23, 24: Literatuur en Van Effen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Alle macht berust bij een vorst.

1. Absolutisme
2. Verlichting
3. Liberalisme

In deze eeuw beleefde men de grootste welvaart

1. 17e
2. 18e

Dit was in economisch opzicht de sterkste klasse in de 18e eeuw.

1. Adel
2. Boeren
3. Burgerij
4. Geestelijkheid

Van 1702 tot 1747 was er een 'stadhouderloos tijdperk'.

1. Waar
2. Niet waar

De ... streefden naar meer democratie.

1. Patriotten
2. Prinsgezinden

Het grondgebied van de ... monarchie besloeg o.a. Hongarije, Tsjechië, Slowakije, grote delen van Italië, Roemenië en België.

Uitroepen Bataafse republiek

Franse Revolutie

Jaartal tijdens
stadhouderloos
tijdperk

Fransen vallen Republiek binnen

1795

1789

1745

1793

Welke 'macht' hoort niet in de driehoek van trias politica thuis?

1. Rechterlijke
2. Wetgevende
3. Uitvoerende
4. Monarchistische

"De opvatting dat er wel een Opperwezen bestaat, maar de verering ervan is zinloos." Hoe noemt men deze denkstroming?

Wat behoort tot de typische literatuur van de Verlichting?

1. moraliserende geschriften
2. didactische geschriften
3. sprookjes
4. abstracte geschriften

Empirisme

Rationalisme

Liberalisme

Optimisme

de menselijke ratio is in staat alles op te lossen.

Onderzoeken hoe de wereld in elkaar zit.

De mens is in wezen goed, verkeerd gedrag komt voort uit gebrek aan kennis.

De overheid moet zich zo min mogelijk bemoeien met de economie.

Maak een foto van je gemaakte huiswerk (WB 21.2) en stuur deze in. Geen hw gemaakt? Dan stuur je een foto in van je pen.

§23: Literatuur

Algemeen

Invloed van de Verlichting --> voornamelijk in de proza.

1

Verlichte literatuur

• Didactisch
• Invloed op de taal
• Bloei van het essay en het aforisme
  

2

Diderot

1713-1784
O.l.v. Diderot werkten verschillende geleerden samen

Doel

Informeren én de lezer de juiste - rationele - weg tonen

Inhoud

Er verschenen 35 delen tussen 1751 en 1780.
Hierin werden verschillende wetenschappelijke onderwerpen behandeld.

3

Tijdschriften

• Informatief, didactisch-moralistisch
• Verschillende onderwerpen
• Artikelen werden in andere vormen gegoten
• Simpele vorm
  

4

Spectatoriale geschriften

Bekendste was The Spectator (= de toeschouwer) van Richard Steele en Joseph Assison), 1711

§24: Justus van Effen

Even snel een uitstapje naar §24... zo meteen weer verder met §23

Justus van Effen (1684-1735)

• Jurist, vertaler
• Oprichter van de Hollandsche Spectator (1731-1735)
• Pleidooi voor het gebruik van de moedertaal i.p.v. het Frans
• Pleidooi voor verdraagzaamheid

Inhoud Hollandsche Spectator

• Essays, korte verhalen
• Literatuur, taalkunde, sociale problemen, godsdienst

1

Genres die veel voorkwamen in de verlichte literatuur

1. Satire

definitie?

een verhaal waarin bestaande zaken (bepaalde gebeurtenissen, politieke opvattingen, sociale omstandigheden) worden bespot en aangevallen. 

Terug naar §23: literatuur

5

2. Imaginaire reisverhaal

• Populair!

• Schijn wordt opgehouden dat het om een echte reis gaat
• Verzonnen landen met verschillende bestuursvormen, zeden en gewoonten
• Gaat vaak samen met de satire

--> Doel auteur?

Jonathan Swift (1726)

Satire: In het eerste deel heeft men oorlog over hoe je het beste een gekookt ei kunt tikken. De ‘big-endians’ doen dit het liefst aan de brede kant van het ei, de ‘little-endians’ tikken aan de smalle kant.
Swift parodieerde hiermee de religieuze strijd tussen katholieken en protestanten in Engeland.
Utopie: tweede en vierde deel van Gulliver's travel zijn niet alleen satires, maar ook utopieën. Bij de reuzen en bij de paarden komen geen uitbuiting, armoede en onderdrukking voor.

J.A. Schasz (1788)

Zie §25

6

3. Robinsonade

• Nauw verwant aan het imaginaire reisverhaal
• afzondering, alleen

--> Doel auteur?

Daniel Defoe (1719)

Crusoe is het individu van de Verlichting dat zijn eigen vrijheid ontwerpt. Het belangrijkste hieraan is de invloed die Crusoë op de natuur heeft. Hij past de natuur aan naar zijn hand, beïnvloedt deze en schept zijn eigen imperium waarin hij alleen met de natuur te maken heeft. Deze mens is los van alle conventies, zoals kerk en staat, die tussen mens en natuur in kunnen staan

7

4. De roman

• Nieuw!
• Nadruk op personen: gebeurtenissen zijn een middel
• Psychologische roman, ontwikkelingsroman
• Realistisch door gestalte van tijd en ruimte
• Ontstaan ±1740 (Engeland), nu: meest gelezen genre
  

8

Aan de slag!

PS. Deadline portfolio-3 komt er nu echt aan!