.1 - Ontwikkeling van het leven

Leerdoelen 4.1 Ontwikkeling van het leven

• Je weet uit welke periode de eerste levende organismen op aarde stammen.
• Je kunt het ontstaan van prokaryoten en eukaryoten beschrijven.
• Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Geschiedenis van het leven op aarde

Precambium (7% zuurstof in atmosfeer)

• 4,6 miljard jaar geleden: ontstaan aarde
• 3,8 miljard jaar geleden: eencelligen
• 670 miljoen jaar geleden: meercelligen 

Paleozoïcum

• 542 miljoen jaar geleden: gepantserde dieren, geleedpotigen, stekelhuidigen en vissen -> fossielen
• 400 miljoen jaar geleden: eerste landplanten en daarna geleedpotigen
• 350 miljoen jaar geleden: gewervelden (amfibieën), eerste planten met vaatbundels en reptielen en insecten
• 250 miljoen jaar geleden: eerste zaadplanten

Binas tabel 94A

Geschiedenis van het leven op aarde

Mesozoïcum

• Reptielen (eerste gewervelde landdieren), niet meer afhankelijk van water voor de voortplanting (eieren in schaal = geen uitdroging) en de Sauriërs (eerste zoogdieren en vogels = warmbloedig)

Cenozoïcum

• Langdurige klimaatverandering na een meteorietaanslag = verdwijning Sauriërs
• Zoogdieren en vogels konden zich verder ontwikkelen
• 5 miljoen jaar geleden: oudste fossielen met menselijke kenmerken

Binas tabel 94A

temperatuur sinds de cambrium

IJstijden

meer ijs=minder water

temperatuursschommelingen zorgen (o.a.) voor ontstaan en verdwijnen van bergen en eilanden

zee naar land door

- ontstaan ozonlaag

- waterdichte huid (planten hebben huidmondjes en dieren ademhalingssystemen)

- één gezamenlijke voorouder van amfibie, reptiel, vogels en zoogdieren

- longen en poten worden belangrijk 

 

Negatieve terugkoppeling

Wanneer een toename in iets automatisch lijdt tot z'n eigen afname (en andersom).

Geeft evenwicht.

Planten

CO₂

+

-

temp

+

+

Uitsterven

Dino's

Bedenk hoe het uitsterven van de Dino's de weg vrij maakte voor de evolutie van zoogdieren (bijvoorbeeld vogels)

Cambrische explosie

meercelligheid

meer specialisatiemogelijkheden

nieuwe voedselrelaties

nieuwe niches-> selectie

Wanneer vind je de eerste meercellige (ongewervelde) dieren? Wat zouden evolutionaire voordelen kunnen zijn van meercelligheid?

Voordelen meercelligheid

• specialisatie van specifieke celtypen
  
  
• voortplanting
  
  
• voedselopname
  
  
• bescherming (groter=veiliger)

plaattektoniek

continenten dreven uit elkaar

net vóór cambrium.

zorgt ook voor ontstaan van bergruggen (bij botsingen)

Leg uit hoe het uit elkaar drijven van continenten nieuwe soortvorming versneld kan hebben?

Ontstaan van organische stoffen

Chemische evolutie: vormen stoffen waaruit de eerste eencelligen konden ontstaan.

Oeratmosfeer: stikstofgas, waterdamp, koolstofmonoxide, koolstofdioxide, waterstofgas, ammoniak, methaan en waterstofsulfide (vulkaanuitbarsting)

• Van anorganische stoffen naar organische stoffen door energie uit elektrische ontladingen, uv-straling en botsingen met meteorieten

Ontstaan van organische stoffen

Anorganische stoffen: CO, CO2, H2O, NaCl, O2 (klein, eenvoudig, komt voor in levenloos en levend)

Organische stoffen: bevatten C, H, O, N, P en S (groot, ingewikkeld, afkomstig van organismen) -> bijvoorbeeld C6H12O6

Miller-Urey-experiment (1951)

Bootste het ontstaan van organische stoffen uit anorganische stoffen in het laboratorium na. Uit aminozuren, nucleotiden, sachariden en vetzuren kunnen in organismen de belangrijke organische stoffen als eiwitten, DNA, koolhydraatketens en vetten gevormd worden.

Oersoep: kleine organische moleculen verenigen zich tot grotere (protobionten)

Zelforganisatie: de vorming van cellen uit organische stoffen (er ontstaan eenheden met nieuwe eigenschappen op een hoger organisatieniveau, zoals delen en doorgeven DNA)

Andere theorieën over chemische evolutie

• Black smokers theorie (400 graden, hoge druk)'
• Bouwstenen voor het leven afkomstig uit de ruimte

Allereerste levensvormen (fossielen)

Prokaryoten (1,4M): 

• Anaeroob: 
• Heterotroof: 

Cyanobacteriën/blauwalg (2,8M): 

• Autotroof: 
•  aerobe heterotrofe bacteriën:
  

Binas tabel 78

Prokaryoten (1,4M): eencellige organismen met kringvormig DNA-molecuul dat los in het cytoplasma ligt (zonder celkern of andere zichtbare organellen)

Anaeroob: konden uitsluitend leven in een milieu zonder zuurstof

Heterotroof: verkregen energie uit de opname en afbraak van organische stoffen uit de oersoep (kunnen dus zelf niet organische stoffen uit anorganische stoffen maken voor voedsel en bouw)

Cyanobacteriën/blauwalg (2,8M):

Autotroof: zelf in staat tot fotosynthese (anorganisch -> organisch)

Produceerden zuurstof = atmosfeer rijker + anaerobe levensvormen vergiftigd (2M)

Ontstaan eerste aerobe heterotrofe bacteriën: zuurstof gebruiken om opgenomen energierijke organische stoffen af te breken

ENDOSYMBIOSETHEORIE: ontstaan van eukaryoten (cellen met een celkern, dubbele membranen en organellen) binas tabel 94C

Cyanobacterien

bijzonderheden:

foto-autotroof

stikstofbinders

toxisch

groeien vooral in warm, vervuild, zuurstofarm water

Ondersteuning Endosymbiose theorie

1. Mitochondriën en chloroplasten bezitten beide een kringvormig DNA-molecuul (dus ooit vrij levende bacteriën)
2. Mitochondriën en chloroplasten bezitten ieder een dubbel membraan (binnenste = overeenkomstig met prokaryoot/bacterie membraan en buitenste = overeenkomstig met het celmembraan)

Indeling in domeinen

Enorme biodiversiteit: verscheidenheid aan organismen (1,5m)

Taxonomen beschrijven, ordenen en benoemen groepen organismen.

Systematici onderzoeken en beschrijven de verwantschap op basis van gemeenschappelijke afstamming, op basis van:

• uiterlijke kenmerken
• cellen (morfologie)
• moleculaire eigenschappen (bouw van membranen/ eiwitten/ DNA)

Zie links indeling op basis van microscopisch zichtbare eigenschappen. Binas tabel 79A +79B + 79C)

Indeling op basis van verschil in bouw ribosomen

• Prokaryoten: bacteriën en archaea -> eencelligen zonder celkern of andere door membranen begrensde organellen 

Verdere indeling bacteriën op basis van: biochemische reacties in de cel, bouw DNA en bouw celwand

• Archaea: kunnen overleven in extreme milieuomstandigheden, nauwer verwant aan eukaryoten dan prokaryoten (eiwitten celwand)

• Eukaryoten: schimmels, planten, dieren (complexer)

Binas tabel 92A+B

Taxonomie

Rijk - stam - klasse - orde - familie - geslacht - soort

• Tijger: dier - gewervelden - zoogdieren - roofdieren - katachtigen - panter - tijger

Wetenschappelijke naam (Linnaeus) = Geslacht + soort

• Madeliefje: Bellis perennis L.

Uit het Miller-Urey experiment bleek dat organische moleculen konden ontstaan uit anorganische onder toevoeging van:

1. zuurstof
2. vuur
3. bliksem
4. water