6.6: Sociaal gedrag en toets heel Thema 6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

zou je het fijn vinden om een extra les te krijgen op dinsdag tussen 10:00 en 15:00?

1. ja
2. nee

zou je het fijn vinden om een extra les te krijgen op dinsdag tussen 10:00 en 15:00? vul je naam in en hoelaat je kan

6.6 Sociaal gedrag

Wat is adequaat gedrag?

Wat is adequaat gedrag?

Gedrag dat het voortplantingssucces/fitness van het individu verhoogt.

Leerdoelen

1. Je kunt verschillende vormen van sociaal gedrag herkennen en uitleggen.

2. Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen 

3. Je kunt uitleggen waarom sociaal gedrag belangrijk adequaat gedrag is

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag dat plaatsvindt bij onderlinge interactie tussen dieren van dezelfde soort.

Sociaal gedrag kan erg verschillen tussen diersoorten. Dit heeft te maken met de levenswijze van de dieren.

Sommige dieren leven solitair en hebben alleen contact met soortgenoten om te paren. Andere dieren vormen koppels (paren). Weer andere diersoorten leven in grote groepen. 

Noem een voorbeeld van ...

Een diersoort dat een solitair leven leidt

Een diersoort dat paren vormt

Een diersoort dat in groepen leeft

Zijstapje  Mono- of polygaam?

Monogaam = 2 individuen paren voor het leven

Polygaam = 1 dier paart met meerdere soortgenoten

Mono= één

Poly= veel

Gamus = huwelijk

Signalen

Bij sociaal gedrag zijn signalen die individuen afgeven aan elkaar heel belangrijk

Signalen dienen als prikkels in sociaal gedrag en maken informatieoverdracht (communicatie) mogelijk

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

04:34

welke signalen heb je allemaal voorbij zien komen bij de mieren?

Balts en bronst

Balts:

Gedragsketen die dieren uitvoeren voorafgaand aan het paren

Functie: 

Verhogen motivatie tot voortplantingsgedrag

Verlagen motivatie tot aggressiegedrag 

Versterken paarband 

De signalen bij de balts zijn altijd soortspecifiek. Op deze manier wordt voorkomen dat paring plaatsvind met andere soorten. 

De signalen in de gedragsketen stammen af van gedrag uit andere gedragssystemen zoals aanvals- en vluchtgedrag, voedingsgedrag en verzorgingsgedrag. We spreken dan van geritualiseerd gedrag.

02:34

Is het baltsgedrag van deze pufferfish aangeboren gedrag of geleerd via een leerproces?

1. Aangeboren
2. Geleerd via een leerproces

02:40

Beargumenteer waarom het onmogelijk is dat baltsgedrag (bij solitaire diersoorten) wordt aangeleerd door een leerproces

Territoriumgedrag

Samenleven met soortgenoten zorgt ook voor onderlinge competitie wat kan leiden tot onderlinge aggressie.

Door middel van territoriumgedrag proberen mannetjes een gebied voor zichzelf veilig te stellen waar ze kunnen eten en paren. Andere binnendringende mannetjes roepen dan ook dreiggedrag op. 

Conflict gedrag

Dreiggedrag is vaak een psychologisch spelletje en lang niet altijd zullen mannetjes ook daadwerkelijk gaan vechten. Dit leidt vaak tot conflict gedrag.

Conflict gedrag: 

Gedrag dat ontstaat als er voor meerdere gedragssystemen een even sterke motivatie is.

Bij een conflict weet een dier soms niet of hij moet vluchten of vechten. Dit kan leiden tot conflictgedrag. 

Een bijzondere vorm van conflict gedrag is oversprongsgedrag. Bij oversprongsgedrag gaat een dier opeens gedrag vertonen uit een heel ander gedragssysteem. 

Rangorde

Bij dieren die in groepen leven is vaak sprake van een rangorde.

Rangorde = de volgorde binnen een populatie van dominanste tot minst dominante individu

Rangorde

Functie van rangorde:

Er zijn minder onderlinge conflicten

Dieren weten hun rang binnen de rangorde. Degene met de hogere rang heeft voorrang op voedsel etc. 

Dit voorkomt dat dieren onderling gaan vechten om voedsel

Imponeergedrag

Meestal is dreiggedrag genoeg om een gevecht te voorkomen. 

Dieren dreigen door gebruik te maken van imponeergedrag.

Imponeergedrag = gedrag waarbij een dier zich zo groot en indrukwekkend mogelijk maakt.

Verzoeningsgedrag

In een conflictsituatie toont het ondergeschikte mannetje vaak verzoeningsgedrag

Verzoeningsgedrag verlaagt de aggressie van de belager.

In de foto rechts steekt de aap zijn hand uit. Dit is verzoeningsgedrag.

Statenvormende insecten

Sommige soorten insecten leven in staten. 

In staten is er een duidelijke taakverdeling. 

Voorbeeld Bijen:

Bijen leven in staten van duizenden bijen. De meeste bijen zijn werkbijen. Zij beschermen de populatie, verzamelen voedsel en zorgen voor de larven.

Quiz 

Bereid je de komende 5 minuten voor op de oefentoets.

Deze gaat over gedrag en het zintuigstelsel.

Wat is ethologie?

1. Het bestuderen van gedrag
2. Het beïnvloeden van gedrag
3. Het gedrag van dieren veranderen
4. Het gedrag van mensen veranderen

Wat is gedrag?

1. Alles wat een mens of dier doet
2. lopen, iets pakken, lachen
3. spieren die werken
4. planten die water opnemen

Evi en Diede kiezen één bepaalde chinchilla uit en noteren vijf minuten lang, elke vijf seconden, welk gedrag dit dier vertoont. Hun resultaten staan in tabel 2.

Hoe wordt tabel 2 genoemd?

1. ethogram
2. practicum
3. protocol
4. kladpapiertje

Wat was een sleutelprikkel?

1. Een prikkel waar je altijd op reageert
2. Een prikkel waar je altijd hetzelfde op reageert
3. Een prikkel waar je elke keer verschillend op reageert
4. Een prikkel waarbij jij je sleutel beet houdt

Een supranormale prikkel is

1. prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag
2. prikkel die sterker een bepaald gedrag opwekt dan de normale sleutelprikkel
3. een prikkel die in het lichaam zelf ontstaat
4. een prikkel die je met je zintuigen waarneemt

02:18

Welk leerproces hoort bij dit filmpje?

Wat is inprenting

1. leren door straffen en belonen
2. leren in een gevoelige periode
3. leren van soortgenoten
4. leren door trial and error

01:59

Welk soort sociaal gedrag hoort bij het filmpje?

00:26

Welk soort sociaal gedrag hoort bij het filmpje?

door gewenning (meerdere antwoorden mogelijk)

1. ga je minder reageren op prikkels
2. leer je door fouten te maken
3. leer je in een gevoelige periode
4. schrik je niet meer van je docent

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.

Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. het bewegen van het nest
3. het ruiken van de worm
4. het zien van de ouder

Een risico van deze methode is dat de olifanten op een gegeven moment niet meer op de vlucht zullen slaan voor dit kunstmatige geluid. Welk leerproces zorgt ervoor dat ze het geluid negeren?

1. Imitatie
2. Conditionering
3. Gewenning
4. inzicht

Maxime en Zolikha kiezen één bepaalde chinchilla uit en noteren vijf minuten lang, elke vijf seconden, welk gedrag dit dier vertoont. Hun resultaten staan in tabel 2.

Hoe wordt tabel 2 genoemd?

1. ethogram
2. practicum
3. protocol

proefondervindelijk leren heet ook wel

1. gewenning
2. imitatie
3. trial and error

Netvlies
Van welke richting valt het licht op het netvlies ?

1. van boven
2. van onder
3. van links
4. van rechts

accomoderen

1. het ontspannen van de oogspieren
2. het naar boven en naar beneden draaien van het oog
3. het aanpassen van de sterkte van de lens

de kegeltjes in het netvlies zijn voor

1. beeldvorming
2. kleuren zien
3. scherpte van het beeld
4. zwart/wit zien

Wat is het netvlies?
Wat is het vaatvlies?

1. R=Netvlies S=Vaatvlies
2. R=Netvlies Q=Vaatvlies
3. S=Netvlies R=Vaatvlies
4. S=Netvlies Q=Vaatvlies

Aan de slag met de leerdoelen

Maak opdracht 51 t/m 57 

Extra: Moraliteit bij dieren?

Geinteresseerd in dit onderwerp? Een lastige vraag die wetenschappers vaak hebben is waar komt moraliteit vandaan? Frans de Waal doet onderzoek naar moraliteit onder apen. Bekijk de video op de volgende slide als je het interessant vind.