H4: De mens als deel van de samenleving

• Sociale wetenschappen
• Secundair onderwijs

H4: De mens als deel van de samenleving

Centrale vragen in dit hoofdstuk:

1. Hoe maken wij als individu deel uit van het democratisch, economisch, sociaal-maatschappelijk en rechtssysteem?
2. Hoe kunnen wij participeren aan de samenleving?

-> beperkingen in nastreven eigen behoeften om conflicten te vermijden

Intro

Wat is jouw reactie op dit fragment?

Waarom vind je dit?

• Jouw reactie op dit verhaal wordt gestuurd door de waarden waarmee je bent opgegroeid.
• Wat is de juiste omschrijving van een waarde?

1.1 Waarden

Waarden = 

- algemene

- abstracte

- richtlijnen/ideeën

= uitdrukking wat in een bepaalde
cultuur/samenleving wordt beschouwd als
goed en ideaal en nastrevenswaardig

= idealen die door de maatschappij/groep
nagestreefd worden

1.1 Waarden

Oef.:  Welke waarde(n) staat/staan centraal in het verhaal van Sanda Dia en bepaalt/bepalen jouw reactie?

• rechtvaardigheid
• eerlijkheid
• respect
• gelijkheid

Om waarden te kunnen realiseren, worden normen
opgesteld.

1.2 Normen

Normen =

- concrete gedragsregels
- die aangeven hoe men zich moet/niet mag gedragen in een
bepaalde situatie

- om waarden in de samenleving te realiseren
(om ze te vertalen naar de praktijk)

- slaan een brug tussen waarden en concreet gedrag
- regelen ons dagelijks handelen

Oef: Kan je zo een voorbeeld van een waarde met een bijhorende norm geven?

1.2 Normen

Norm: Als de trein aankomt, wacht je even tot de mensen uitgestapt zijn, alvorens zelf in te stappen.

Waarde: Geduld

Norm: Als je in- en uit de lift stapt, groet je netjes de anderen in de lift.

Waarde: Vriendelijkheid, Beleefdheid

Norm: Als iemand achter je in de rij voor de kassa maar één artikel wil afrekenen, terwijl jij een hele kar vol hebt, vraag je of die persoon even voor wilt.

Waarde: Vriendelijkheid

Norm: In een rij wacht je netjes tot je aan de beurt bent.

Waarde: Geduld, Respect

Norm: Je staat op voor ouderen of zwangere vrouwen, bijv, in het openbaar vervoer.

Waarde: Respect voor ouderen / anderen

• Formele juridische normen

- schriftelijk vastgelegd (in wetten/besluiten)

- sancties (dienen om ervoor te zorgen dat mensen de wet niet overtreden of te vermijden dat een overtreding opnieuw plaatsvindt)

- gelden algemeen

- vb. 'bij dit bord mag je niet parkeren/stilstaan', 'als je corona hebt, moet je thuisblijven tot de symptomen weg zijn'

Bijlage 1 p. 29: Waardenmuur

• Informele regels of sociale normen

- gedragsregels bepaalde gemeenschap niet in wetten vastgelegd

- maar: meesten vinden dat ze wél nageleefd moeten worden

- geen formele bestraffing maar mogelijks 'maatschappelijke bestraffing' (scheve blik)

- niet noodzakelijk algemeen, meestal wel groepsgebonden (< beroep, etnisch-culturele afkomst...)

- vb. 'je houdt de deur open voor degene die achter jou komt', 'je steekt je hand op naar iemand die je laat voorgaan in het verkeer', geen hondenvlees eten in West-Europa terwijl hindoes geen runds eten en moslims/joden geen varkensvlees

Wat zijn normen en waarden?

1. Normen zijn opvattingen over wat belangrijk is en waarden zijn gedragsregels.
2. Waarden zijn gedragsregels en normen zijn opvattingen over wat belangrijk is.
3. Normen en waarden zijn hetzelfde.
4. Waarden zijn opvattingen over wat belangrijk is en normen zijn gedragsregels die gebaseerd zijn op waarden.

Norm of waarde?
Niet vreemdgaan

1. Norm
2. Waarde

Norm of waarde?:
Trouw

1. Norm
2. Waarde

Hoe worden normen en waarden aangeleerd?

1. door ervaringen in het verleden
2. door genetische aanleg
3. door opvoeding en socialisatie
4. door imitatie van rolmodellen

Norm of waarde?
eerlijkheid

1. norm
2. waarde

Norm of waarde?
Directeur aanspreken met 'mevrouw' of 'meneer'.

1. norm
2. waarde

Wat is waar over normen en waarden?

1. Een waarde komt voort uit een norm.
2. Normen en waarden zijn synoniemen.
3. Waarden zijn belangrijker dan normen.
4. Een norm komt voort uit een waarde.

Van wie leer je normen en waarden? :

1. vrienden
2. thuis
3. door je geloof
4. door de overheid

1.3 Waarden en normen evolueren mee met de

 tijd p. 5

- waarden en normen evolueren/ontwikkelen mee met de tijd:

• moeten problemen van samenleving oplossen (en die wordt complexer)
• ontwikkelingen in geneeskunde (bepaalde nieuwe opvattingen)

- sociale normen evolueren voortdurend en geleidelijk
- formele normen daarentegen krijgen een nieuwe formulering

Oef.: Lees de situaties p. 5-6 en beslis telkens of het om een formele/juridische of informele/sociale norm gaat.

Bijlage 2: Waardenspel p. 30

1. Groepjes van 

2. Kies een woordvoerder (ego) en een geweten (alter)

3. Het ego geeft zijn waardenmuur (bijlage 1) aan de alter die deze bekijkt.
4. In 2 kringen zitten: ego's in binnenste kring met gezicht naar binnen. Alters erachter met gezicht ook naar binnen.
5. De ego's discussiëren over een aantal situaties (gegeven door de leerkracht). Na elke discussie achterhalen de alters of de waardenmuur van hun ego overeenstemt met wat ze zeiden tijdens de discussie.

Bijlage 3: Waarden en normen op school p. 31

Als je niet direct een voorbeeld vindt:

Ga via Smartschool (Vakken - L Mijn campus) op zoek naar het schoolreglement.

In deel II (Algemeen) ga je een aantal voorbeelden vinden  van waarden in onze school en ook de bijhorende normen.

Noteer de normen en bijbehorende waarden in je cursus p. 31.

Werk met je buurman/buurvrouw.

2. Waarden en normen monden uit in gedrag p. 6

Waarden -> wat is na te streven?

Normen -> hoe streven we het na? = verbinding  tussen de algemene waarden en concrete gedragingen

Waarde: eerlijkheid is belangrijk.

Norm: je mag niet stelen.

Gedrag: je rekent in de supermarkt de spullen netjes af bij de kassa.

Waarde: beleefdheid

Norm: je draagt geen opvallende kledij tijdens een begrafenis.

Gedrag: we kleden ons sober.

2.1 Waarden zijn niet voor iedereen hetzelfde 

waard. p. 7

Dierenrechtenorganisatie GAIA tekent protest aan tegen de aanvraag voor een milieuvergunning door de Universiteit Hasselt om het aantal proefdieren uit te breiden met 35 konijnen, 470 ratten, 2925 muizen, 60 cavia's en 20 minivarkens.

Betekenis waarden = vaag -> ook al gelden ze voor iedereen, ze betekenen niet voor iedereen hetzelfde!
Het ligt eraan wie ernaar kijkt en hoe je ze bekijkt (perspectief/invalshoek).

2.2 Waarden en normen zijn cultuurgebonden. p. 7 - EXTRA

Waarden en normen

-> typisch voor bepaalde samenleving/groep/organisatie/sociale klasse
-> sterk beïnvloed door de cultuur, tradities, geschiedenis, en sociale omgeving waarin individuen opgroeien en leven. 

-> weerspiegelen de complexe interactie van historische, religieuze, sociale, en geografische factoren. Dit maakt ze zeer variabel en contextafhankelijk over verschillende culturen en gemeenschappen.

2.2 Waarden en normen zijn cultuurgebonden. p. 7 - EXTRA

Volgende culturele elementen spelen hier dan in mee:

1. Culturele diversiteit

2. Religie en spiritualiteit

3. Historische en maatschappelijke context

4. Geografische en demografische factoren omgeving.

2.2 Waarden en normen zijn cultuurgebonden. p. 7 

2.2 Waarden en normen zijn cultuurgebonden. p. 7 

Typisch voor bepaalde groep, samenleving, organisatie, sociale klasse, Wat wij goed vinden, kan een andere samenleving verwerpelijk vinden

• Homoseksualiteit: België vs Rusland
• Respect voor het leven? Doodstraf aanwezig, oorlogen…
• West-Europa: prestatiegerichtheid, vrijheid, gelijkheid
• Verenigde Staten: ondernemerschap, persoonlijk initiatief, materialisme
• Hopi-Indianen: samenwerking (niet op voorgrond treden)
• Aziatische cultuur: aandacht voor het collectieve (minder aandacht individuele, respect ouderen, identificatie bedrijf)
• zie voorbeelden p. 7-8!

2.3 Waarden en normen ontstaan uit een mens- en wereldbeeld p. 8

2.3 Waarden en normen ontstaan uit een mens- en wereldbeeld p. 8

• Ons beeld over de mens/wereld -> samenhang met onze normen/waarden -> waarden ontstaan uit ideeën die je hebt over de mens/de samenleving en hoe deze/dit hoort te zijn.

DUS: waarden en normen -> ontstaan uit je mens- en wereldbeeld!

• Nadenken over zichzelf en over de wereld is iets van alle tijden en
   culturen –> elke cultuur en tijd heeft zijn eigen mens- en wereldbeeld

• Vroeger waren mens- en wereldbeeld gebaseerd op geloofsovertuigingen en filosofische denkwijzen -> later lag de basis in wetenschappelijke kennis

2.3.1 Wat is een mensbeeld p. 9

Mensbeeld (extra)

= de  voorstelling die de mens zich vormt over de essentie van de mens

= gevormd door de antwoorden op vraag: 'Wie of wat is de mens?' -> de antwoorden op die vraag

Mensbeeld 

= geordend geheel van veronderstellingen ~ betrekking op wijze waarop iemand de mens ervaart, beleeft en typeert

= een mentale voorstelling van mensen hoe die volgens ons horen te zijn

2.3.1 Wat is een mensbeeld p. 9

Collectief mensbeeld en een individueel mensbeeld -> oefent een invloed uit op ons gedrag

Vb. size 00 = nieuwe trend?

        Rubensvrouw nog als schoonheidsideaal??

Mensbeeld beïnvloed door ≠ factoren:

• verwachtingen
• maatschappij
• studies
• beroep…

Eigen mensbeeld -> sluit vaak aan bij dominante mensbeelden in eigen cultuur en maatschappij

2.3.2 Het mensbeeld oefent een invloed uit op ons gedrag p. 9

Mensbeeld = basis van de ideeën die wij hebben over handelen, het gedrag/houding van (andere) mensen

Mag kinderarbeid? -> Mensbeeld:

Kind = volwassene

Kind ≠ volwassene

Mag abortus? -> Mensbeeld:

Leven start vanaf de bevruchting

Leven start vanaf de geboorte

2.3.2 Het mensbeeld oefent een invloed uit op ons gedrag p. 9

Mensbeelden verschillen dus:
- van cultuur tot cultuur

- van persoon tot persoon

Onze manieren van doen, gedragsvoorschriften, normen en regels drukken een stempel op het mensbeeld dat wij hebben.

Je mensbeeld krijg je onbewust en onuitgesproken (impliciet) mee en ontwikkel je verder.

2.3.3 Wat is een wereldbeeld? p. 11

Wereldbeeld/maatschappijbeeld =

• allesomvattende voorstelling van de wereld vanuit een specifiek standpunt
• mentale modellen die je van de wereld vormt
• manier waarop je de werkelijkheid ziet/begrijpt
• opvatting van hoe de wereld is of zou moeten zijn 
  
  

Hoe we naar een bepaalde situatie kijken, wordt beïnvloed door de manier waarop we de wereld zien.

2.3.3 Wat is een wereldbeeld? p. 11

Hoe we naar een bepaalde situatie kijken, wordt beïnvloed door de manier waarop we de wereld zien. Ons wereldbeeld gaat als het ware de waarneming vooraf; geeft er sturing/duiding aan!

                                        - als botanist: classificeren
                                        - als kunstenaar: stilleven

                                        - groenteboer: handelswaar
                                        - kind: lunch/snack

Het is belangrijk om in gedachten te houden dat een wereldbeeld allesomvattend is. Het beïnvloedt elk aspect van het leven, van geld tot moraliteit, van politiek tot kunst.

2.3.3 Wat is een wereldbeeld? p. 11

Wereldbeeld is beïnvloed door:

• opvoeding en opleiding
• ervaringen
• sociale, professionele, religieuze contacten
• belezenheid en intelligentie
• voorstellingsvermogen
• ...

Soorten wereldbeelden:

• collectief wereldbeeld (gedeeld door groep mensen)
• persoonlijk wereldbeeld (overtuiging van één persoon)

2.3.3 Wat is een wereldbeeld? p. 11

Wereldbeeld is verschillend:

- van cultuur tot cultuur

- persoon tot persoon

- tijd per tijd

Er zijn wereldbeelden die voor grotere groepen geldig zijn (cultuur).

Voorbeeld: Papoestammen p. 10-11!

2.3.3 Wat is een wereldbeeld? p. 11

Maak nu bijlage 4 p. 32-33:
- geef je mensbeeld over relaties, sport, onderwijs en geaardheid/genderidentiteit

- geef je wereldbeeld over armoede, solidariteit

Indien je niet goed weet hoe of wat, zoek dan een aantal voorbeelden ter inspiratie op op internet. Let wel op: je gebruikt deze als inspiratie/voorbeeld, je gaat van daaruit over een persoonlijk/eigen mensbeeld/wereldbeeld nadenken.

 

Bijlage 5 p. 34: in groepjes van 3 of 4:
Kijk naar de stellingen. Ben je pro of contra. Gebruik hierbij voldoende argumentatie!!!

onderwijs.hetarchief.be

STELLINGENSPEL: AKKOORD OF NIET?
Bijlage 5 p. 34

• Als meisjes op korte tijd meerdere relaties hebben, zijn het sletten.
• Mensen die zonder job zitten, hebben dit aan zichzelf te danken.
• Gepesten hebben dit vaak aan zichzelf te danken.
• Een man hoort te zorgen voor het geld dat binnenkomt.
• Mensen laten werken tot hun 68ste is schandalig.
• Als je ziek thuis bent van school, hoor je niet op facebook te zitten.
• Leerkrachten moeten leerlingen altijd en overal helpen. 
• Ze zouden het koningschap moeten afschaffen.

archive.org

2.3.4 Het verband tussen mens- en wereldbeeld en waarden en normen p. 13

2.4 De vergelijking tussen ons wereldbeeld en deze uit niet-westerse culturen p. 14

We gaan eens kijken naar het wereldbeeld in niet-westerse culturen. Dat zullen we doen aan de hand van drie thema’s die voor vele culturen bepalend zijn. Telkens is het de bedoeling dat jij zegt hoe onze westerse maatschappij omgaat met het thema. Om je op weg te helpen, staan bij het begin van elk thema enkele vragen die je kan gebruiken.

2.4 De vergelijking tussen ons wereldbeeld en deze uit niet-westerse culturen p. 14

2.4.1. Verwantschap en familie

• Hoe ziet een klassiek Westers gezin eruit?
• Wat is voor jullie een reden voor een man en vrouw om te trouwen?
• Wie staat aan het hoofd van zo’n klassiek Westers gezin?
• Kunnen jullie voorbeelden geven van culturen waar verwantschap
  en familie anders worden ingevuld? (zie Metuktiré)

2.4 De vergelijking tussen ons wereldbeeld en deze uit niet-westerse culturen p. 14

Puberteit

• Wanneer begint de puberteit hier?
• Wat symboliseert de puberteit in het Westen?
• Wordt dit op een bepaalde manier gevierd? Indien zo, hoe?

2.4 De vergelijking tussen ons wereldbeeld en deze uit niet-westerse culturen p. 14

De Dood

• Hoe gaan wij in het Westen om met de dood/rouwen?
• Hebben wij specifieke begrafenisrituelen in het Westen? Zo ja, welke?
• Op welke dag herdenken wij de doden? Hoe gaat dit in zijn werk? Is dit een feestelijke aangelegenheid?

onderwijs.hetarchief.be

Beschrijving

‘Last days’ is een documentairereeks waarin Lieve Blancquaert de wereld rondtrekt om een antwoord te krijgen op de vraag: wat betekent het om op een bepaalde plek in de wereld ouder te worden en te sterven?

In de zevende aflevering staat Mexico centraal. Op Allerheiligen vieren de Mexicanen 'Día de Muertos', het dodenfeest. Dan bouwen de levenden samen met de doden een feestje, op het kerkhof. Mexicanen hebben iets met de dood, en Lieve wil weten wat.

Een hele week hangt ze rond op het grootste kerkhof van de stad Oaxaca. Het dodenfeest lijkt op een festival, maar dan op een kerkhof. Lieve brengt er lange dagen en nachten door. Mexicanen eten, drinken, slapen, huilen, lachen, zingen en dansen op en rond de graven. Ze halen herinneringen op en maken contact met de doden.

Lieve is onder de indruk van al die verbondenheid en pakkende verhalen. Zoals de getuigenis van de papa die zijn achtjarig dochtertje verloor aan leukemie en haar grafje volstouwt met Barbies.

00:01:51 Lieve Blancquaert geeft een inleiding.

00:02:22 Lieve ontmoet Alberto, directeur van het kerkhof 'Pantéon General'.

00:04:50 Lieve praat met een werkman die uit een graf kruipt in de muur.

00:05:09 Een vrouw vertelt over haar overleden familieleden. Ze speelt gitaar en zingt een lied. Enkele mensen vlakbij drinken bier en dansen vlak naast een graf.

00:07:16 Mexicanen hebben geen schaamte om te lachen of te huilen om de dood. Een man op het kerkhof schildert het opschrift van het graf van zijn echtgenote. Hij huilt en Lieve troost hem.

00:10:06 Een koppel danst op een graf. Zo eren Virgilio en Maru de doden. Lieve bezoekt hen thuis. Ze zijn in feestelijke kledij om te dansen.

00:14:14 Lieve praat met een aanhanger van de Santa Muerte. Zij aanbidden de dood als een heilige. Ze beelden haar af als een skelet in kitscherige vrouwenkleren. Daarna ziet Lieve een optocht met aanhangers. De Santa Muerte wordt echter niet erkend door de Katholieke Kerk.

00:16:23 Braulio is een soort zelfverklaarde priester en heeft zijn huis omgebouwd tot een kapel.

00:18:41 Lieve bezoekt het beruchte volkscafé La Poblanita. Er wordt van ’s ochtends vroeg al stevig gedronken. Ze praat er met de 89-jarige bazin Carmen.

Elke ochtend voert de bazin een ritueel uit: ze gaat met wierook door het café om zich te beschermen. Wanneer er te veel kabaal is in het café, maakt Carmen zich kwaad.

00:22:15 Het dodenfeest heeft iets van een festival. Lieve bezoekt het graf van Valeria, die nog een kind was toen ze stierf. Het graf ligt vol met poppen en speelgoed.

00:25:04 De scheiding tussen de doden en de levenden vervaagt hier. Familie Mendoza bezoekt het graf van hun schoonvader. Het is een familiefeest op het kerkhof. Iets verder speelt een jongen het kaartspel UNO. Hij vertelt geëmotioneerd over zijn opa. De familie drinkt een glaasje Mescal.

00:29:40 Virgilio en Maru laten zich schminken in een doodshoofd, voor de 'Día de Muertos'. ’s Avonds is het feest.

00:34:10 Ondertussen zijn Virgilio en Maru klaar voor hun gloriemoment, helemaal geschminkt en verkleed. Ze vertellen over hun langdurige relatie.

00:35:33 Lieve gaat met cafébazin Carmen naar het kerkhof en bezoekt het graf van haar moeder. Feestvierders zingen en drinken ondertussen nog steeds op kerkhof.

00:40:19 Terwijl de ene feest, wordt de andere begraven. Het is de begrafenis van de 99-jarige Ursula. De nacht ervoor werd haar lichaam gebalsemd. Ze wordt gegroet in een open doodskist.

00:43:47 Lieve geeft een overzicht van hoe Mexicanen met de doden omgaan.

Ter herhaling: het verschil tussen een mensbeeld en een wereldbeeld

• Mensbeeld: hoe we mensen zien; wat we geloven over wat het betekent om mens te zijn, wat onze doelen zijn, hoe we ons gedragen, en wat ons uniek maakt.
  

• Wereldbeeld: onze algemene kijk op de wereld om ons heen. Het omvat onze ideeën over waar we vandaan komen, hoe de wereld werkt, wat waar is en wat niet, en hoe mensen zich verhouden tot de rest van de wereld.

Dus, het mensbeeld gaat over ons begrip van mensen, terwijl het wereldbeeld gaat over ons begrip van de hele wereld en hoe alles werkt.