H4: introductie & H4, §1: Democratie, hoezo?

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 1

Hoofdstuk 4
Politiek-juridische
dimensie

De maatschappij dat ben JIJ

Wat moet je afronden
voor Burgerschap?

• 4 dimensies
• portfolio-opdrachten
• toetsen
• minimaal 15 sportvlaggen

Deze periode: de politiek-juridische dimensie

Wat ga je leren?

In deze dimensie leer je:

• Over de inrichting van de democratie
• Over de totstandkoming van wetten
• Over verschillende lagen van bestuur
• Over de Europese Unie, rechtspraak en straffen
• Hoe jij invloed kan hebben op de politiek

Overzicht

• §1: Democratie, hoezo?
  
• §2: Mijn keuze
• §3: De politiek aan het werk
• §4: Bestuurslagen
• §5: De rechtsstaat
• §6: Rechten, plichten en gevolgen
• §7: Vrijheid en media

Hoofdstuk 4, §1:
Democratie, hoezo?

Deltion ICT Lyceum

2024-2025

Lesdoelen

Aan het einde van deze les:

▸ Kun je de betekenis uitleggen van democratie, constitutionele monarchie en compromis.

▸ Kun je uitleggen wat trias politica is en wat wetgevende macht, uitvoerende macht en rechterlijke macht zijn.

▸ Kun je uitleggen wat de rol van de koning is in Nederland en

begrijp je hoe de drie machten uit trias politica elkaar in evenwicht houden.

❛Democratie is
voor veel jongeren
een vaag begrip.❜

Bespreek de uitspraak op de slide:

Veel jongeren vinden democratie vaag en zijn er niet echt mee bezig.

Uitleg:

Uit onderzoek onder tweedeklassers in het voortgezet onderwijs blijkt dat:

- 65% van de leerlingen weet dat Nederland een democratie is.

- 22% weet dit niet.

- 13% denkt dat Nederland geen democratie is.

Daarnaast vindt slechts 49% van de jongeren het belangrijk om in een democratisch land te leven. Voor veel anderen maakt het niet uit.

Vragen aan de studenten:

- Waarom denken jullie dat veel jongeren democratie vaag vinden?

- Waarom is democratie volgens jullie wel of niet belangrijk?

- Hoe zouden we jongeren meer kunnen betrekken bij democratie?

Extra:

Leg eventueel kort uit waarom democratie belangrijk is, zoals de mogelijkheid om mee te beslissen, gelijke rechten en bescherming van minderheden. Laat studenten hierover nadenken en hun mening delen.

Democratie,

volgens jou...

• Wat is democratie
  volgens jou?
• Waaraan merk je dat Nederland een democratie is?
  

Vraag aan de klas:

- Wat betekent democratie voor jullie?

- Hoe merk je dat Nederland een democratie is?

Uitleg:

Democratie betekent letterlijk: het volk regeert. Dit houdt in dat de burgers samen bepalen wat er gebeurt in het land. Iedereen heeft het recht om te stemmen, en elke stem telt even zwaar mee.

In een dictatuur is dit anders. Daar heeft één persoon of een kleine groep de macht en worden beslissingen genomen zonder inspraak van het volk. In een dictatuur mag de bevolking meestal niet meestemmen of heeft het weinig invloed op wat er gebeurt.

Discussie:

Bespreek met de studenten wat ze belangrijk vinden aan een democratie en hoe zij merken dat ze in een democratisch land leven. Bijvoorbeeld: vrije verkiezingen, vrijheid van meningsuiting, of de mogelijkheid om invloed uit te oefenen.

Bekijk het filmpje:

Nederland is een democratie (ProDemos). In dit filmpje wordt uitgelegd wat democratie betekend in Nederland.

Vragen na het bekijken:

1. Ken je andere landen die een democratie zijn?

 Denk aan landen zoals België, Duitsland, Frankrijk of de Verenigde Staten.

2. Ken je ook landen die geen democratie zijn?

Voorbeelden hiervan zijn Noord-Korea, China, Syrië en Cuba. In deze landen is de macht vaak geconcentreerd in één politieke partij of persoon, en de bevolking heeft weinig tot geen invloed op de politiek.

3. Ken je landen die voor jouw gevoel een twijfelgeval zijn? Waarom denk je dat?

Dit kunnen landen zijn waar het parlement weinig macht heeft of waar verkiezingen wel worden gehouden, maar waar mensen niet echt vrij zijn om te kiezen. Soms worden verkiezingsuitslagen zelfs gemanipuleerd. Vraag de studenten of ze voorbeelden weten en waarom ze denken dat deze landen een twijfelgeval zijn.

Bespreek:

- Waarom is het belangrijk dat een land écht democratisch is?

- Hoe zou een land dat een twijfelgeval is, democratischer kunnen worden?

De machtenscheiding:
Trias Politica

In Nederland ligt de politieke macht bij het volk. Deze macht is onderverdeeld in drie verschillende machten, dit heet de trias politica: de scheiding van machten.

Uitleg:

In Nederland ligt de macht bij het volk, maar die macht is verdeeld om te voorkomen dat één persoon of groep te veel macht krijgt. Deze verdeling heet de trias politica.

De trias politica betekent dat er drie machten zijn, en deze moeten bij verschillende instellingen liggen:

1. De wetgevende macht

Dit is de macht die wetten maakt en goedkeurt. In Nederland zijn dit het parlement (Eerste en Tweede Kamer) en de regering.

2. De uitvoerende macht

Deze macht voert de wetten uit. Dit wordt gedaan door de regering en alle instanties die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van beleid, zoals ministers en ambtenaren.

3. De rechtsprekende macht

Dit is de macht die controleert of wetten goed worden nageleefd en die rechtspreekt als er regels worden overtreden. In Nederland doen onafhankelijke rechters dit.

Door deze scheiding is er een systeem van checks and balances, waardoor de macht evenwichtig verdeeld blijft en misbruik van macht wordt voorkomen.

De machtenscheiding

Uitleg:

In Nederland ligt de macht bij het volk, maar die macht is verdeeld om te voorkomen dat één persoon of groep te veel macht krijgt. Deze verdeling heet de trias politica.

De trias politica betekent dat er drie machten zijn, en deze moeten bij verschillende instellingen liggen:

1. De wetgevende macht

Dit is de macht die wetten maakt en goedkeurt. In Nederland zijn dit het parlement (Eerste en Tweede Kamer) en de regering.

2. De uitvoerende macht

Deze macht voert de wetten uit. Dit wordt gedaan door de regering en alle instanties die verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van beleid, zoals ministers en ambtenaren.

3. De rechtsprekende macht

Dit is de macht die controleert of wetten goed worden nageleefd en die rechtspreekt als er regels worden overtreden. In Nederland doen onafhankelijke rechters dit.

Door deze scheiding is er een systeem van checks and balances, waardoor de macht evenwichtig verdeeld blijft en misbruik van macht wordt voorkomen.

Voorbeelden

Bekijk de afbeeldingen en bespreek de vragen:

- Wat zie je op de foto’s?

- Wat denk je dat deze foto’s te maken hebben met de trias politica?

Voorbeeld 1: Rechtszaak over geluidsoverlast Schiphol

Omwonenden van Schiphol hebben een rechtszaak aangespannen tegen de Nederlandse staat. Ze vinden dat de staat hen niet goed genoeg beschermt tegen de geluidsoverlast, wat leidt tot gezondheidsproblemen zoals slecht slapen en stress. Ze beroepen zich op het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin staat dat iedereen recht heeft op een ongestoord privéleven. De rechter, die deel uitmaakt van de rechtsprekende macht, heeft geoordeeld dat de staat inderdaad niet voldoende rekening houdt met de rechten van de omwonenden.

Koppeling met trias politica:

Dit voorbeeld laat zien hoe de rechtsprekende macht controleert of de uitvoerende macht (de regering) zich aan de wetten houdt. De rechters zorgen ervoor dat iedereen, inclusief de overheid, zich aan de wet moet houden.

Voorbeeld 2: Donald Trump en rechtszaken in de VS

Voormalig president Donald Trump moest meerdere keren voor de rechter verschijnen omdat hij zich niet aan de wet heeft gehouden, bijvoorbeeld door te proberen invloed uit te oefenen op de verkiezingsuitslag. Hoewel hij een belangrijke politieke functie had, staat hij niet boven de wet. Ook een president kan worden vervolgd als hij wetten overtreedt.

Koppeling met trias politica:

Dit voorbeeld benadrukt dat in een democratie iedereen gelijk is voor de wet, zelfs de hoogste leiders. De rechtsprekende macht controleert of iedereen, ook politici, zich aan de wetten houdt.

Leg uit:

De scheiding tussen de drie machten (wetgevend, uitvoerend en rechtsprekend) is niet altijd heel duidelijk. Bijvoorbeeld:

- De regering doet wetsvoorstellen (wetgevende macht), maar voert deze ook uit (uitvoerende macht).

- Bij de ZSM-aanpak worden veelvoorkomende vergrijpen snel afgehandeld door een Officier van Justitie en andere instanties zonder tussenkomst van een rechter. Hier lijken de uitvoerende en rechtsprekende macht in elkaar over te lopen.

Aan de slag!

Opdracht 2: Taken van de koning
Maak opdracht 2 op bladzijde 156
in je werkboek.

Bekijk de afbeelding op de slide:

De democratie-index van The Economist laat zien hoe democratisch landen in de wereld zijn. Hoe blauwer een land, hoe democratischer het is. Landen die oranje of roze kleuren, worden gezien als autoritaire regimes.

Voorbeelden:

- Meest democratisch: Noorwegen, Nieuw-Zeeland, IJsland.

- Minst democratisch: Afghanistan, Myanmar, Noord-Korea.

Vragen aan de klas:

- Wat valt je op als je naar deze kaart kijkt?

- Denk je dat het aantal democratieën in de wereld toeneemt of juist minder wordt?

Toelichting: Sinds 2002 is de meerderheid van de landen in de wereld een democratie. Dit aantal blijft langzaam toenemen.

- Vind je dat zo veel mogelijk landen democratisch moeten worden, of vind je dat niet nodig? Waarom?

Uitleg:

De meeste landen hebben tegenwoordig een vorm van democratie. Toch bestaan er nog dictaturen, waar mensen weinig rechten hebben en niet kunnen meebeslissen of kiezen. De macht ligt in deze landen bij één persoon of een kleine groep.

Bekijk het filmpje:

Wat is een dictatuur? (ProDemos, tot 1:54). In het filmpje wordt uitgelegd wat een dictatuur is en welke vormen er bestaan, zoals:

- Militaire dictatuur: Waar het leger de macht heeft.

- Eenpartijstelsel: Waar maar één politieke partij alles bepaalt.

- Autocratie: Waar één persoon alle macht heeft.

- Absolute monarchie: Waar de koning of koningin onbeperkte macht heeft.

Vragen aan de klas:

- Vind je dat Nederland landen met een dictatuur mag steunen?

Of moeten we juist proberen om die landen te helpen een democratie te worden? Waarom vind je dat?

- Denk je dat Nederland ooit een dictatuur zou kunnen worden?

Toelichting: Zelfs in landen met een trias politica kan een dictatuur ontstaan. Dit kan gebeuren door een staatsgreep, waarbij de regering omver wordt geworpen, of door een revolutie. Geen enkel land is hier volledig tegen beschermd.

Bespreek:

- Hoe belangrijk vinden jullie het dat een land democratisch blijft?

- Wat kunnen landen zoals Nederland doen om zichzelf te beschermen tegen het risico van een dictatuur?  

Aan de slag!

Opdracht [X]
Maak opdracht [X] vanaf
bladzijde [X] in je werkboek.

Klaar? Maak dan de N4-verdiepingsopdracht.

Succes deze week, en
tot de volgende les!