Grensvervagingen - 11.1 Opmaat, Inleiding & Van egologisch naar ecologisch denken

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Wat maakt de mens?

Kwestie 4

Grensvervagingen

Hoofdstuk 11, 12 en 13

Grenzen stellen

Mens en andere wezens?

Aristoteles - Plato - Descartes

Ethische implicatie

Fenomenologie

Wij zijn niet slechts denkende wezens, maar wezens die midden in die wereld bewegen en erdoor bewogen worden.

Bij het reflecteren op ons bestaan moeten we ons denken in ons lijf en in de omgeving situeren.

Ons mensbeeld

Als we ons lichaam serieus moeten nemen, wat kan de wetenschap?

Wetenschap neemt een derdepersoonsperspectief in om objectief te blijven.

Wat te doen met de beleefde ervaring?

(Eerstepersoonsperspectief)

We hebben de filosofie nodig om erop te wijzen dat recht gedaan moet worden aan alle aspecten van ons bestaan - het lichaam dat we zijn én het lichaam dat we hebben - en dat ze op de eens of andere manier met elkaar in verband gebracht moet worden.

We hebben de filosofie nodig om erop te wijzen dat recht gedaan moet worden aan alle aspecten van ons bestaan - het lichaam dat we zijn én het lichaam dat we hebben - en dat ze op de eens of andere manier met elkaar in verband gebracht moet worden.

Welke antwoorden op de vraag naar de mens staan vandaag de dag ter discussie?

Welke traditionele afbakeningen van wat de mens is en niet is staan daarmee op losse schroeven?

Donna Haraway (1944)

Kritiek op de dualistische manier* van denken in de filosofie en de neiging om het een boven de ander te stellen

Voorstel: vervaag die grenzen!

Rechtvaardiger en de beoogde grenzen zijn vaag

De mens heeft geen essentiële kenmerken.

* dichotome denken

A Cyborg Manifesto

Het beeld van een cyborg* helpt grenzen te vervagen.

Samengestelde identiteiten, verschillende ervaringen en tegenstrijdige standpunten kunnen naast elkaar bestaan.

Kwestie 4

11. Grensvervaging tussen mens en dier (en plant)

12. Grensvervaging tussen levende wezens en levenloze materie (en machines)

13. Grensvervagingen tussen fysieke en niet-fysieke verschijnselen

Wat zijn de implicaties?

Grenzen stellen:

Aristoteles: animale rationale: mens is een dier dat kan denken

Descartes: de mens heeft als enige de Res Cogitans

Plessner: de mens heeft een excentrische positionaliteit

Haraway:

De grenzen vervagen en de evolutietheorie ondersteunt dit idee.

 

11.1 Van egologisch naar ecologisch denken

De grens tussen mens en dier is vervaagd

Traditie: de vraag naar de mens beantwoorden in contrast met dieren (Aristoteles, christelijk denken: egologisch denken)

Vervaging al begonnen bij evolutietheorie.

Timothy Morton (1968)

Geen scherpe grens tussen mensen en andere levende wezens

Van egologisch naar ecologisch:

Over onszelf denken in verbondenheid met allerlei levende wezens: ecologisch denken*.

Dit zorgt voor opschudding, het nare gevoel dat alles met elkaar verbonden is en er geen referentiepunt meer is.

Onze darmwand is bezet met bacteriën die helpen met het verteren van ons voedsel. Al onze cellen bestaan uit wezens (mitochondrieën) die in een eerder stadium van de evolutie vrij levende bacteriën waren en die op een gegeven moment verder zijn gaan leven in een andere cel: onze huidige eukaryote cellen.

Realiteit van ons lichaam; onze darmwand zit vol bacteriën.  Onze cellen bestaan uit wezens als mitochondriën; die zetten stoffen om in energie..

Mesh*

Mesh als metafoor voor het ecologische denken

1. Ecologische fenomenen zijn moeilijk geïsoleerd van elkaar te beschouwen (wetenschapsfilosofie)

2. Een ecologisch fenomeen is niet eenduidig goed of slecht (ethiek)

1. Vaak zijn er geen enkele keten van oorzaak-gevolg (denk stikstof). Er zijn verschillende stikstofverbindingen die op verschillende manieren in de omgeving terecht komen.

2. Hangt af van je belangen. Inwoners die het inademen, boeren die bedrijf verliezen, stikstofminnende planten of juist insecten die er niet tegen kunnen?

Mesh

Een onderlinge verbondenheid en onderlinge afhankelijkheid

We moeten anders kijken naar hoe we ons verhouden tot de wereld; niet volledig te doorgronden en naar onze hand zetten.

Ecologisch denken*: het is een groots denken; de onzekerheid kan ons ook uitnodigen om op een andere manier in de wereld te staan.

Eindterm 18

18. De kandidaten kunnen de opvattingen van Haraway, Morton, Despret, Latour, Hayles, Barad, Harari

en Rasch over de grensvervagingen omtrent de mens uitleggen, vergelijken, toepassen en evalueren.

Daarbij kunnen zij de volgende standpunten betrekken:
• dat door de grensvervagingen de vraag naar het wezen van de mens opnieuw en anders
benaderd moet worden (Haraway);
• dat er bij de grensvervagingen kanttekeningen kunnen worden geplaatst vanuit ethisch,
kentheoretisch en wetenschapsfilosofisch perspectief;
• dat de grens tussen mens en dier is vervaagd (Morton, Despret);
• dat de grens tussen levend en niet-levend is vervaagd (Latour, Hayles);
• dat de grens tussen fysiek en niet-fysiek is vervaagd (Barad, Harari, Rasch).

Eindterm 19

19. De kandidaten kunnen uitleggen en evalueren dat volgens Morton de grens tussen mens en dier is
vervaagd. Daarbij kunnen zij betrekken:
• een uitleg van Haraways opvatting over de grensvervaging tussen mens en dier;
• de begrippen ‘ecologisch denken’, ‘mesh’, ‘plantenneurobiologie’;
• een uitleg met tekstfragment 12 van Mortons argument dat mensen bestaan uit allerlei niet-
menselijke wezens;
• een uitleg van Mortons argument dat ook dieren en planten denk- en handelingsvermogen
hebben;
• een uitleg met tekstfragment 13 van Desprets argument dat de grensvervaging tussen mens en
dier impliceert dat er in wetenschappelijk onderzoek anders met dieren moet worden omgegaan

De mens als cyborg (Haraway):

beeld van de mens als cyborg dat ons helpt te erkennen dat we geen eenheid hebben, geen vastomlijnde identiteit. Geen essentiële kenmerken. Dat biedt ons de mogelijkheid weerstand te bieden aan uitsluiting en onderdrukking op basis van een mensbeeld waar sommigen wel en anderen niet aan voldoen. Het biedt ons mogelijkheid om te wennen aan een samenleving waarin allerlei samengestelde identiteiten, verschillende ervaringen en tegenstrijdige standpunten naast elkaar bestaan.

Dichotome denken:

Denken in scheidingen.

In de moderne tijd scheidingen tussen object en subject, materie en geest en tussen feiten enerzijds en waarden of belangen anderzijds.

Ecologisch denken (Morton)

Anders over onszelf denken, namelijk in termen van verbondenheid met allerlei andere levende wezens. Het wordt gevormd uit het wonderbaarlijke mesh.

Zorgt voor opschudding, crisis zelfs. Het maakt ons bewust hoe afhankelijk alles van elkaar is. Het is een groots denken betekent dat er geen referentiepunt is waaraan we kunnen meten. Betekenisloosheid en desoriënterende openheid; niet knus en gezellig.

Mesh (Morton)

Onderlinge afhankelijkheid, verwijst zowel naar draden in een netwerk als de mazen. Kan ook verwijzen naar een complexe situatie of serie gebeurtenissen waarbij een persoon gaandeweg verstrikt raakt in de opeenvolging van beperkende en inperkende krachten.

Omdat alles verbonden is , is er geen duidelijk afgebakende voorgrond en achtergrond. Geen absoluut centrum, clusters of ondergeschikte groepen.

Bestaande uit levensvormen: levende en niet-levende wezens.