Examenopdracht

• Biologie
• Secundair onderwijs

Taak erfelijkheidsleer

Opdracht erfelijkheid

Uitleg

• Je doorloopt de presentatie op je eigen tempo.
• De blauwe slides zijn verplicht.
• De paarse slides bevatten extra oefeningen. Deze zijn niet verplicht.
• De gele slides zijn verdiepende slides. Deze zijn niet verplicht.
• Kijk dus goed! Ook het kleur van de titel is (meestal) aangepast.

Inhoud

In deze taak zullen jullie kennis maken met verschillende vormen van overerving en stambomen.

Hiervoor is het belangrijk dat jullie het stuk over monohybride kruisingen goed kennen.

Als je dit nog moeilijk vindt, kan je eerst de herhalingsoefening maken.

Monohybride kruisingen

Een bepaalde soort bloem kan blauwe of witte bloemblaadjes hebben. Pieter koopt enkele bloemen met blauwe bloemblaadjes en enkele bloemen met witte bloemblaadjes.

Vervolgens gebruikt Pieter het stuifmeel van de blauwe bloemen om de witte bloemen te bestuiven, en het stuifmeel van de witte bloemen om de blauwe bloemen te bestuiven.

De nieuwe planten die hieruit groeien hebben allemaal blauwe bloemblaadjes.

Welke kleur is dominant?

Monohybride kruisingen

Pieter laat deze nieuwe plantjes aan zelfbestuiving doen.

Hieruit verkrijgt hij zowel blauwe als witte plantjes. In totaal heeft hij ongeveer 10 plantjes met witte bloemblaadjes en 32 plantjes met blauwe bloemblaadjes.

Maak een combinatieschema van deze bloemen en dien dit hier in.

Maak een overzicht van de drie generaties plantjes met het genotype en fenotype. Trek een foto en dien die hier in.

Stamboom

Wanneer we erfelijkheid bekijken, bekijken we vaak ook stambomen.
Om deze overzichtelijk te houden, gebruiken we hierbij enkele symbolen.

Symbolen stamboom

Dominant/recessief

In de les zagen we reeds dat een kenmerk dominant of recessief kan zijn.

Dit geldt ook voor afwijkingen.

Dit kan je afleiden uit de stamboom.

Oefening

Op de volgende slides zal je twee stambomen zien. Vul in of de afwijking in deze stambomen volgens jou veroorzaakt wordt door een dominant of recessief allel.

Opmerking: in deze stambomen worden zieke personen aangeduid door een rood hokje.

Stamboom 1

Wordt de afwijking veroorzaakt door een recessief of dominant allel?

Stamboom 2

Wordt de afwijking veroorzaakt door een recessief of dominant allel?

Opmerkingen

Als je twijfelt of een aandoening autosomaal of recessief is, kan je kijken naar volgende kenmerken:

Dominant: de afwijking komt in elke generatie tot uiting.

Recessief: de afwijking komt niet in elke generatie tot uiting.

Autosomaal & geslachtsgebonden

De genen waarin een afwijking aanwezig kan zijn, liggen op de chromosomen.

Er bestaan zowel autosomen als geslachtschromosomen.

Genen en allelen kunnen dus autosomaal of geslachtsgebonden zijn.

Sleep op de volgende dia de begrippen naar de juiste chromosomen.

Autosomen

Geslachts-chromosomen

Autosomaal & geslachtsgebonden

De geslachtschromosomen zijn het X- en Y-chromosoom.

Vrouwen hebben 2 X-chromosomen, mannen hebben een X- en een Y-chromosoom.

Aangezien het Y-chromosoom een klein chromosoom is en weinig genen bevat, zullen weinig aandoeningen op het Y-chromosoom liggen. 

Autosomaal & geslachtsgebonden

Aandoeningen kunnen dus autosomaal dominant, autosomaal recessief, X-chromosoomgebonden of Y-chromosoomgebonden zijn.

Bij Y-chromosoomgebonden spreken we niet van dominant of recessief. Het is immers niet mogelijk om 2 Y-chromosomen te hebben.

Aan wie gaan mannen met een X-chromosoomgebonden dominante aandoening de aandoening doorgeven?

Aan wie gaan mannen met een X-chromosoomgebonden recessieve aandoening de aandoening doorgeven?

Filmpje

Op de volgende slide zal je een filmpje vinden. Hierin wordt de leerstof nog eens herhaald.

Tijdens het afspelen van het filmpje zal je ook enkele vragen vinden. Deze kan je het best oplossen als je de stambomen meetekent!

Tip: het filmpje heeft Nederlandse ondertiteling

Extra uitdaging: familie Pieters

Op de volgende slide leer je wat meer over Eva Pieters en haar familie.

Indien je nog wat extra uitdaging wilt, kan je proberen om de aandoening in haar familie beter te begrijpen.

02:48

Welk genotype heeft de vader?
(E is dominant, e is recessief)

05:40

Vul de overige genotypes in

07:55

Vul het genotype voor deze persoon in

Familie Pieters

Eva Pieters gaat op controle bij de dokter omdat een aantal familieleden congenitale sferocytose (CF, een erfelijke vorm van bloedarmoede) hebben. Eva is zelf gezond. Ze heeft 2 broers, Michiel (heeft CF) en Ruben (gezond). Haar mama is gezond, maar haar papa heeft ook CF. Haar papa heeft een zus,  Ann (heeft CF)  en 2 broers, Bruno en Koen (beide gezond).  De mama van haar papa heeft CF, de papa van haar papa is gezond. Bruno heeft 2 gezonde zonen. Koen heeft een gezonde tweeling (een jongen en een meisje). Ann heeft 3 dochters. Sara en Jana hebben CF, Elke is gezond.

Maak de stamboom van de familie Pieters. Trek een foto en dien ze hier in.

Over welke vorm van overerving gaat het hier?

1. Autosomaal dominant
2. Autosomaal recessief
3. X-chromosoomgebonden dominant
4. X-chromosoomgebonden recessief